Onderzoek

Blik op de wereld licht aan het einde van de tunnel?

10 december 2020 17:09 RaboResearch

We verwachten dat de wereldeconomie in 2020 met 3,8 procent krimpt en in 2021 met 4,5 procent herstelt. Coronavaccins zullen dit herstel mogelijk maken, hoewel de beschikbaarheid en distributie per land verschillen.

Wolken donkere zon in Nederland

Economische vooruitzichten

We hebben onze economische prognoses naar boven bijgesteld en verwachten dat de wereldeconomie dit jaar met 3,8 procent krimpt (van -4,4 procent) en met 4,5 procent groeit in 2021 (tegen 4 procent) en met 4 procent in 2022 (tabel 1). Alle grote economieën zullen in 2020 krimpen, met uitzondering van China, waar we een lichte groei voorzien (figuur 1). We verwachten een normalisatie van de wereldwijde economische activiteit vanaf de tweede helft van 2021, hoewel een herstel naar het niveau van vóór corona in veel landen pas in 2022 zal worden bereikt. Voor Europese landen die een tweede (gedeeltelijke) lockdown hebben meegemaakt (zoals Duitsland, Frankrijk en Spanje), hebben we de omvang van het herstel in 2021 afgezwakt.

Figuur 1: China enige grote economie die dit jaar groeit

Bron: RaboResearch, IMF, Macrobond

Tabel 1: Verwachtingen voor belangrijkste economieën

Bron: RaboResearch

Derde kwartaal beter dan verwacht

De opwaartse bijstelling van onze prognoses is vooral het resultaat van een veel beter economisch herstel in het derde kwartaal dan verwacht. Zowel de particuliere consumptie als de handel herstelde fors. De sterke stijging van de consumptie hangt gedeeltelijk samen met het feit dat mensen geld zijn gaan uitgeven (zie figuur 3) dat in het tweede kwartaal onder normale omstandigheden zou zijn besteed aan vrijetijdsactiviteiten (figuur A.1 in bijlage). In het derde kwartaal werd dit geld deels uitgegeven aan onder meer woningverbeteringen en nieuw meubilair (zie figuren A.2 tot en met A.5 in bijlage). Desalniettemin herstelde de consumptie in het derde kwartaal niet volledig tot pre-coronaniveaus.

Figuur 2: Covid-19 houdt economieën gedeeltelijk in lockdown

Bron: Oxford University, Macrobond, RaboResearch

Figuur 3: Spaarquote eerste helft van 2020 enorm gestegen

Bron: Eurostat, U.S. Bureau of Economic Analysis, Macrobond

China: een kijkje in de toekomst?

China was het eerste land dat zich geconfronteerd zag met de aanzienlijke economische gevolgen van corona. In een recent gepubliceerde studie laten we zien dat China een onevenwichtig herstel doormaakt, met grote verschillen tussen sectoren die zijn getroffen door de inperkingsmaatregelen (recreatief) en sectoren die profiteren van de toename van thuiswerken, zoals software en IT (figuur 4).

Figuur 4: Sectoren herstellen verschillend

Bron: RaboResearch, Macrobond, NBS

Bovendien laten de algemene bbp-groeicijfers de verschillen tussen regio's binnen landen niet zien. Dergelijke ontwikkelingen kunnen de ongelijkheid binnen landen vergroten. Zelfs in een klein land als Nederland zijn de regionale verschillen al groot.

Positief nieuws in de strijd tegen corona

In de strijd tegen het coronavirus is de komst van een effectief vaccin goed nieuws. Verschillende farmaceutische bedrijven beweren dat hun vaccin voor 95 procent effectief is. De verwachting is dat begin volgend jaar kan worden gestart met een internationale uitrol van de vaccinatie. In het Verenigd Koninkrijk zijn de eerste mensen in december al gevaccineerd.

Maar een vaccinatieprogramma is geen gemakkelijke opgave

Figuur 5: Fors aantal besmettingen tijdens de tweede golf...

