Nederland: consumptieherstel vertraagt

Door de coronacrisis zagen we de staatsschuld in het eerste halfjaar al oplopen naar 55,2 procent van het bbp. Het CPB verwacht dat deze verder oploopt van 49 procent in 2019 naar 61 procent in 2021. De overheid geeft in totaal zo’n 62,5 miljard euro uit aan directe steun, waaronder de NOW, en treft fiscale maatregelen zoals belastinguitstel om de economie door de pandemie te loodsen. Een deel van deze uitgaven zijn al in het begin van dit jaar gedaan. Door deze extra uitgaven loopt niet alleen de staatsschuld op, ook de overheidsbegroting gaat van een overschot naar een tekort van 7,2 procent van het bbp in 2020 en 5,5 procent van het bbp in 2021.

Bovenop het derde steunpakket, dat per 1 oktober is ingegaan, heeft de overheid meer plannen die het herstel van de binnenlandse vraag vermoedelijk ten goede komen. Zo zal het tarief van de eerste schijf van de inkomstenbelasting volgend jaar dalen van 37,35 naar 37,01 procent. Verder wordt de arbeidskorting een jaar naar voren gehaald en daalt het lage vpb-tarief, de belasting die bedrijven betalen.

Op korte termijn verwachten we geen volledig herstel van de consumptie. Zo zien we het herstel al wat vertragen (figuur 1): in juli steeg de consumptie nog maar met 2 procent m/m, in vergelijking met 4 procent m/m in juni en 8 procent m/m in mei. Bovendien bleef het consumentenvertrouwen in september op een laag niveau hangen. En nu het virus weer oplaait, heeft de overheid de maatregelen landelijk aangescherpt tot tenminste 20 oktober. Restaurants en cafés moeten bijvoorbeeld om 22.00 hun deuren sluiten, wat de uitgaven van consumenten beperkt. Daarnaast neemt de capaciteit van restaurants in de koudere maanden af, omdat het terrasseizoen afgelopen is. Mocht het aantal besmettingen nog verder oplopen, dan zijn aanvullende maatregelen niet uitgesloten. Naast deze restricties kan de consumptie ook worden geremd doordat Nederlanders voorzichtig zijn in het bezoeken van bijvoorbeeld winkelcentrums en restaurants uit angst het virus op te lopen of te verspreiden.

Bovendien zal de oplopende werkloosheid het herstel van de consumptie verder afremmen. In augustus steeg de werkloosheid tot 4,6 procent (figuur 2). Doordat het derde steunpakket een slankere versie is van zijn voorgangers en het aantal besmettingen oploopt, verwachten we dat de werkloosheid de komende maanden verder stijgt, en in 2021 uitkomt op 6,6 procent.

Hoewel de Nederlandse economie zich op dit moment in een crisis bevindt, stegen de huizenprijzen in augustus door met 8,2 procent j/j. Deze prijsstijging reflecteert de lage rente en het grote huizentekort. Op Prinsjesdag kondigde het kabinet aan dat het meer regie bij het Rijk wil leggen om ervoor de zorgen dat de huizenbouw toeneemt. Zo heeft de overheid 295 miljoen euro extra gereserveerd om knelpunten in de woningbouw aan te pakken. Ook wil het kabinet starters op de woningmarkt een hand toereiken door overdrachtsbelasting (nu nog 2 procent van de koopsom) in 2021 voor hen te schrappen. Hoewel dit een vriendelijk gebaar lijkt, verwachten we dat dit vooral de vraag naar huizen verder vergroot en dus prijsopdrijvend werkt. Tegelijkertijd verhoogt de overheid in 2021 de overdrachtsbelasting voor investeerders, wat tot een lagere vraag van buy-to-let-beleggers kan leiden, en daarmee wel prijsdruk zou kunnen wegnemen. Ondanks dat de huizenprijzen in augustus toenamen, verwachten we een prijscorrectie in 2021. Dit omdat de stijgende werkloosheid de vraag naar koopwoningen naar verwachting tijdelijk onder druk zal zetten (figuur 3).

Naast de plannen om de huidige economische problemen aan te pakken wil het kabinet ook investeren in het toekomstige verdienvermogen van ons land. Vanuit het Nationaal Groeifonds wordt de komende vijf jaar 20 miljard euro beschikbaar gesteld om te investeren in projecten op het gebied van kennis, innovatie en infrastructuur. Investeringen in de productiviteitsgroei zijn welkom, omdat we zien dat deze de laatste jaren wat lijkt te stagneren.