Isil Vos

Als projectleider bij Stichting Nieuwe Helden was ik al vanaf begin 2018 betrokken bij de ontwikkeling van dit project. Dat startte met een journalistiek en artistiek onderzoek naar armoede en ongelijkheid in Nederland en Vlaanderen: OchArme. (www.ocharme.nl) Anderhalf jaar lang spraken we met bijna 100 mensen die op de een of andere manier te maken hebben met deze thema’s. Ik sprak met maatschappelijk werkers, economen, beleidsmakers, ambtenaren, alleenstaande mama’s in armoede, straatwerkers en politici, maar ook met goede doelen zoals de Rabo Foundation die bijvoorbeeld stichting Leergeld ondersteunt. (https://www.leergeld.nl)

_{Ontwerp: Pascal Leboucq - Foto: Lucas Denuwelaere}

Ik maakte een theatervoorstelling: RONJA, over een alleenstaande moeder die moet rondkomen van de bijstand en waar je dan allemaal tegenaan loopt. Ik schreef er samen met Mariella van Apeldoorn een essay over die gepubliceerd werd op Sociaal.net, een online platform waar verhalen gedeeld worden voor sociale professionals. Je kunt het artikel hier lezen: https://sociaal.net/opinie/armoede-maakt-me-kwaad/  en uiteindelijk maakten we The Village, waarin we ons afvroegen hoe ongelijkheid nu eigenlijk ontstaat, wanneer het begint en waarom we het samen in stand houden.

Alhoewel ik zelf ben opgegroeid als kind van een bijstandsmoeder bleek ik nog maar weinig te weten van hoe complex, schrijnend en onrechtvaardig het armoedeprobleem eigenlijk is in Nederland en Vlaanderen. Het is teveel om hier in een paar zinnen neer te typen, daarom maakten we er verschillende kunstprojecten van, maar wat al snel duidelijk werd is dat armoede slechts een gevolg is van een verregaande maatschappelijke en sociale ongelijkheid.
De fundamenten waarop we onze samenleving hebben ingericht.
De overtuigingen waarmee we opgroeien.

_{Scene uit Sam in het Stedelijk Museum Amsterdam - onderdeel van het programma Het wordt altijd anders: waarom de Rabobank kunstenaars nodig heeft}

SAM
In de voorstelling SAM speelde ik een directeur Private Banking van de Rabobank en daar zat een scène die ging over het gevoel van recht hebben op. Een van de overtuigingen die volgens mij een grote rol speelt.

RECHT HEBBEN OP/NIET NAAR MINDER

Weet je wat echt bizar is?
Hoezeer de mens verlangt naar status.
Of nee het is meer,
Hoezeer wij ernaar verlangen om ‘’iemand’’ te zijn,
of nee
wij mensen, verlangen naar status om zo het gevoel te hebben dat we ‘’iemand’’ zijn.
Maar de ironie is, hoe meer je “iemand” wordt, hoe moeilijker het is om “jij” te zijn. Toch?

Ik had daar vroeger nooit zo’n last van. Echt, hoeveel ik zou verdienen of wat mijn titel was, het interesseerde me niet. Ik was enkel bezig met iets te veroorzaken, impact te hebben, goed zijn voor de klant, goed zijn voor de bank, goed zijn voor de wereld.
Daar ging het om, gaat het mij nog steeds om.

Maar ik ben er toch voor gevallen.
Voor het ‘’niet willen kwijtraken’’, ‘’het niet minder willen’’ dan ik nu heb.

Het is vreemd wat status met je doet.
Dat je dan toch je gedrag en je levensstijl aanpast 
En dat je toch, stiekem, ook nog eens vindt dat je daar recht op hebt. Weet je wel.
die auto, dat huis, dat salaris, die school van Ava, ...

Ik heb er recht op en niemand pakt mij dat af!

Dat sluipt er zo snel in, bij mij ook.

Ik heb hier recht op en ik wil het kost wat kost niet kwijt.
Want het maakt mij tot wie ik ben.
Dat denk je dan.
Het maakt mij tot wie ik ben.

De verhoudingen zijn zoek
Op 20 mei 2020 werd op het Malieveld in Den Haag een kunstwerk geplaatst van Yuri Veerman.
Hij was gevraagd door de Vereniging Platform Beeldende Kunst om een statement te maken in deze tijden van crisis.

