Het Nederlandse zuivellandschap in 2030

Nederland blijft aantrekkelijk zuivelland

Het lange termijnvooruitzicht voor de mondiale zuivelmarkt is positief. Nederland blijft een aantrekkelijk land voor de productie van zuivel als gevolg van de mogelijkheden voor ondernemerschap, klimaat en infrastructuur. Voor de Nederlandse zuivelketen is het de uitdaging om zijn goede positie in de afzetmarkten te behouden.

Aantal bedrijven neemt af

Tussen 2000 en 2012 nam het aantal bedrijven met melk- en kalfkoeien gemiddeld af met 3,5% per jaar (zie Figuur 7). De afgelopen jaren nam deze daling af als gevolg van de hoge melkprijs en afwachtende houding rondom regelgeving. De dalende trend zal zich herstellen, waardoor er rond 2030 nog maximaal 10.000 bedrijven met melk- en kalfkoeien in Nederland zijn. Door de stoppersregeling en de prijsniveaus van fosfaatrechten zal de aankomende twee jaar een inhaalslag gemaakt worden in aantal bedrijfsstakers. Dit compenseert het lagere aantal bedrijfsbeëindiging tijdens de periode van 2013 tot 2016. Verplichte asbestverwijdering en regionaal verplichte investeringen in emissiearme huisvesting kunnen in de aanloop naar de periode tussen 2020 en 2024 voor ondernemers een reden zijn om hun bedrijf vroegtijdig te beëindigen.

Overdracht landbouwgrond

Door de afname van het aantal bedrijven zal naar verwachting tot 2030 een ‘gebruikstiteloverdracht’ van 20% tot 25% van het huidige areaal plaatsvinden van stoppende bedrijven naar voornamelijk ‘ambitieuze ontwikkelaars’. Dit zal deels in de vorm van volledig eigendom zijn. Daarnaast zal overdracht van de gebruikstitel plaatsvinden door pachtconstructies met de huidige eigenaren en partijen die grond opkopen en beschikbaar stellen aan de melkveehouderij.

Vraaggedreven model en diversiteit in melkstromen

De afgelopen vijf jaar lag de focus vooral op het produceren van meer melk. De aankomende jaren zal de aandacht verschuiven richting de optimale verwaarding van melk binnen de productiebeperkingen. Om beter in te kunnen spelen op de marktomstandigheden en optimaal gebruik te maken van de beschikbare verwerkingscapaciteit, is een betere vraaggedreven afstemming binnen de zuivelketen noodzakelijk. Een toenemende diversiteit in melkstromen en het inspelen op nichemarkten zal hier een onderdeel van zijn. 

Toeslagen steeds belangrijker voor de melkprijs

In de opbouw van de uitbetaalde melkgelden zullen toeslagen een steeds belangrijker onderdeel worden, bijvoorbeeld voor weidegang, biodiversiteit en andere duurzaamheid. Daarnaast zal een toenemende diversiteit aan melkstromen ook leiden tot grotere verschillen in de uitbetaalde melkprijzen.

Duurzaamheid

In de toekomst blijft weidegang een ‘license to produce’. Circulaire bedrijfsvoering en regionale grondgebondenheid worden nog belangrijke thema’s binnen de melkveehouderij. De mogelijkheden voor (ruw)voervoorziening en de afzet van mest worden zoveel mogelijk beperkt tot de regio waarin het bedrijf zich bevindt, om onnodige transportbewegingen terug te dringen. Eigendom of gebruikstitel voor de benodigde grond is hiervoor niet strikt noodzakelijk, maar geeft wel een goede waarborging. Samenwerking en regionale invulling is het belangrijkst. Door investeringen in duurzame energie kan de melkveehouderij uitgroeien tot een ‘netto’ energieleverancier. Verder gaan regelgeving en sectorinitiatieven ertoe leiden dat biodiversiteit een integraal onderdeel wordt van de bedrijfsvoering. 

Maatschappelijke blik en transparantie

Toekomstgerichte melkveehouders weten de komende jaren hun aantrekkelijke positie te behouden door een open maatschappelijke blik en het integreren van duurzaamheidsvraagstukken. Een breed gedragen formulering van sectordoelen kan hierbij helpen. Een intensievere samenwerking tussen overheid, onderzoek, bedrijfsleven en transparantie naar de maatschappij zal hierbij het fundament verstevigen.