Arne Hendriks

Week 10, Geeeeeeeeeld

Men zegt wel eens: “Geld is geen doel maar een middel”. Het is een goedbedoeld advies. Een inzicht dat graag en vaak gedeeld wordt. Het is dan aan de luisteraar om betekenisvol te knikken. Zeker. Ik laat het zinnetje wat door mijn hoofd rollen, als de romige vulling in een chocolade ei, zoals de dichter Maria van Daalen ooit in een gedicht over groei schreef. Geld is geen doel maar een middel. Een stuk gereedschap. Een instrument. In essentie stil. De mogelijke klanken die het voortbrengt zijn een uiting van de visie, het talent en de ervaring van diegene die het instrument bespeelt.

_{Pieter Laurens Mol, Actieradius, 1986
RaboKunstcollectie}

Maar een viool is geen hamer, en een zingende zaag geen ploeg. In de vormgeving van het middel worden bepaalde doelen nagestreefd en andere doelen onmogelijk gemaakt. Er zijn nu eenmaal werkelijkheden en klanken die onmogelijk met een viool, of geld, tot stand kunnen worden gebracht.

_{Pieter Laurens Mol, It’s Allright (whispering), 1974
RaboKunstcollectie}

Even iets uitproberen. Geeeeeeeeeld iiiiissssssss geeeeeeeeeeeeeeeen doellll maarrrrrrrrrr eeeennn middellllll. Sorry dat ik u min of meer dwing om deel te nemen aan dit niet zo prettig klinkend uitprobeersel maar ik hoop dat er door de manier waarop de letters klanken in ons hoofd genereren (want dat doen ze gek genoeg) ook iets verandert aan de relatie die we ermee aangaan. Door met extra letters wat tijd, een soort vertraging, toe te voegen aan de woorden probeer ik ruimte te creëren om opnieuw te luisteren, al moet ik eerlijk toegeven dat dat niet meevalt.

Het heeft in ieder geval wel iets lekker hysterisch, iets mallotigs en ongecontroleerds. Ik stel me voor dat niet ik de woorden uitspreek maar een bankier, laten we voor het gemak zeggen een man met grijzend haar in een net pak. Dat is misschien flauw of grappig maar ook een beetje beangstigend. De ruimte die we de kunstenaar gunnen, geven we niet zo snel aan de bankier. We zien het niet als diens taak om de woorden die vol vertrouwen van zijn tong rollen aan een onderzoek te onderwerpen. Zouden je je geld nog wel aan zo iemand toevertrouwen? Zeker in een tijd dat er toch al zoveel onzekerheden zijn?

_{Pieter Laurens Mol, Domain, 1978-1980
RaboKunstcollectie}

Dat beeld van een op het eerste gezicht raaskallende bankier doet me denken aan de surrealisten die honderd jaar geleden, in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog, onder nog veel moeilijkere omstandigheden probeerden om weer ergens in te vertrouwen. Het tot dan toe dominante rationalisme dat de wereld sinds de Verlichting vooruitgang beloofde en bracht, had ook geleid tot ‘rationele’ vormen van oorlogsvoering, massavernietigingswapens, ongekende wreedheden en veel meer oorlogsslachtoffers. De instrumenten waren hun muziek verloren. Het denken was failliet, onze taal verdacht. Ook de kunst kon niet meer worden vertrouwd omdat die voortkwam uit dezelfde cultuur als het oorlogsgeweld. Stelt u zich voor wat het betekent wanneer je je eigen gedachten, je ogen en je stem niet meer kunt vertrouwen omdat ze het product zijn van een failliet geloof in voorspoed. En wat ervoor nodig is om in die troebele spiegel te kijken en in jezelf op zoek te gaan naar een nieuw begin.

_{Pieter Laurens Mol, Panalure, 1994
RaboKunstcollectie}

Als antwoord op het op zichzelf gerichte wantrouwen ontwikkelden de surrealisten tal van ontregelende artistieke strategieën die erop waren gericht de ratio buiten spel te zetten en het onderbewustzijn, die diepere lagen van mens-zijn, aan het woord te laten. Kunst werd meer dan ooit een manier om het vertrouwen in de mens terug te vinden en te onderzoeken wie we zijn en wat ons drijft. Het was een onderzoek dat zich bij voorbaat niet wenste te beperken tot de kunst zelf maar vooral ook politieke en maatschappelijke aspiraties had. Kunst was een middel met een doel geworden.

_{Pieter Laurens Mol, Initiation, 1997
RaboKunstcollectie}

Volgens de Franse filosoof en surrealist George Bataille is de bewerker van de ploeg, een verlengstuk van de ploeg. Niet andersom. Wij leveren ons over aan het doel dat ligt besloten in haar vorm. Of het nu fraaie of valse klanken oplevert, zolang we de instrumenten bespelen is het even stil in ons hoofd en houdt hun heldere doelgerichtheid de vraag naar ons eigen warrige doel op afstand. De vraag is alleen hoe lang we dat nog kunnen blijven doen. Ik zag ooit een BMW reclame op een grote billboard langs de snelweg. Er stond: Jij koopt hem, maar hij bezit jou.” Dat geloof ik best. Net zo goed als er geen mensen zijn met miljarden maar wel miljarden met een mens. Geeeeeeeeeld iiiiissssssss geeeeeeeeeeeeeeeen doellll maarrrrrrrrrr eeeennn middellllll…..