Bron: European Centre for Disease Prevention & Control, RaboResearch, Macrobond

Maar zelfs als er een vaccin beschikbaar komt, blijft de vraag of dit snel genoeg is. In veel landen, zoals Brazilië, nemen de besmettingen immers weer toe (figuur 5). Delhi kampt ook met een derde golf, die rechtstreeks verband houdt met de gevaarlijke luchtverontreiniging in de hoofdstad, die naar verluidt als een superverspreider fungeert. Er bestaat een kans dat Brazilië en India dezelfde weg inslaan als Europa en de VS, waar een tweede golf beleidsmakers opnieuw dwong tot een gedeeltelijke lockdown.

De impact van de beleidsplannen van Joe Biden

Joe Biden wordt in januari (vrijwel zeker) de 46ste president van de Verenigde Staten. In tegenstelling tot het beleid van Trump van enorme belastingverlagingen en lage overheidsuitgaven streeft Biden ernaar de belastingen voor de rijkste Amerikanen te verhogen en te investeren in onder meer duurzame infrastructuur, R&D en onderwijs. We hebben berekend (zie dit rapport) dat deze plannen van Biden zouden resulteren in een hogere economische groei van de Amerikaanse economie in vergelijking met ons basisscenario, dankzij een hogere productiviteitsgroei via innovatie en investeringen in menselijk kapitaal. De keerzijde van het beleid van Biden is dat de overheidsschuld naar verwachting zal stijgen tot ergens tussen 164 en 170 procent van het bbp, aanzienlijk hoger dan de 147 procent die we in ons basisscenario verwachtten.

In hoeverre het Biden lukt om zijn beleidsagenda uit te voeren, hangt af van de vraag of de Democraten in staat zijn om de meerderheid in de Senaat te verwerven. Hierover wordt beslist bij de tweede verkiezingen op 5 januari in Georgia. Zonder een democratische meerderheid in de Senaat zullen de Republikeinen de meer ambitieuze beleidsplannen van Biden waarschijnlijk blokkeren.

Een hogere groei in de VS zou ook de wereldhandel stimuleren, die dan op middellange tot langere termijn ruim 1 procent hoger uitkomt. Daarnaast verwachten we dat Biden in ieder geval nadenkt over een revitalisering van de Wereldhandelsorganisatie[1]. Hij neemt namelijk een gunstiger standpunt in tegenover multilaterale instellingen dan Trump (zie ook dit rapport). Dit zou eveneens een positief effect kunnen hebben op de wereldhandel (figuur 6).

[1] De regering-Trump heeft de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in het ongewisse gelaten door te weigeren rechters te benoemen in haar hogere orgaan voor geschillenbeslechting, de Appelate Body (Beroepsinstantie (zie dit rapport)). Het resultaat is dat handel een machtsspel is geworden, iets wat naadloos aansluit op de handelsstrategie van het Trump-regime.

Figuur 6: Krijgt de wereldhandel een boost onder Biden?

Bron: CPB, Macrobond, RaboResearch

Handel tussen de VS en China blijft moeizaam

Wat de handel met China betreft, wordt echter verwacht dat de regering-Biden hetzelfde harde standpunt inneemt als de regering-Trump. Net als Trump heeft Biden gezegd dat hij oneerlijke handelspraktijken door China wil terugdringen, zoals diefstal van intellectueel eigendom, grootschalige subsidies aan staatsbedrijven en gedwongen overdracht van technologie. Daarom heeft Biden al aangekondigd dat hij de tarieven op Chinese goederen die zijn opgelegd door de regering-Trump niet zal terugdraaien.

Hij heeft ook gezegd dat hij de Fase-1-deal die begin 2020 door de VS en China is ondertekend, niet onmiddellijk zal beëindigen. Peking heeft al aangegeven dat het land opnieuw over die deal wil onderhandelen wanneer Biden als president wordt geïnstalleerd. Dit aangezien de importdoelen in deze deal als onrealistisch worden beschouwd en China nog mijlenver van deze doelen is verwijderd (figuur 7). We verwachten zelfs dat dit voor Trump reden is om in de laatste weken van zijn presidentschap China nog één keer te teisteren en aanvullende maatregelen te nemen.

