Coronavirus duwt Italiaanse economie in recessie

Met de sterke stijging van het aantal bevestigde gevallen van Covid-19 op Italiaans grondgebied en de daaropvolgende noodmaatregelen van de overheid zijn de neerwaartse risico's voor de Italiaanse economie ontegenzeggelijk gegroeid (Economic outlook Italy: Coronavirus raises recession risk). We verwachten dat de Italiaanse economie hierdoor dit jaar in een recessie zal belanden. We denken dat het virus voornamelijk de groei in de eerste helft van het jaar zal drukken en dat er later in het jaar ruimte is voor een minimaal herstel. Al met al gaan we er vanuit dat het virus de groei van de Italiaanse economie dit jaar met iets minder dan 1 procentpunt van het bbp zal drukken.

In eerste instantie trof de uitbraak van corona de Italiaanse economie voornamelijk via de handel met China (figuur 1 en 2). Vooral bij de maakindustrieën waar import en/of export een grote rol spelen, werden klappen verwacht, zoals in de auto-industrie. De uitbraak in Noord-Italië zelf is weliswaar nog beperkt vergeleken met diverse Aziatische landen, maar inmiddels is ook de horeca ten prooi gevallen. De Noord-Italiaanse steden die in quarantaine zijn geplaatst, zijn tot stilstand gekomen en Milaan, de economische hoofdstad van Italië, is nu in feite een spookstad. De stad is weliswaar niet in quarantaine, maar de restaurants en cafés zijn er leeg en de scholen en toeristische attracties zijn gesloten. Bovendien zal de beslissing van de overheid om scholen in het hele land te sluiten tussen 4 en 15 maart het voor werknemers met kinderen in het hele land moeilijker of onmogelijk maken om te gaan werken.

Terwijl de paniek lijkt af te nemen onder Italianen die buiten de coronahaard bij Milaan wonen, annuleren internationale luchtvaartmaatschappijen vluchten naar Italië vanwege de geringe vraag en zijn er aanwijzingen dat toeristische accommodaties over het hele land annuleringen ontvangen. Negatieve reisadviezen van diverse nationale overheden, het verbod op reizen van en naar Italië door afzonderlijke bedrijven en de grote onzekerheid duiden voor de komende maanden allemaal op minder toeristische activiteit dan normaal. Aangezien toerisme 13 procent bijdraagt aan het bbp van Italië (volgens de World Travel and Tourism Council) kan een grote schok op toerisme flink doorwerken op de economische groei.

Coronavirus vergroot kans op recessie

Schattingen zijn vanzelfsprekend nog vol onzekerheden. In ons basisscenario ondervindt de Chinese economie een sterke krimp in het eerste kwartaal en worden de verliezen gedeeltelijk ingelopen in de tweede helft van dit jaar. Voor Italië verwachten we dat de quarantainemaatregelen niet worden uitgebreid tot de andere regio's. Daarom voorzien we geen grote verstoringen in de toeleveringsketen door de Italiaanse maakindustrie. Hoewel de regio’s Lombardije en Veneto samen ongeveer een derde van de Italiaanse toegevoegde waarde produceren en productie in de gehele regio wat onder druk staat, zorgen de fabrieken die op dit moment daadwerkelijk zijn gesloten, voor minder dan 0,1 procent van de Italiaanse toegevoegde waarde. Het moge duidelijk zijn dat hoe langer de Chinese economie verlamd is en hoe langer het duurt voordat de uitbraak in Italië onder controle is, des te groter zal ongetwijfeld het negatieve effect op de economie zijn. Als bovendien de huidige quarantainemaatregelen naar veel meer Italiaanse regio's worden uitgebreid en huidige indammingsmaatregelen maanden van kracht blijven, neemt het binnenlandse goederenverkeer af en raakt de nationale en internationale toeleveringsketen ontwricht. En dit zal dan de economie verder vertragen.

De toegenomen risico's hebben geleid tot flinke verliezen op de Italiaanse beurs: tussen 19 februari en 5 maart is de MIB-index met meer dan 15 procent gedaald (figuur 3).

