Godelieve Spaas

Week 12, Take back the economy

Vorige week riep ik op om te luisteren naar Afrikaanse Elders. Naar hun oproep om onzekerheid te omarmen.

“Er is geen tweedeling tussen hard en zacht, tussen snel en langzaam, weet je, maar wat er is, is het grotere vermogen om in een staat van zachtheid te komen, van onzekerheid en ontspanning, en juist dat geeft je een gevoel van zekerheid.” Rutendo Ngara

In deze tussentijd is onzekerheid aan de orde van de dag. Onzekerheid hoort bij het leven en toch vermijden we het liever. Zekerheid, voorspelbaarheid en controle lijken houvast te geven maar in feite verhullen ze de beweeglijkheid, de kwetsbaarheid en magie van de wereld waarin we leven.
Bedrijven en organisaties zijn ontworpen als machines gericht op efficiëntie en routine. Maar het leven, de natuur en de aarde zijn geen machines. Zijn ook niet perse efficiënt, maar eerder overvloedig, complex en gevoelig. Het leven is betoverend, veerkrachtig en vooral telkens anders.

Kwantum theorie
Door Corona ervaar ik veel nadrukkelijker dan normaal de wrijving tussen mechanistische organisaties en de voortdurende veranderende wereld waar ze deel van uit maken. Mijn vraag is kunnen we organisaties ontwikkelen of laten ontstaan die net zo gevoelig, subtiel en intelligent zijn als de systemen en situaties die hen omringen?

Een manier om dat te doen is Gentle Action.  

“Gentle Action is a form of minimal and highly intelligent activity that arises out of the very nature of the system under investigation.” (F. David Peat)

David Peat was een natuurkundige die zich bezig hield met de kwantum theorie. Gedurende zijn onderzoek werd hij zich steeds bewuster van de invloed van het kleine op het grote. Een hele kleine verschuiving, een tedere actie of een vriendelijke uitnodiging kan een groot verschil maken. Gentle Action kan organisaties alerter en bewuster maken van hun omgeving. Zo kunnen bedrijven veranderen van relatief mechanistische, hiërarchische en regelgebonden organisaties naar meer organische en vooral flexibele vormen.  Op die manier verinnerlijken organisaties als het ware de wereld om hen heen en worden ze weer deel van de natuur en het leven. Dat maakt hen veerkrachtig en adaptief.

_{Rabo kunstcollectie, Aboriginal after images, Uwe Laysiepen / Ulay 1997}

Zout leven
Ik moet denken aan de vissers op het Wad die me leerden dat Nederland twee verschillende wereldbeelden kent die naast elkaar bestaan en die door de eeuwen heen afwisselend dominant waren: het Zoetwater leven en het Zoute leven. Het Zoetwater leven is het binnendijkse leven. Daar waar maakbaarheid, controle en voorspelbaarheid de boventoon voeren. Het is de plek en de cultuur waarin mensen de regie nemen. Het Zoute leven daarentegen is het leven waar we ons aanpassen aan wat groter en sterker is dan wij: de Zee. Het kenmerkt zich door aanpassingsvermogen, overgave en onzekerheid. Zoetwater periodes zijn van de engineers, makers en polderaars. Zoute tijden zijn van avonturiers, ontdekkers en degenen die durven om het niet-te-weten. De laatste decennia overheerste het Zoetwater wereldbeeld. Onze samenleving, economie en natuur zijn keurig geordend in een raster waarin alles een vaste plek heeft. Een tijd waarin we weten aan welke knoppen we moeten draaien om problemen op te lossen. (Spaas 2020)

Volgens mij zijn we toe aan een nieuwe Zout-water-tijd. Een tijdperk waarin we samenwerken met de natuur en waarin we haar kracht en schoonheid erkennen. De natuur als leermeester, als partner, als bron van ons bestaan.

_{Rabo kunstcollectie, Aboriginal after images, Uwe Laysiepen / Ulay 1997}

Planten die hun eigen vensterbank kiezen
Kunstenaar Elise Markus ontwikkelde het Mother Earth Network. Het netwerk is bedoeld om mensen te helpen communiceren, luisteren en empathie te voelen voor onze planeet. Door je verbonden te voelen met je omgeving, word je intrinsiek gemotiveerd om duurzamer te leven is haar stelling. In een databank verzamelt ze alle mogelijke gegevens over planten, dieren, stoeptegels en alle mogelijke andere wezens en dingen om ons heen. Op basis van die gegevens maakt mensachtige verhalen bij elk dier en ding. Ze hoopt dat we daardoor leren om een relatie aan te gaan met andere levensvormen en dingen op deze aarde.  Haar ideaal is om op deze manier planten en dieren een keuze te geven door wie ze verzorgd willen worden, op welke vensterbank ze het gelukkigst zijn, in welke weide ze het liefst grazen of in welk stal ze willen baren.

