Commercieel vastgoed omvat zowel bedrijfspanden als woningen. Vanaf vijf panden beschouwt de Rabobank woningportefeuilles als commercieel vastgoed.
Voor deze branche delen we recente cijfers en trends. We bespreken de ontwikkelingen op het gebied van:
Vastgoedmarkt trekt aan
Door de aantrekkende economie en de lage rente trekt de vastgoedmarkt op dit moment aan. Er wordt zowel meer verhuurd als geïnvesteerd door beleggers. Toch zien we, met uitzondering van woningen, in veel sectoren nog leegstand. Daarbij doet prijsherstel zich alleen in het allerbeste deel van de markt voor. Hier worden momenteel prijzen gerealiseerd die hoger liggen dan voor de crisis. Het is twijfelachtig of deze prijzen stand houden bij een stijging van rente of afzwakking van de conjunctuur.
Huurders hechten meer belang aan flexibiliteit en willen zich niet meer voor een lange huurperiode vastleggen. Hierdoor worden locatie, courantheid en exploitatiemogelijkheden voor vastgoedbeleggers steeds belangrijker.
Economie
De vastgoedmarkt trekt aan door de lage rentestand en de stijging van het beschikbare kapitaal bij beleggers (wereldwijd). Omdat in vastgoed relatief hoge rendementen kunnen worden gehaald, is het populair ten opzichte van andere beleggingscategorieën waar de rendementen lager zijn. Het gevolg is dat de vraag naar vastgoed toeneemt en de prijzen stijgen (zie Figuur 1). Dit is vooral te merken in stedelijke gebieden. De vastgoedmarkt is erg conjunctuurgevoelig. Verandering in financiële markten kan tot een snelle ommekeer leiden.
Binnen de vastgoedmarkt zorgt de conjunctuur voor verschillen per deelsector. Vooral de vraag naar woningen, logistiek vastgoed (dat profiteert van e-commerce) en de hotelsector (toerisme en zakelijke markt) stijgt.
Daarentegen is zowel in de winkel-, de kantoren- en de bedrijfsruimtemarkt (te) veel aanbod beschikbaar. Alleen bij logistiek vastgoed en in de hotelsector zien we een substantiële toename in gebruik.
De particuliere woningmarkt is een markt met veel vraag en weinig aanbod. Hier verwachten wij een aanhoudende vraag.
Duurzaamheid
Mede door het Energieakkoord en het klimaatakkoord van Parijs moeten gebouwen energiezuiniger worden. Een eerste stap hiertoe is een verplicht energielabel C voor kantoren vanaf 2023. Waarschijnlijk wordt deze norm daarna aangescherpt en ook voor andere vastgoedtypes ingevoerd.
Koplopers in de markt zetten zelf stappen, bijvoorbeeld door de lat voor energielabels hoger te leggen en/of zich via certificaten te laten beoordelen (bijvoorbeeld BREEAM, WELL-certificaat, GRESB).
Circulair ondernemen
Circulair ondernemen is nog een klein, maar snelgroeiend onderdeel in de vastgoedsector. Mede door de forse toename van transformatie (als gevolg van leegstand) wordt hergebruik van materialen steeds normaler. Denk hierbij aan isolatiematerialen.
Koplopers richten zich op circulaire verdienmodellen, bijvoorbeeld door gebouwen in materiaalpaspoorten op te slaan. Een voorbeeld hiervan is de Madaster Foundation, die ook door de Rabobank wordt ondersteund.
Lees ook het persbericht ‘Rabobank gaat vastgoedportefeuille volledig vergroenen’
Innovatie
Innovatie in de vastgoedbranche zien we vooral terug bij grotere spelers in de markt die inzetten op sensortechnologie en data. Hierdoor wordt steeds meer inzicht verkregen in de prestaties en de exploitatie van een gebouw of gebied. Een voorbeeld is kantoorgebouw 'The Edge' (ontwikkeld door OVG Real Estate) dat in gebruik is bij Deloitte.