Figuur 7: China is mijlenver verwijderd van de handelsdoelen uit de Fase-1-deal

Bron: U.S. Census, Macrobond, RaboResearch

Trump heeft deze beweging al in gang gezet door bijvoorbeeld investeringen in 89 Chinese bedrijven te verbieden en reisvisumbeperkingen op te leggen aan leden van de Chinese Communistische Partij (CCP) van tien jaar naar een maand en eenmalige toegang. We kunnen meer actie verwachten van de regering-Trump alvorens Biden op 20 januari wordt ingehuldigd.

RCEP zal geen gamechanger zijn

In tegenstelling tot de verzurende handelsrelatie tussen de twee grootste economieën ter wereld, ondertekenden in november 2020 vijftien Aziatisch-Pacifische landen het Regional Economic Comprehensive Partnership (RCEP)[2]. Dit wordt waarschijnlijk medio 2021 van kracht. Met ongeveer 30 procent van de wereldbevolking en het bbp is het veruit de grootste vrijhandelsovereenkomst (FTA) ter wereld.

We denken echter dat de economische impact van het RCEP beperkt blijft. Ten eerste vervangt het veel reeds bestaande bilaterale handelsovereenkomsten tussen deelnemende landen (figuur 8). Ten tweede gaat de deal niet in op non-tarifaire belemmeringen, variërend van administratieve lasten tot regelrechte kwantitatieve beperkingen. Ten derde en laatste is het RCEP een handelsblok van voornamelijk netto-exporteurs. Alleen als een van de grotere leden zou besluiten een grote netto-importeur te worden, verandert er wat. Maar dit achten wij hoogst onwaarschijnlijk.

Desalniettemin heeft de deal wel degelijk betekenis in geopolitiek opzicht. Terwijl de VS steeds meer zijn toevlucht neemt tot protectionisme, kan China deze deal presenteren als bewijs dat het de wereldleider is die multilaterale, op afspraken gebaseerde wereldhandel aanmoedigt. In die zin vergroot de ondertekening van de deal de invloed van China in Azië en wordt het hiermee voor de VS en de regering-Biden moeilijker om de Amerikaans-Aziatische banden te versterken.


[2] De deelnemende landen zijn alle landen van de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN) (Brunei, Cambodja, Indonesië, Laos, Maleisië, Myanmar, de Filippijnen, Singapore, Thailand en Vietnam), Australië, China, Japan, Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea.

Figuur 8: Veel RCEP-leden hebben al handelsovereenkomsten met elkaar

Bron: WTO, RaboResearch

Brexit

We naderen snel 1 januari, de deadline voor een handelsovereenkomst tussen het VK en de EU. In tegenstelling tot eerdere deadlines, die nogal flexibel bleken, is deze specifieke deadline niet te verlengen. Wij denken nog steeds dat er uiteindelijk een magere deal komt, die primair is gericht op de handel in goederen. Het zou een zeer risicovolle strategie zijn om een Brexit na te streven zonder handelsovereenkomst met de EU, terwijl een tweede coronagolf het economische herstel al aan het afbreken is. Dit is echter aan Johnson, en gezien de relatief beperkte reikwijdte van de beoogde handelsovereenkomst kan hij de vereiste concessies als te veel beschouwen. Onze berekeningen laten evenwel zien dat een Brexit zonder handelsovereenkomst een grote belemmering zou vormen voor het herstelpotentieel van het VK van de coronacrisis (figuur 9).

Figuur 9: Een Brexit zonder handelsakkoord zou het VK GBP 250 miljard kosten

Bron: ONS, Macrobond, RaboResearch

Onzekerheid over het herstel

Het positieve nieuws over de komst van een vaccin en het beter dan verwachte derde kwartaal zorgen voor wat licht aan het einde van de tunnel. Maar er is nog een lange weg te gaan. Bedrijven worden momenteel zwaar ondersteund door enorme stimuleringspakketten van overheid en centrale bank. Hierdoor bevinden faillissementen zich nog steeds op een historisch laag niveau en blijft de werkgelegenheid redelijk intact. De vraag is wat er gebeurt als deze steun eenmaal is afgebouwd. Zowel in de VS als in Europa verhinderen interne politieke strubbelingen de lancering van nieuwe stimuleringspakketten.

