Godelieve Spaas

Week 11, Andere stemmen

Na de tiende aflevering wist ik het even niet meer. De tussentijd gaat gewoon door. Ook al zit ik weer op het terras, ga ik af en toe weer naar mijn werk of op stap met vrienden. Alles staat nog steeds in het teken van het virus: wordt het weer actief? Komt er een tweede golf? Daarbovenop hangt de aankondiging van de grootste economische crisis in honderd jaar als een zwaard van Damocles boven mijn hoofd.

Het voelt als een soort tussentijd in de tussentijd. De tijd na de donkere lockdown. Alles lijkt weer goed en veilig, terwijl een mogelijk nog groter onheil nadert. Wat kan ik anders doen dan afwachten?

Voorspelbaar en controleerbaar

Ik leef in een wereld waarin voorspelbaarheid en controle de norm zijn. Het Outbreak team maakt modellen die de ontwikkeling van het virus voorspellen. Zij berekenen op basis daarvan hoeveel vaccins en testen nodig zijn. De banken onderzoeken de duur en diepte van de aanstormende economische crisis en bepalen hoeveel geld nodig is om die te voorkomen. De kans is groot dat noch het virus noch de economie zich aan die modellen gaat houden. Toch houden we ons er krampachtig aan vast. Of zoals een CEO zei: "Ik kan niet omgaan met meerdere realiteiten. Ik kies liever de wereld waarin ik leef.” (Bradley, et al)

Wat als we het niet-weten?

Wat gebeurt er als we zouden zeggen dat we het eigenlijk niet-weten? Dat we gaandeweg zullen ervaren welke impact de crisis heeft. Dat we stap voor stap zullen ontdekken hoe we daar mee om kunnen gaan en hoe dat ons en de wereld verandert. Dat we bij elke twee, drie of veel-sprong niet van te voren weten welke route de juiste is.

Stel dat we pas achteraf de effecten en impact van ons handelen gewaar kunnen worden. Dan hoeven we niet meer te luisteren naar die eindeloze discussies over wie wat waarom niet goed gedaan heeft en dat hij of zij dat zeker had kunnen voorzien en voorkomen. Volgens mij wordt het tijd om te toe te geven dat we leven in een tijd van niet-weten. De vraag is of en hoe we daar op de een of andere manier vrede mee kunnen hebben.

Het zou mij helpen als ik kan zeggen wat ik niet-weet, wat ik vermoed en wat ik vandaag zeker weet. Als ik morgen meer of andere dingen mag weten dan vandaag. Als voortschrijdend inzicht een goed ding is in plaats van schuldig te zijn aan een verkeerde inschatting of experiment. Enkelvoudige denken in termen van goed en fout, lineaire causale verbanden of in cijfers uit te drukken eenheden gaan niet helpen om een crisis, die zo veel kanten heeft, aan te kijken en te begrijpen. Laat staan op te lossen.

Hoe dan wel?

Ik moet denken aan de jaren dat ik verbonden was aan de Universiteit van Zuid Afrika (UNISA). We werkten toen intensief samen met een groep Elders, wijze oude mannen en vrouwen, die vanuit hun inheemse traditie reflecteerden op het onderzoek dat we deden. Iedere keer weer verrasten ze me met hun totaal andere visie op mijn gedachten en redeneringen. Wat ik logisch vond was voor hen niet vanzelfsprekend en andersom. Ik was en ben nog steeds onder de indruk van de verhalen die ze met me deelden waardoor ik heel anders ben gaan kijken naar mijn eigen werkelijkheid.

_{Rabo kunstcollectie, Aboriginal after images, Uwe Laysiepen / Ulay 1997}

Wat ik leerde in die tijd in Afrika is dat het uitmaakt of je kijkt naar de delen of naar het geheel. Of je onderzoek doet naar fragmenten, naar de relatie en interactie tussen allemaal losse stukjes of naar het samenhangede geheel. Met andere woorden: kijk je naar een economische crisis vanuit geld, de economie of vanuit de grotere wereld waar de economie deel van uitmaakt. Een van de Elders, Rutendo Ngara beschrijft hoe zij kijkt naar niet-weten of onzekerheid:

Het heeft jaren geduurd voordat ik ook maar een beetje kon doorgronden hoe zachtheid, onzekerheid en ontspanning kunnen leiden tot een gevoel van zekerheid. Dat is zo tegengesteld aan de cultuur waar ik in leef en werk, waar harde feiten en doorwrochte berekeningen tot zekerheid leiden.
Toch ervaar ik nu in deze tussentijd in de tussentijd, meer dan ooit de behoefte aan die zachtheid. Aan het mogen zoeken naar samenhang, naar synthese, naar mogelijkheden en naar de relatie tussen mijn leven en dat van de community, de samenleving en al het leven op aarde. Dat is tasten in het duister. Dat is niet-weten welk pad het juiste is. Dat vraagt om mildheid naar onszelf en naar elkaar en om vergevingsgezindheid als het niet in één keer goed gaat.

Het tijd is voor meerstemmigheid

Het is tijd voor CEO’s en Outbreak Teams om uit hun enkelvoudige realiteiten te stappen en zich op paden te wagen waar complexiteit en niet-weten aan de orde van de dag zijn. Het is tijd dat zij uitreiken naar andere manieren van denken en handelen. Dat ze openstaan voor de samenhang der dingen en uitreiken naar de ander en de onbekende om met hen mee te doen. Het is tijd dat we zien en erkennen dat ik, dat wij allemaal onlosmakelijk deel zijn van deze tijd en van wat zich voltrekt. Dat we dus ook mee kunnen navigeren, mee zoeken en laveren op een zachtmoedige en liefdevolle manier. En daar zouden we een beetje hulp van Afrikaanse Elders heel goed bij kunnen gebruiken.

_{Rabo Kunstcollectie, Michael Raedecker, Down 2001}