Ook het loon en de vraag naar arbeid oefenen invloed uit op de mate waarin mensen geneigd zijn te participeren. Een hoger loon maakt de vooruitzichten op betaald werk aantrekkelijker, waarbij overigens wel rekening moet worden gehouden met de impact van de WIG, het verschil tussen het bruto- en nettoloon als gevolg van de verplichte belasting- en premieafdracht voor werknemers.

Daarnaast is de mate van krapte op de arbeidsmarkt belangrijk voor de participatiegraad. Wanneer de arbeidsmarkt ruim is, is de kans dat werkzoekenden een baan vinden kleiner en neemt het risico toe dat mensen zich uiteindelijk permanent terugtrekken van de arbeidsmarkt. Dit wordt ook wel het ontmoedigingseffect genoemd (zie Blundell, Ham en Meghir (1998)).[2] De risico’s op ontmoediging zijn groter wanneer de zogenoemde replacement rate hoger is. De replacement rate meet de verhouding tussen het gemiddeld beschikbaar inkomen van uitkeringsgerechtigden en dat van werknemers, ofwel de terugval in inkomen bij baanverlies. Een verlaging van de replacement rate zorgt voor een hogere participatiegraad. Dat effect zien we heel duidelijk terug in de participatie van ouderen als gevolg van de verhoging van de AOW-leeftijd. Tegenover het ontmoedigingseffect staat het zogenoemde ‘encouraged worker effect’, vrij vertaald het aanmoedigingseffect. Als de arbeidsmarkt krap is, zijn mensen in de niet-beroepsbevolking sneller geneigd om de arbeidsmarkt te betreden, omdat de kans op het succesvol vinden van werk toeneemt (zie bijvoorbeeld Euwals, Knoef en Van Vuuren (2010)). De arbeidsparticipatie per leeftijdscategorie bepaalt vervolgens dus de omvang van beroepsbevolking, dat wil zeggen de mensen in de leeftijd tussen de 15 en 75 jaar die actief zijn op de arbeidsmarkt, ofwel het aantal mensen dat werkt of actief op zoek is naar werk.

Interactie tussen vraag en aanbod

Het verschil tussen de werkgelegenheid in personen (arbeidsvraag) en de actieve bevolking in de beroepsgeschikte leeftijd (arbeidsaanbod) bepaalt uiteindelijk de omvang van de werkloosheid. Ook het aantal vacatures volgt uit de interactie tussen de arbeidsvraag en het arbeidsaanbod. Het verschil tussen het aantal werklozen en het aantal vacatures is een indicatie van de mate van mismatch op de arbeidsmarkt (zie voor meer informatie hierover Erken, Van Loon en Verbeek (2015)).

Raming van de arbeidsmarkt: verantwoording van de methode

Om een inschatting te maken van het Nederlandse arbeidspotentieel in de toekomst hebben we een voorspelling nodig van verschillende onderdelen uit figuur B1. Voor onze analyses gaan we zoveel mogelijk uit van de arbeidsmarktstatistieken uit de Arbeidsrekeningen, die vallen onder de Nationale Rekeningen (NR) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Deze statistieken wijken enigszins af van de CBS-cijfers uit de Enquête Beroepsbevolking (EBB), zie hier de belangrijkste definities.

De ontwikkeling van de arbeidsvraag volgt uit de ramingen die wij elk kwartaal publiceren in ons Economisch Kwartaalbericht en die tot stand komen met behulp van het macro-econometrische model NiGEM. De ontwikkeling van de lonen wordt separaat geraamd via ons inflatie-instrumentarium (zie de inflatiemonitor).

Aan de kant van het arbeidsaanbod maken we gebruik van de bevolkingsprognoses van het CBS. De ontwikkeling van de arbeidsparticipatie op macroniveau bepalen we door het aandeel van vijfjaarsleeftijdsgroepen te koppelen aan de structurele participatiegraad voor elke leeftijdsgroep. Structurele participatiegraden worden berekend door een Hodrick-Prescott-filter door de arbeidsparticipatie per leeftijdscategorie te halen en deze vervolgens te extrapoleren met behulp van ARIMA-modellen. Deze paden sturen we desgewenst handmatig bij, bijvoorbeeld wanneer sprake is van een drastische beleidswijziging. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de afbouw van fiscale voordelen voor zelfstandigen of een wijziging in de pensioengerechtigde leeftijd.

Het aantal gewerkte uren wordt bepaald door per vijfjaarsleeftijdsgroep de arbeidsduur te voorspellen op basis van drie variabelen:

het aandeel mensen dat binnen een leeftijdscategorie meer uren wil werken en beschikbaar is
de vacaturegraad als indicator voor de krapte op de arbeidsmarkt
de toename van het welvaartsniveau gemeten als bbp per hoofd van de bevolking

Literatuur

Berge, W. van den, H., Erken, M. de Graaf-Zijl en E. van Loon (2014). The Dutch labour market during the Great Recession. CPB.

Blundell, R., J. Ham en C. Meghir (1998). Unemployment, discouraged workers and female labour supply. Research in Economics, 52(2), 103-131.

Euwals, R., M. Knoef en D. van Vuuren (2010). The trend in female labour force participation: what can be expected for the future? Empirical Economics, 40, 729-753.

Erken, H., E. van Loon en W. Verbeek (2015). Mismatch on the Dutch Labour Market in the Great Recession. De Economist, 163, 435-459.

[2] Tegenover het ‘discouraged worker effect’ staat het zogenoemde ‘added worker effect’. Dit houdt in dat bij baanverlies andere leden van een huishouden op zoek gaan naar betaald werk in een poging het verlies in het huishoudinkomen te compenseren. Empirische studies laten zien dat het discouraged worker effect het added worker effect duidelijk domineert (zie Van Den Berghe et al., (2014) voor een overzicht).

Selecteer gewenste artikelen