Ondertussen belemmeren de financieringsbeperkingen van opkomende markten hen om hun economie proactief te stimuleren zoals de ontwikkelde economieën dat doen. Stijgende overheidsschulden (figuur 10) - soms met meer dan 10 procent sinds het begin van de pandemie - zorgen voor extra uitdagingen bij de financiering van hun stimuleringsbehoeften.

Figuur 10: Faillissementen zijn niet gestegen dankzij substantiële steun

Bron: CBS, The American Bankruptcy Institute, Macrobond

Figuur 11: Stijging van de overheidsschuld in opkomende markten

Bron: IIF global debt monitor.* Q2 2020

Zombiebedrijven

Een ander probleem waarmee de wereldeconomie te maken krijgt in de nasleep van de coronacrisis is de enorme opkomst van zogenaamde zombiebedrijven. Dit zijn bedrijven die hun rentelasten niet meer kunnen dragen. Uit recent onderzoek door Bloomberg op basis van financiële gegevens van 3.000 beursgenoteerde Amerikaanse bedrijven blijkt dat 20 procent van de onderzochte bedrijven hieronder valt. Het aandeel zombiebedrijven onder het MKB is waarschijnlijk nog hoger.

Door krediet en kapitaal te verstrekken aan bedrijven die hard zijn getroffen door de coronacrisis, kunnen regeringen de pijn op korte termijn verzachten. De keerzijde is echter dat dit krediet en kapitaal niet wordt toegewezen aan productievere delen van de economie. Zoals de BIS in diverse onderzoeken heeft aangetoond, drukt dit op de groei van werkgelegenheid en productiviteit op middellange tot langere termijn.

Bovendien hebben de door Bloomberg onderzochte Amerikaanse zombiebedrijven hun schulden met 1.000 miljard dollar opgevoerd. Uit een recente studie van de Fed blijkt dat bedrijven met een zware schuldenlast het in de nasleep van de wereldwijde financiële crisis het minder goed deden qua werkgelegenheid, activa en investeringen dan bedrijven met een lagere schuld. Gezien deze resultaten concluderen de auteurs dat de stijging van de schuldenlast als gevolg van de coronacrisis kan leiden tot een afname van de groei met 10 procent voor bedrijven in sectoren die het zwaarst door de pandemie worden getroffen.

Conclusie: één zwaluw maakt nog geen zomer

Relatief veel goed nieuws dus de afgelopen maanden: de wereldeconomie lijkt veerkrachtiger te zijn dan verwacht, er is een effectief vaccin beschikbaar en dit wordt wereldwijd uitgerold, en er komt een Biden-regering die naar verwachting meer stabiliteit zal brengen op het geopolitieke front. Dit geeft ruimte voor voorzichtig optimisme. We moeten echter wel bedenken dat er nog steeds enkele substantiële risico's zijn, zoals het stijgende aandeel zombiebedrijven en de toenemende schuldenlast. En uiteindelijk kunnen deze risico's leiden tot een veel hobbeliger weg naar herstel dan wij nu voorzien.

Bijlage: Verschuiving van consumptiepatronen in Nederland

Figuur A.1: De omzet van diensten is nog niet hersteld

Bron: CBS, Macrobond, RaboResearch

Figuur A.2-A-5: Corona heeft een verschuiving in consumptiepatronen veroorzaakt

Figuur A2: Consumenten electronica

Bron: CBS, Macrobond, RaboResearch

Figuur A3: Supermarkten

Bron: CBS, Macrobond, RaboResearch

Figuur A4: Interieur

Bron: CBS, Macrobond, RaboResearch

Figuur A5: Doe-het-zelf artikelen

Bron: CBS, Macrobond, RaboResearch