Emissiereductie van Nederlandse melkveehouderij, hoe zit dat?

Meer inspanningen noodzakelijk om doelstellingen te behalen

De zuivelketen en de rest van Nederlandse bedrijven en consumenten moeten een extra inspanning leveren om hun eigen doelstellingen in 2020 te behalen. In 2015 lag de Nederlandse CO₂-emissie 12% lager dan in 1990. Door de toegenomen melkproductie en de grotere veestapel is de uitstoot vanuit de melkveehouderij de afgelopen jaren weer opgelopen. Het huidige niveau ligt circa 10% onder het uitstootniveau in 1990 (zie Figuur 6).

Meeste winst op het bedrijf en in de aanvoer van grondstoffen te behalen

De primaire melkveehouderij is verantwoordelijk voor 92% van de emissies die behoren tot de productie van melk tot zuivelproducten. Deze emissies zijn direct afkomstig van melkveebedrijven (63%) of de productie van grondstoffen voor melkveehouderijen (29%), zoals (aangekocht) voer en kunstmest. Slechts 8% van de uitstoot wordt veroorzaakt bij de transport, verwerking en verpakking van melk tot zuivelproducten die bij de supermarkt in het schap liggen. De grootste winst valt dus te behalen op het melkveebedrijf en bij de aanvoer van grondstoffen. 

Zelf in actie komen of wachten op de overheid

De zuivelketen heeft nu de keuze: nu al zelf initiatieven opzetten of wachten op de dwingende hand van de overheid. De Rabobank gelooft dat voor de lange termijn een consistent beleid rond CO₂-reductie gebaseerd moet worden op een gezamenlijk en breed gedragen visie door alle betrokken partijen in de zuivelketen, inclusief de overheid. 

Stromingen om doelstellingen te behalen

Er zijn extra middelen nodig om emissiereducerende investeringen van de grond te krijgen. Alleen op die manier kunnen klimaatdoelstellingen in 2030 behaald worden en is de transitie naar duurzame energieproducent mogelijk. Sectorinitiatieven en overheidsmaatregelen voor de melkveehouderij om emissiedoelstellingen te behalen zijn grofweg in te delen in drie stromingen:

Stroming 1: goede balans investeringen

Over het algemeen zijn ongesubsidieerde investeringen in duurzame energie eerder kostprijsverhogend dan rendabel gebleken. Vooral mestvergistingsinstallaties blijken kostbaar door hun hoge investeringsbehoefte, het ontbreken van schaalvoordelen en lage rendement voor een gemiddeld melkveebedrijf. Hier is risicokapitaal nodig om het referentiekader te vergroten. Daarnaast is een goede balans nodig tussen investeringen in gebouwen en installaties binnen een zuivelketen die gebaseerd wil blijven op weidegang. 

De opslag van koolstof in de bodem kan helpen om de emissiedoelstellingen te behalen voor de gehele landbouwsector. Dit zal echter een grote impact hebben op het teeltplan van de grondgebonden sectoren. Ook aanpassingen in het voerspoor, (aangevoerde) mineralen en genetica kunnen leiden tot een afname van de emissies. Een andere optie is een gewijzigd teeltplan om het binden van CO₂ door gewassen te bevorderen. Hierbij dient echter wel rekening gehouden te worden met de circulariteit van voedergewassen.

Stroming 2: CO₂-belasting betalen

Emissies kunnen ook belast worden. Het European Union Emissions Trading System (EU ETS) is hiervan een concreet voorbeeld. Dit systeem laat bedrijven of sectoren het recht kopen om een bepaalde hoeveelheid CO₂ uit te stoten. Op dit moment reguleert de ETS de uitstoot van circa 11.000 bedrijven uit de industriële en energiesectore, waaronder 450 uit Nederland.  

Op een gelijkwaardig Europees speelveld kan Nederland een voordeel behalen ten opzichte van mindere efficiënte zuivelproducerende landen binnen de EU. Voor de Europese concurrentiepositie in de voornaamste exportmarkten zal een CO₂-belasting wel nadelig uitpakken. De Rabobank ziet het belasten van emissies daarom niet als een wenselijke oplossing, zolang er geen sprake is van een gelijkwaardig speelveld.

Het huidige 'lage' prijsniveau van ETS emissierecht varieert tussen € 5 en € 6 per 1.000 kilogram aan CO₂-equivalenten. Bij dit prijsniveau kost volledige afkoop van de Rutte III-doelstelling door middel van een ETS-methodiek de Nederlandse melkveehouderij jaarlijks € 40 tot € 50 miljoen. Hierbij is rekening gehouden met een jaarlijkse melkproductie van 14 miljard kilogram en een gelijkblijvende uitstoot per kilogram melk. Afhankelijk van toekomstige regelgeving en emissiedoelstellingen kan dit bedrag nog vele malen hoger worden. 

CO₂-belasting als aanvullend verdienmodel 

Met het huidige lage prijsniveau van emissierechten is het voor ETS-sectoren financieel interessanter om hun CO₂-uitstoot af te kopen in plaats van te investeren in dure emissiereducerende initiatieven. In de huidige situatie zal eerst een overheidsinterventie nodig zijn om interessante prijsniveaus te bereiken en daadwerkelijk stappen te maken met initiatieven die CO₂-reductie bevorderen. Denk hierbij aan strengere eisen of beperking van het aantal beschikbare emissierechten. Dit zal emissiereducerende initiatieven stimuleren. 

Van een dergelijk scenario kan de melkveehouderij ook profiteren als grootste gebruiker van landbouwgrond, indien ETS-sectoren investeren in CO₂-reductie binnen de landbouw en daarmee ook hun emissiedoelstellingen behalen. Volgens De Nederlandsche Bank is de opslag van koolstof diep in de bodem (CCS) pas rendabel bij prijsniveaus tussen de € 10 en € 80 per emissierecht. 

Stroming 3: volumebeperkende maatregelen

De derde optie zijn volumebeperkende maatregelen, in dit geval inkrimping van de veestapel. Als gevolg van de beperkingen omtrent fosfaat is de *veestapel op de Nederlandse melkveebedrijven momenteel reeds dalende. Hierdoor zal er naar verwachting in 2017 en 2018 sprake zijn van een lagere uitstoot van broeikasgassen en mogelijk ook een efficiëntere productie per kilogram melk in CO2-equivalenten.

Gezien de huidige ontwikkelingen in de omvang van veestapel hebben volumebeperkende maatregelen, met al enig doel het reduceren van de CO2eq uitstoot in Nederland, volgens de Rabobank op dit moment niet de voorkeur.

*Volgens de cijfers van het CBS, is sinds december 2016 het aantal melkkoeien in Nederland reeds met 164.000 (9.1%) dieren afgenomen tot 1,63 miljoen melkkoeien op 1 april 2018. In de jongveebezetting was in dezelfde periode sprake van een daling van 280.000 dieren (21,2%). Gezien het hoge aantal slachtingen vanaf het tweede kwartaal van 2018, verwacht de Rabobank dat het aantal melkkoeien zal afnemen tot minder dan 1,6 miljoen dieren.