Arne Hendriks

Week 11, Het Tijdperk van de Cel

“Luister, ik ben best slim en ik kan redelijk goed nadenken over wat er allemaal gebeurd in een kankercel. Maar wat ik ook bedenk en welke vrijheid ik ook neem in het speculeren over wat er gebeurd bij kanker, aan het einde van de dag moet ik altijd terug naar de cel om te vragen of het klopt. En dat houd me bescheiden. Niet ik maar de cel bepaalt of iets waar is, of iets kan, of iets hout snijdt. Soms heb ik het idee dat economen zo’n cel, zo’n punt waarnaar je altijd weer moet terugkeren, niet hebben.” - Hans Clevers in gesprek met Arne Hendriks, 2016, Hubrecht Instituut.

Ik vroeg kankeronderzoeker Hans Clevers naar het verschil tussen zijn werk en dat van een econoom. Daarbij geef ik direct toe dat het een slordig geformuleerde vraag is. Ik wist ook nog niet zo goed waarnaar ik op zoek was maar ik vermoedde dat kankeronderzoekers en economen iets van elkaar zouden kunnen leren. Allebei denken ze na over complexe systemen. Beide onderhouden ze een intieme relatie met het begrip groei. Ze proberen te begrijpen wat groei stimuleert en wat groei stopt, en hoe je kunt ingrijpen in zulke processen. Maar ze kijken natuurlijk vanuit een geheel ander perspectief. De kankeronderzoeker zoekt naar de rem, de econoom naar het gaspedaal.

In de meest duistere formulering wordt de manier waarop het huidige economische systeem zich manifesteert wel eens vergeleken met kanker. Dat is geen prettige vergelijking. Vooral omdat de precieze bedoeling ervan altijd een beetje in de lucht blijft hangen. Het lijkt vooral een manier om aan te geven dat de economie erg slecht is. Door een vergelijking te maken met kanker benoem je het ultieme kwaad zonder dat het je in staat stelt iets te leren. Want wat als het waar is? Wat als het huidige economische systeem inderdaad sterke overeenkomsten vertoont met het proces dat tot kanker leidt? Wat kunnen we dan van kanker leren? Wordt het dan niet eens tijd dat kankeronderzoekers en economen met elkaar in gesprek gaan en kennis gaan uitdelen?

Daarom zat ik vier jaar geleden in het kantoor van Hans Clevers. Hij weet dingen die wij ook moeten weten. En Clevers zou Clevers niet zijn als hij er niet in was geslaagd vanuit een matig geformuleerde vraag direct iets mee te geven dat ik nooit zal vergeten. Het feit dat economen geen cel lijken te hebben om naar terug te keren. Ze hoeven zich nergens toe te verhouden. Ik vroeg me af of het waar was. Navraag leerde me dat ze in ieder geval niet allemaal hetzelfde punt in gedachten hebben. Soms is het de consument, dan weer het bedrijf, of de natie. Af en toe blijft het stil, en in die zeldzame momenten durf ik na enige tijd te vragen of het misschien ook de cel zou kunnen zijn. Zou de econoom zich net als de kankeronderzoeker ook tot de cel kunnen verhouden? Om van de cel te leren welke groei gezond of ongezond is? De cel is immers een levend kennissysteem dat al ruim vier miljard jaar in ontwikkeling is en zichzelf verbetert, uitdagingen aangaat, problemen overwint en innovaties implementeert. Daarbij vergeleken is de economie, zelfs als je het vroege ruilen en handelen meetelt, nog maar net begonnen.

Wat dat betreft is het niet gek dat er in de economie nog zoveel fout gaat maar helaas hebben we geen vier miljard jaar meer om de economie op z’n beloop te laten gaan. We hebben zelfs geen honderd jaar. En daarom kijk ik naar de cel voor advies. Want vergis je niet, ondanks het bestaan van kanker gaat het in het lichaam bijna altijd goed. Elke dag vinden er succesvol miljarden celdelingen plaats die het lichaam gezond houden. We noemen dat homeostase, de conditie waarin het volwassen lichaam door middel van interne, fysische en chemische processen een optimale balans behoud. Soms is groei daar onderdeel van, maar soms ook juist niet.

Misschien moet het tijdperk van de cel aanbreken. Misschien moeten niet alleen biologen, kankeronderzoekers en economen maar de gehele samenleving luisteren naar wat de cel ons toevertrouwt. Kanker als ‘kwaadaardige gids’ toont niet alleen waar het mis gaat maar ook hoe het wel moet, en hoe je kunt terugkeren naar een gezonde situatie. Van fouten leer je immers het meest. In het artikel “The hallmarks of cancer” benoemen de kankeronderzoekers Hanahan en Weinberg een tiental hoofdoorzaken van kanker en hoe deregulering in de cel leidt tot destructieve processen als het onafgebroken stimuleren van groeifactoren, het negeren van groeiremmende factoren, en het omzeilen van het immuunsysteem. Samen vormen deze ‘hallmarks’ een organische lens waarmee we economische groei onder de loep kunnen, en misschien wel moeten nemen. Volgende week probeer ik daarop wat dieper in te gaan.