Diensten combineren
Op termijn verwachten wij dat het verdienmodel bij vastgoedbeleggers gaat veranderen, doordat zij steeds meer diensten gaan combineren. Zo biedt woningbelegger Vesteda haar bewoners in samenwerking met BMW elektrische deelauto's aan.
Maatschappij
Bevolkingskrimp zorgt in delen van ons land voor een dalend gebruik van vastgoed, terwijl de vraag in stedelijke gebieden door urbanisatie juist stijgt. Dit leidt tot een steeds verdere tweedeling in Nederland en zal naar verwachting ook leiden tot een toename van verschillen in waardeontwikkeling.
Een steeds grotere groep bedrijven en consumenten is minder bereid om langjarige verplichtingen aan te gaan voor hun huisvesting. Zij gaan over tot huur in plaats van koop. Deze verschuiving van koop naar huur is gunstig voor professionele vastgoedbeleggers.
Tegelijkertijd leidt een verschuiving van langlopende naar kortlopende huurcontracten tot minder inkomenszekerheid bij vastgoedbeleggers.
Wet- en regelgeving
Grotere bedrijven en beursgenoteerde ondernemingen moeten huurverplichtingen volgens IFRS 16 in hun balans gaan opnemen. Hierdoor zullen zij minder snel geneigd zijn huurverplichtingen voor de lange termijn aan te gaan. Kortere huurcontracten zijn ongunstig voor de inkomenszekerheid van verhuurders.
Verhuurderheffing
Verhuurders met meer dan tien sociale huurwoningen betalen een verhuurderheffing over de WOZ-waarde van de woningen met een maximale huur van € 710,68 per maand (prijspeil 2017). Sinds 1 januari 2018 is de heffingsvrije voet verhoogd van tien naar vijftig woningen. Dit is gunstig voor kleinere woningbeleggers.
Lees meer over de verhuurderheffing op Rijksoverheid.nl
Aanbod Rabobank
Rabobank als maatschappelijk partner
Rabo Real Estate Finance heeft drie kernthema's benoemd: duurzaamheid, transformatie en innovatie. Op deze onderwerpen richt ons onderzoek zich en hebben wij partnerships gevormd.
- Duurzaamheid: partnership met de Dutch Green Building Council, MVO Nederland en GRESB (wereldwijde benchmark voor financiers bij duurzaam vastgoedbeleid).
- Transformatie: kennispartner van Madaster (openbaar digitaal platform voor materialenpaspoorten en circulair bouwen).
- Innovatie: onder meer partnership met Holland ConTech en PropTech.
Op het gebied van transformatie van vastgoed is de Rabobank leidend in Nederland.
Lees over de successen van transformatie in de vastgoedsector
Neem een kijkje in bijzondere vastgoedprojecten van onze klanten
Wij ondersteunen innovatie in de markt, onder andere door de (tweejaarlijkse) Rabo Vastgoedprijs.
Verder is de Rabobank gesprekspartner en sparringpartner voor brancheorganisaties en belangenverenigingen. Zo is de Rabobank onder andere vertegenwoordigd in de besturen en vakgroepen van:
- RICS (Royal Institution of Chartered Surveyors)
- IVBN (Vereniging van Institutionele Beleggers in Vastgoed)
- NRP (platform voor transformatie en renovatie)
- LHC (Lighthouse Club Nederland)
Wij ondersteunen (wetenschappelijk) onderzoek van onder andere:
- Amsterdam School of Real Estate (ASRE)
- Tias Business School
- TU Delft (programma Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling)
De Rabobank is betrokken bij de uitwerking van de Bouwagenda, die zich richt op een toekomstbestendige, duurzame en circulair gebouwde omgeving. Ook de toekomstbestendigheid van de bouwsector is daarbij onderwerp van gesprek.
De Rabobank werkt samen met GreenHome, een initiatief om duurzame verbeteringen aan woningen te realiseren. De bank brengt aanbieders uit haar netwerk samen met woningbezitters.
Lees meer over de samenwerking met GreenHome
Laatste update: januari 2018