De beeldengroep draagt de naam: Dit zijn onze helden
Hij zegt dat zelf over: „Ik wilde aantonen wat veel mensen al weten: er zijn veel beroepen die iets toevoegen aan de samenleving, de beloning ervoor staat niet in verhouding tot wat ze doen. Verplegers demonstreerden voor de crisis voor meer salaris en minder werkdruk, voor leraren geldt hetzelfde” „We wilden niet alleen de topman van KLM afbeelden, maar ook die van Shell en Booking.com, maar dat kon niet, dan zouden de sokkels te hoog worden.”

In het NRC lees ik:
De topman van KLM staat op een sokkel zonder zijn bonus en is nu zes meter hoog. Hadden ze die van Booking.com ernaast geplaatst dan was die sokkel negen meter geworden. Als Veerman de bonus erbij had berekend, dan was de sokkel veertig keer zo hoog geweest, rekent Veerman desgevraagd uit. „Het is me er echt niet om te doen dat het salaris van de KLM-topman omlaag moet, of dat alles omlaag of omhoog moet. Er zijn verschillen in salaris, maar ik denk wel dat de beelden tonen dat de verhoudingen zoek zijn.”

De discussie online gaat voornamelijk over of je de beelden Kunst mag noemen. Dat weet het Platform die de opdracht gaf ook nog niet helemaal: „Het gaat ons er niet om meer geld te vragen voor de kunstenaars, maar we willen iets vertellen over de corona crisis en laten zien wat kunst kan doen. Ik wil niet meteen zeggen dat deze poppen op een sokkel nu kunst zijn, maar we hebben wel een sterk beeld neergezet dat tot nadenken stemt.”

Ik ga hier even niet in op de eeuwige discussie over wat kunst nu precies is of zou moeten zijn en ik wil ook niet ingaan op hoe de verschillen in waardering van de beroepen nu pijnlijk worden blootgelegd, of op hoe de regering jarenlang heeft bezuinigd op de zorg en het onderwijs om er nu keihard achter te komen wat daarvan de gevolgen zijn. Die discussie wordt al op heel veel plekken gevoerd. En terecht trouwens.

Nee, wat ik dus opvallend vind in dit artikel is de opmerking van de kunstenaar: „Het is me er echt niet om te doen dat het salaris van de KLM-topman omlaag moet, of dat alles omlaag of omhoog moet. Er zijn verschillen in salaris, maar ik denk wel dat de beelden tonen dat de verhoudingen zoek zijn.”

Er zijn verschillen in salaris. Dat is nu eenmaal zo zegt hij. Daar hebben we ons bij neer te leggen blijkbaar. Maar waarom eigenlijk?

Het valt me ook op in deze leuke reeks van NU.nl (niet mijn favoriete nieuwssite overigens, maar goed)
https://www.nu.nl/tag/Hoeveel%20verdienen...%3F
In de reeks Hoeveel verdienen… interviewen ze steeds 2 mensen met verschillende beroepen over wat hun werk precies inhoudt en wat ze er voor betaald krijgen. Hun tagline is: Over geld praat je niet. Ons salarisstrookje is een taboeonderwerp
Het levert best geinige en ook best voorspelbare artikeltjes op. Ik heb een paar beroepen op een rijtje gezet:

Beeldend kunstenaar: €18.500 bruto per jaar - 40 uur per week
Verandermanager: €120.000 bruto per jaar - officieel 40 uur per week / in realiteit 60 uur
Kraamverzorger: €19.000 bruto per jaar - fulltime stand-by - 18 uur contract
Kwaliteitsmanager: €51.000 bruto per jaar - 40 uur per week
Lerares in het basisonderwijs: €36.236 bruto per jaar - 40 uur per week
Acteur: €36.000 bruto per jaar - 40 uur pw
Financial credit risk manager: €104.391 bruto per jaar - 40 uur per week
Brandweermedewerker: €44.000 bruto per jaar - 40 uur per week
Developer: €77.000 bruto per jaar - 36 uur per week + €15.000 bruto per jaar als zelfstandige
Ambulancebestuurder: €40.000 bruto per jaar - ongeveer 36 uur pw vaak meer
Uitkeringsgerechtigde - alleenstaande met kinderen: €15.829 bruto per jaar

Tja, er zijn grote verschillen, maar ja. Zo zit het systeem nu eenmaal in elkaar. Dat weten we allemaal.
Behalve Nila blijkbaar (niet haar echte naam, de geïnterviewden die bovengemiddeld goed verdienden wilden niet met hun achternaam en soms zelfs niet met hun echte voornaam in de krant) Nila werd geïnterviewd samen met de brandweermedewerker en schrok er een beetje van: "Verdienen brandweermannen dat? Daar schrik ik van. Je wordt niet op waarde geschat, en het risico dat je loopt, zie ik niet vertaald in je salaris."

