Ga direct naar:
“We moeten inzien dat de mens niet alles in z’n eentje kan oplossen. Andere diersoorten zijn heel druk in de weer om de aarde te redden, zoals bijen. Als we daar oog voor hebben, kunnen we misschien meer gaan samenwerken.” Lydia Baan Hofman over de filosoof Donna Haraway.
Een microscopisch klein schepsel houdt ons nu al enkele maanden lang in de greep. We hebben COVID-19 de oorlog verklaard waardoor ons dagelijks leven en ook bedrijven, economieën en overheden totaal ontwricht raken. Die desastreuze gevolgen beangstigen me misschien nog wel meer dan het virus zelf. Ik vraag me af of we ook mét in plaats van tégen een virus kunnen werken? Is samenwerking een optie als ik ze beter leren kennen?
Dwalend over het internet vind ik het volgende uit: Een virus is 15 miljoen keer kleiner dan een menselijke cel. In één druppel water kunnen 10 miljoen virussen zitten. In aantallen overtreffen ze iedere ander soort op aarde en ze zijn overal. Op de tafel, in het water, in je tenen, in je hersenen, in straten, bomen, bloemen en dieren. Ze passen nét niet in onze definitie van leven en toch lijken ze te leven. Er zijn tot 2018 zijn er 4.958 soorten virussen (een fractie van het totaal aantal soorten) ontdekt, die zijn onderverdeeld in ordes, families, subfamilies en geslachten.
Zoals de meeste schepsels op aarde doen ze goed en kwaad. Ze zorgen voor het bacteriebeheer in ons lichaam zodat het aantal slechte bacteriën binnen de perken blijft. Er zijn vermoedens dat de evolutie van onze hersenen te danken is aan virussen. Tegelijkertijd hebben ze honderden miljoenen doden op hun geweten in de afgelopen eeuwen.
Ik weet ook hoe ze er uit zien. Op foto’s in de media hebben ze wonderschone kleuren en vormen. Luke Jerram maakt glazen kunstwerken van allerlei virussen. Ik vind ze prachtig om te zien. Het geeft me het gevoel dat leef in een wolk van onzichtbare schoonheid en dodelijkheid.
Misschien zijn virussen ook bezig zijn om de aarde te redden, net als mensen en bijen? Dan zou ik met ze kunnen samenwerken om oplossingen te vinden voor bijvoorbeeld klimaatverandering of ziektes? Misschien hebben sommige virusfamilies het beste voor met mensen en andere juist met de aarde, dieren of stenen. Maar hoe kom ik dat te weten?
Op het internet circuleren filmpjes waar mensen het COVID-19 virus bedanken omdat het ons wakker zou schudden, omdat het ons bewust zou maken van de staat waarin de aarde verkeert, van ons te drukke bestaan en van de effecten van globalisering. Dat zijn natuurlijk allemaal betekenissen die mensen aan het virus toekennen. Of dat ook de bedoeling van het virus weet ik natuurlijk niet.
Het toekennen van menselijke eigenschappen aan andere wezens is een manier om ons met hen te verhouden. Door de eeuwen heen werden talloze verhalen geschreven over wat we van andere levende wezens kunnen leren. Ik denk aan Animal Farm over vrijheid, gelijkheid en macht, The Fable of The Bees: over een economie voor het algemeen nut en Alice in Wonderland, waar logica, fantasie en gevoel door elkaar lopen en soms nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn.
Die verhalen helpen om onszelf beter te begrijpen en geven handvatten de relatie tussen en met andere soorten te onderzoeken, begrijpen en aan te gaan. Het is een manier van tentaculair denken (Haraway 2016): het denken in tentakels, in lijnen en relaties waarbij het uitgangspunt is dat alles met alles verbonden is.
Ik probeer me voor te stellen hoe ik verstrengeld ben met virussen. Ze zijn deel van mijn bestaan. Waarschijnlijk hebben ze aan de oorsprong van het leven bijgedragen en houden ze systemen (zoals ons lichaam) in balans door leven te geven en nemen.
Mij zou het helpen als er verhalen waren over virussen. Sprookjes, gedichten, romans waarin feiten en fictie samenkomen. Waardoor ik een beeld krijgt van wie of wat virussen zijn en welke betekenis ze hebben.
Ik moet denken aan de tekeningen van Henk Visch. Waar mensen omringd zijn door betoverende tekens en figuren. Zijn tekeningen overbruggen zoals hij zelf zegt: “De afstand tussen dat wat mogelijk is en dat wat werkelijk is”.
Henk Visch Zonder titel, tekeningen uit 1994, 1997 en 1999
Ik kan me voorstellen dat ik me op een vergelijkbare manier tussen oneindig veel verschillende en wonderbaarlijke bewegende virussen bevind. Sommige infecteren me, andere niet. Vaak helpen ze mij of iets of iemand anders maar soms ook niet.
Ik zou ze wel beter willen leren kennen zodat ik me hun betekenis en bijdrage kan verbeelden en een relatie met ze kan opbouwen. Om daar te komen wil ik feiten kennen, maar ook verhalen maken, beleven, lezen en horen zodat ik me een voorstelling kan maken van wat en wie ze zijn. Wellicht zijn er andere wezens die veel beter met virussen om kunnen gaan dan ik en die misschien als tussenwezen kunnen dienen. Mogelijk vind ik zo manieren om met virussen om te gaan die minder of anders ontwrichtend zijn, waardoor ik minder bang hoef te zijn voor de gevolgen van de oorlog tegen virussen.
Ik ben alvast begonnen met zoeken en vond dit prachtige gedicht op de al even mooie website coronagedicht.nl.
Het onzichtbare dat onze realiteit nu bepaalt
Het is de metafoor van onze tijd
Heeft het meedogenloze streven naar vooruitgang ons om de tuin geleid?
Ons eeuwenoude verlangen om de uithoeken van de wereld bij elkaar te brengen is precies wat diezelfde wereld op z’n kop gezet heeft
Verstoorde het gezoek in de kelders van het onbekende de duistere geheimen van onze onwetende pandora?
Geen knuffels meer en geen kussen
Omdat onze wens om dichter bij elkaar te zijn onze atmosfeer ondraaglijk maakte
De metafoor van onze tijd
– Dewald Visser
Coronagedicht.nl is een initiatief van Mario Reijnen en Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja. De website is gerealiseerd door Studio Het Nachtdier, in samenwerking met het Poëziecentrum Nederland.