De uitbraak van het coronavirus komt bovenop de veelvoudige tegenwind waar de Italiaanse economie al mee te maken had. Het bbp was in het laatste kwartaal van vorig jaar al flink gekrompen (-0,3 procent op kwartaalbasis). Hoewel na een daling van twee jaar de algemene stemming onlangs het dieptepunt leek te hebben bereikt (figuur 4), wijzen de meeste stemmingsindicatoren voor het huidige kwartaal nog op lage groei in de dienstensector en zelfs op krimp in de maakindustrie: de respectievelijke PMI's stonden op 52,1 en op 48,7 in februari. En dat met een zeer snel afnemende productie in de maakindustrie en een steeds sneller krimpend arbeidspotentieel vergeleken met januari. Daar komt bij dat al deze enquêtes zijn gehouden voordat het aantal ziektegevallen in Italië zo snel toenam en voor de quarantainemaatregelen die daarop volgden. Latere onderzoeken zullen waarschijnlijk een veel somberder beeld schetsen. Volgens onze voorspelling zal de groei in het eerste kwartaal van dit jaar krimpen en in het tweede kwartaal zelfs nog verder vertragen. Wij voorzien slechts een klein herstel eind van dit jaar.

Voor het hele jaar verwachten we dat de economie met ruim 0,5 procent krimpt na een groei van 0,2 procent in 2019 (figuur 5). Deels is dit te wijten aan het coronavirus, maar deels ook aan onzekerheid over het binnenlandse beleid, geringere groei van het besteedbaar inkomen en een zwak mondiaal economisch klimaat. Aangekondigde beleidsmaatregelen om de negatieve impact van het coronavirus te beperken – met een omvang van 7,5 miljard euro - zullen naar verwachting erger voorkomen maar een recessie niet kunnen afwenden. Voorbeelden van maatregelen zijn steun aan de getroffen regio’s, tijdelijke belastingverlaging en noodleningen aan midden- en kleinbedrijf in de problemen.

Op basis van de begroting voor 2020, de economische vooruitzichten en de aangekondigde beleidsmaatregelen om de negatieve impact van het coronavirus op de economie te beperken, verwachten we dat het begrotingstekort van de overheid dit jaar de 3 procent van het bbp zal naderen. De staatsschuld zal ook toenemen (134.8 procent van het bbp in 2019, figuur 7). De Europese Commissie heeft Italië in november vorig jaar gewaarschuwd dat het een forse afwijking van de verplichtingen van de Europese begrotingsrichtlijnen riskeert. Sindsdien zijn de vooruitzichten voor de economie en de overheidsfinanciën door het coronavirus alleen maar slechter geworden. Voor zover dit aan corona is toe te schrijven, zal de Commissie Italië meer flexibiliteit gunnen. Toch denken we dat Brussel het land later dit jaar zal verzoeken het begrotingsbeleid aan te passen. Volgens de cyclus van het Europese semester zou dit in de lente kunnen gebeuren, mits de uitbraak van corona dan is uitgewoed. Zo niet, dan is de kans groot dat dit bij de onderhandelingen over de begroting van 2021 weer opduikt. Als de huidige regering er dan nog zit, zoals wij verwachten, en de regeringspartijen nog steeds aanzienlijk achterliggen in de peilingen, zal de coalitie waarschijnlijk een akkoord sluiten met Brussel om een confrontatie als in eind 2018 te voorkomen. In het onwaarschijnlijke geval dat Lega tegen die tijd een regering leidt, kan er meer vuurwerk worden verwacht.

Ondertussen blijven de rendementen op obligaties beperkt door het expansieve monetaire beleid van de ECB, zelfs nu beleggers in de paniek rondom het virus massaal veiligere activa opzoeken. Maar met een snel vergrijzende bevolking en een mogelijk groeipercentage van bijna nul zien we niet zo snel hoe de Italiaanse overheidsfinanciën op de lange duur betaalbaar en duurzaam kunnen blijven zonder een verandering van het begrotingsbeleid en hervormingen om de productiviteit op te drijven.