Nila vindt dus dat deze brandweerman veel meer zou moeten verdienen. Maar wat Nila niet beseft is dat zij en de brandweerman niet in dezelfde wereld leven. Nila is namelijk Financial Risk Manager en haar bedrijf verdient heel veel geld met het uitlenen van geld, aan de schulden van anderen, dus de baas van Nila heeft dan ook heel veel geld om zijn werknemers mee te betalen.
De baas van de brandweerman echter verdient niet heel veel geld, want gebouwen die opgaan in vlammen leveren geen geld op, doodzieke mensen die uit een appartement op de bovenste verdieping moeten worden getakeld leveren geen geld op en dus heeft de baas van de brandweerman niet heel veel geld om zijn werknemers heel veel geld te betalen.
Wij vinden dus dat de regering dat moet doen. Toch? Want zij (lees: wij, want democratie weet je wel) betalen voor onze meest essentiële basisvoorzieningen: het onderwijs, de zorg, de politie, de brandweer, de kunsten…
Ja, maar dat doen ze dus niet. Niet genoeg. En dat vindt Nila dus stom.

_{Beeld uit The Village Oostende - Ontwerp: Pascal Leboucq - Foto: Lucas Denuwelaere}

Onze toekomst
Als ik in deze tijd nadenk over dat we door deze Corona crisis misschien een kans krijgen om een aantal zaken ingrijpend en duurzaam te veranderen zodat we een kans hebben op een eerlijkere en gezondere samenleving dan probeer ik me voor te stellen dat we beloningen niet meer koppelen aan of je man of vrouw bent, of je parttime of fulltime werkt, of je jong of oud bent, of je veel of weinig ervaring hebt, of je een hoge positie hebt of een lage positie, of je goed of slecht kan onderhandelen, of je de Nederlandse taal wel of niet goed spreekt, of je een donkere of een lichte huidskleur hebt, of je naar de universiteit kon of op het MBO hebt gezeten, of je schulden hebt of niet, of je ziek of gezond bent, of je in de juiste wijk geboren bent, of je rijke ouders hebt of niet, of je invloedrijke ouders hebt of niet, of je goed kan beleggen of niet, of je veel geld geërfd hebt of helemaal niks, of je je volgens onze normen goed of slecht gedraagt.

Hoe zou Nederland eruit zien als we alle beschikbare middelen eerlijk zouden verdelen?
Voedsel, energiebronnen, grondstoffen en ook het geld?
Hoe zou het voelen als het geld dat ik verdien niet alleen van mij is?
Hoe zou het eruit zien als de hoeveelheid salaris niet meer gelijk staat aan status en succes?
Hoe zou het zijn als jonge gezinnen juist wat meer zouden verdienen omdat ze in die fase van het leven ook een stuk meer uitgaven hebben? Als iemand richting zijn of haar pensioenleeftijd juist wat zou afbouwen in salaris omdat er al voldoende is opgebouwd en daarmee ruimte wordt gecreëerd voor een nieuwe generatie?
Hoe zou het werken als we mensen niet meer massaal proberen te empoweren om hun eigen succes te maken, maar er vanzelfsprekend in de basis genoeg zou zijn voor iedereen?
Wat als de arme mislukkelingen van onze samenleving niet meer afhankelijk zouden zijn van de goedheid en de aalmoezen van de gefortuneerden die niet willen inleveren, maar wel af en toe wat willen weggeven?
Wat zouden mijn kinderen kunnen betekenen voor de wereld als hun belangrijkste drive niet meer geld is of hoeft te zijn?

Utopisch? Naïef? Waarschijnlijk.

Maar misschien moeten we toch eens starten met onszelf de vraag te stellen: Wat heb ik nodig?
Misschien is het tijd te beseffen dat ieder van ons een rol speelt in die eerlijkere verdeling. Door niet meer te nemen dan we nodig hebben. Niet van de aarde, niet van het beschikbare voedsel en grondstoffen en ook niet van het geld, ook al wordt het ons ruimhartig aangeboden.

Ik heb in ieder geval genoeg.

Growing a better world together