Het Zoute leven leert ons te luisteren naar wat machtiger is dan wij. Het Mother Earth Network leert ons een gelijkwaardige relatie aan te gaan met al het leven op aarde.
Ik vraag me af of een nieuwe economie zou kunnen beginnen bij onzekerheid? Bij niet-weten?  En hoe kan onze verbeelding daarin helpen?
Ik herinner me een verhaal van Ulay over een vrouw in Mongolië. Het gaat over een blinde vrouw die hij daar ontmoette. Een verhalenverteller die een wit doek uitstrekte en vervolgens een film vertelde, terwijl de kinderen van het dorp de hele avond naar het witte doek keken.

The Linen Project
Dit idee van werken met een wit canvas, met een leeg blaadje beginnen spreekt me aan. Maar dan wel samen met de natuur, met elkaar en met de omgeving.
Het lijkt op wat we doen in het linnenproject. Een initiatief van Pascale Gatzen van ArtEZ en de Crafts Council.
Vorig jaar begonnen ze met het verbouwen van vlas. Zo stelt Pascale haar modestudenten in de gelegenheid om te ontwerpen te midden van het gewas waarvan ze kleding kunnen maken. Het bewustzijn dat voor een T-shirt een stuk grond van vijf bij vijftien meter nodig is om vlas te verbouwen leidde bij velen van hen tot een andere visie op mode en ontwerpen.
Dit jaar deed Pascale een open uitnodiging. Iedereen die wilde kon steward te worden van het Linen Project. Een invitatie om samen vlas te zaaien, te wieden, te oogsten en er iets van te maken.
Ik meldde me aan.
We zijn met 30 mensen
we zaaien vlas
we zijn samen op het land
en als we wieden lijkt het alsof we dansen.

_{Vlasdans juni 2020, Pascale Gatzen}

We hadden allemaal onze eigen redenen om op de uitnodiging in te gaan. De een wil linnen maken, de ander wil experimenteren om er papier van te maken. Sommigen willen graag veel buiten op het land werken, andere willen liever spinnen of weven. Als we samen buiten zijn voel ik de kracht van de aarde en ervaar ik haar schoonheid in het bloeiende vlas.

Other Economies
Ik doe mee omdat ik graag wil zien wat voor soort economie kan ontstaan als je allemaal samen voor iets zorgt. Ik hoop de contouren van een andere economie te ontdekken. Een economie die samenwerkt met al het leven op aarde en respect heeft voor de dynamiek en onstuimigheid van de aarde. Een economie die we beginnen met een leeg blaadje of een open oproep.
We hebben een gemeenschappelijke pot waarin we middelen delen zoals geld, tools, kennis, tijd en dromen. We wisselen ideeën uit over wat te doen met het vlas en het linnen. Gaandeweg delen we meer dan het materiaal en het zorgen voor het gewas.
In onze gezamenlijk app zie ik steeds vaker voorstellen om iets samen te doen of aanbiedingen van boeken of tomatenplantjes die iemand over heeft. Mensen stellen ook vragen: weet iemand waar ik een spinnewiel kan vinden of hoe de luis uit mijn rozen te verdrijven zonder gif te gebruiken?
We lezen en leren samen; we creëren en delen samen.

En soms gaat het mis. Zo ben ik in mijn enthousiasme een groepje begonnen over andere economieën. Ik wilde oogsten wat ontstaat, er taal aan geven. Ik wilde sneller en beter begrijpen wat aan het ontstaan is.

_{Fragment uit Nelken (anjers) van Pina Bausch, Tanztheater Wuppertal}

Onze economie
Dat vond niet iedereen leuk. Ook al was het niet mijn intentie om iemand buiten te sluiten, toch deed ik dat. De echo van Rutendo’s woorden weerklinkt in mijn hoofd: Er is geen tweedeling tussen snel en langzaam. Er is alleen empathie en liefde om dingen te laten groeien.
We kunnen niet aan de tekentafel een nieuwe economie ontwerpen die gedragen wordt door alle leven op aarde. Zo’n economie kan alleen maar groeien uit onze acties en relaties met elkaar en in verbondenheid met het land, de bodem, het vlas. Alleen zo ontstaat ene economie die voortkomt uit en bijdraagt aan al het leven op aarde.

_{Foto Pascale Gatzen, Let’s take back the economy}