Godelieve Spaas

Week 6, Omdat neutraliteit geen optie is

De weken rond 4 en 5 mei staan in Nederland in het teken van herdenking. Dit jaar geen massa’s mensen maar stille persoonlijke momenten van herinneren en betekenis geven. Terugkijkend op oorlogen en andere grote crises realiseer ik me hoe belangrijk het is om stelling te nemen. Met de kennis van nu vind ik het moeilijk te begrijpen dat niet meer mensen stelling namen en in actie kwamen tijdens bijvoorbeeld de Bankencrisis van 2008. Stel dat we dat wel gedaan hadden zou er dan nu iets veranderd zijn? Tegelijkertijd, als ik eerlijk ben, vind ik het zelf ook moeilijk om in het oog van de orkaan te weten wat het juiste is.

De impact van Corona
Ik vind het in deze tijd van de Corona-crisis niet makkelijk om de potentiele impact op bijna alle domeinen te doorgronden. Als je ergens middenin zit is het moeilijk om alles te overzien, om alles af te wegen en in samenhang te begrijpen.

Hoe ga ik om met elkaar tegensprekende verhalen ingegeven door verschillende wereldbeelden, visies, disciplines en sectoren? Hoe beoordeel ik een situatie waar waarin propaganda, nepnieuws, waarden, betekenis en feiten door elkaar lopen? Hoe plaats ik mijn eigen verlangens ten opzichte van wat goed is voor het geheel? En toch is het juist in tijden van grote onzekerheid of grote crisis belangrijk om ergens voor te staan of aan bij te dragen. Ik wil in deze Coronacrisis niet neutraal blijven. Daarvoor staat er teveel op het spel. Ik wil stelling nemen over hoe verder en dan liefst in samenhang met de andere grote thema’s van deze tijd zoals sociale en culturele ongelijkheid en de destructie van ons ecologische systeem.

Een andere economie
Gelukkig ben ik niet de enige die daar het hoofd over breekt. Op 3 mei was er een speciale Brainwash uitzending met als onderwerp: Overleven na Corona.
Filosofen, kunstenaars, wetenschappers en ondernemers gingen met elkaar in gesprek en waren het over een ding eens: onze economie moet veranderen. Aan de ene kant omdat deze crisis ook wortels heeft in de manier waarop we nu ondernemen: we maken en gebruiken onze producten niet meer per regio. Alles wordt op de een of andere manier goedkoper als we mensen, dieren, grondstoffen en spullen eindeloos heen en weer verplaatsen over de wereld.
Aan de andere kant staat de economie de oplossing van deze crisis in de weg omdat de vrije markt er bijvoorbeeld voor zorgt dat mondkapjes, beademingsapparatuur en medicijnen niet terecht komen waar ze het meest nodig zijn maar bij wie het meest betaalt. Dat zouden we niet moeten willen. Economie en ondernemen vraagt om morele keuzes en niet om kortzichtig geloof in de onzichtbare hand.

Wie zitten aan tafel?
Net als experts in Brainwash denk ik dat we door deze crisis (net als die in 2008 overigens) zien dat het anders moet en dat het een werkzame hefboom kan zijn om de spelregels van onze economie flink te herzien. De vraagt is wie dat moeten doen.

_{Aankondiging Brainwash}

Als ik de foto van de aankondiging van het programma zie, komt het beeld van Missing Person, een foto van Ger van Elk, in me op. Keurige mannen zitten aan tafel en kijken allemaal naar een lege rode pluchen stoel. Daardoor wordt wat ontbreekt belangrijker dan al het andere in het beeld. De mannen praten over degene die er niet is.

_{Rabo kunstcollectie: Missing Person van Ger van Elk}

Ook in het gesprek in Brainwash waren de meeste stoelen leeg. Het publiek ontbrak. Logisch in deze tijd, maar toch ook symbolisch. In de meeste debatten en dialogen over welke economie we willen, zijn de stoelen van de aarde en de mensen over wie het gaat leeg.

Economie gaat voor mij over hoe we samen het goede leven voor iedereen organiseren. Hoe we samen onze huishouding in harmonie met die van deze aarde regelen. De manier waarop we dat doen is een keuze. En die keuze kunnen we herzien als we denken dat dat beter of nodig is. Het is niet genoeg als banken en maatschappelijke instituties daarin het voortouw nemen. Banken zijn, net als andere bedrijven, deel van het destructieve economische systeem van dit moment. Maatschappelijke instituties vertegenwoordigen slechts fragmenten van de samenleving en niet de samenhang der dingen. En dat is nu juist waar het over gaat. Het wordt tijd dat de mensen over wie het gaat, mensen die leven, werken en wonen in Nederland, Europa en de wereld op die lege stoelen gaan zitten en zich uitspreken. Neutraliteit gaat niet helpen. Denken dat de gevestigde orde het voor ons oplost zeker ook niet.

Een zakspiegel
Hoe ga ik dat doen? Hoe kan ik wadend door een overvloed aan feiten, getallen, interpretaties, modellen, dromen, verhalen, suggesties en leugens bedenken welke economie ik zou willen? Misschien dat een Claudespiegel uitkomst brengt. Dat is een spiegel in de vorm van een poederdoosje. De spiegel is enigszins gebold en heeft een zwarte ondergrond. Als je met de rug naar een te bewonderen landschap stond, zag je in de spiegel jezelf in een breed panorama van grote lijnen en weinig details.

Ik stel me voor dat ik op een van die rode stoelen zit en verdwaald raakt in een oerwoud van meningen en experts. Dan haal ik de spiegel uit mijn tas klap hem open en kijk een momentje naar het grotere geheel voordat ik me weer in het gesprek stort.
Misschien helpt het ook als je verdwaald raakt in je eigen redeneringen en hersenspinsels. Of stelt het je in staat om te midden van de puinhopen van het bestaande systeem jezelf aan je haren uit het moeras te trekken.

Want hoe je het ook draait of keert, als we willen dat de economie voor ons gaat zorgen in plaats van andersom dan kunnen we niet neutraal blijven.

Op de rode stoel
Ik wil niet neutraal blijven omdat ik er niet aan moet denken dat over vijfenzeventig jaar mensen zich deze periode herinneren als het tijdperk waar te weinig mensen moedig genoeg waren om tegen de heersende orde in te gaan.

Vanaf nu zit ik op de rode stoel en doe voorstellen voor hoe het anders kan. Voorlopige voorstellen, die weer anders en beter kunnen worden naarmate ik meer weet, ik meer onderzoek gedaan heb, andere meningen en ideeën heb gehoord en als ik vaker in mijn Claudespiegel heb gekeken.