Onderzoek
Brexit: premier Johnson staat voor een cruciale keuze
Door de overwinning van president-elect Biden dreigen de Britten tussen wal en schip te raken. Premier Johnson staat daarom de komende weken voor een cruciale strategische keuze. Een handelsakkoord met de EU is de enige manier om zijn ambities van Global Britain waar te maken.
Eindelijk is het zo ver. In de komende weken komt er definitief duidelijkheid over de nieuwe handelsrelatie tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk. De tijd van onderhandelen, afwachten, weer verder onderhandelen, om vervolgens toch nog weer even af te wachten, is voorbij.
Het was bij aanvang van de onderhandelingen de intentie dat er in september op hoofdlijnen een akkoord gesloten zou worden. Dat leek destijds al behoorlijk optimistisch en de bakens werden uiteindelijk verzet naar de belangrijke EU-top op 15 en 16 oktober. Maar in de aanloop naar deze top bleek dat de Britse onderhandelaars er belang bij hadden om de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen af te wachten. Deze uitslag bepaalt namelijk mede de onderhandelingspositie van premier Johnson. Het sluitstuk van de Brexit-onderhandelingen zal dus pas in de komende weken volgen.
Biden in plaats van Trump
Premier Johnson heeft in president Trump een goede bondgenoot gehad. De twee leiders delen in grote lijnen hetzelfde wereldbeeld: Take Back Control! en America First! zijn nauw aan elkaar verwant. En ook qua stijl ontlopen Johnson en Trump elkaar niet veel. De confrontatie wordt opgezocht in plaats van vermeden, chaos wordt gecreëerd om beslissingen te forceren. Nog vier jaar president Trump had premier Johnson goed uitgekomen: Trump is een voorstander van Brexit en gaf voormalig premier May vaak een veeg uit de pan om haar conventionele onderhandelingstactieken.
De special relationship tussen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten komt nu onder druk te staan omdat premier Johnson vanaf 20 januari met president Biden moet samenwerken. Het is algemeen bekend dat Biden in tegenstelling tot Trump wél een voorstander is van een multilaterale wereldorde. De doe-het-zelf-politiek die schuilt achter Brexit kan juist niet op zijn steun rekenen. De kans is daarom groot dat hij in eerste instantie een opening zal zoeken naar de EU en haar lidstaten met het doel om gezamenlijk op te trekken tegen China en Rusland. Het Verenigd Koninkrijk staat dan op het tweede plan.
Voor veel voorstanders van Brexit is een handelsakkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten de heilige graal. Dat is iets wat onder de vlag van de EU nooit is gelukt. Maar onder president Biden zal een dergelijk akkoord vanuit Amerikaanse zijde geen prioriteit hebben. Zolang de opvatting heerst dat de Britten de afspraken uit het uiterst belangrijke Goedevrijdagakkoord met voeten treden, middels de controversiële wetgeving die de Britse interne markt regelt, is een handelsakkoord tussen de twee landen zelfs zeer onwaarschijnlijk.
Al in september schroomde Biden niet om over dit onderwerp een ondubbelzinnig standpunt in te nemen: zolang het Goedevrijdagakkoord onder druk staat, hoeven de Britten niet te rekenen op een handelsakkoord met de Verenigde Staten. De woorden van Biden sluiten ook weer aan bij die van toenmalig president Obama, die in de aanloop naar het Brexit-referendum zei dat de Britten ‘achteraan in de rij mogen aansluiten’ in de handelsbesprekingen.
Cruciale keuze
De Britten dreigen dus tussen wal en schip te raken. Premier Johnson staat in de komende weken daarom voor een cruciale strategische keuze.
Kiest hij er voor om opnieuw de confrontatie met de EU op te zoeken, om de retoriek over no-deal weer aan te scherpen, en om nog altijd vol op in te zetten op de controversiële wetgeving over de Britse interne markt? Onder sommige Conservatieven bestaat namelijk de opvatting dat de Democraten door het uitblijven van de Blue Wave niet al te stellig kunnen zijn, gezien een groot deel van de aanstellingen van president Biden in de Senaat bevestigd moeten worden. Waarschijnlijk hebben de Democraten daar geen meerderheid, al weten we dit pas zeker na de run-offs in januari. Dit zou zorgen voor gematigdere kandidaten en een afgezwakt buitenlandbeleid. De regering van Biden zal in dat geval niet op expeditie kunnen gaan om alles wat met de erfenis van Trump te maken heeft te ondermijnen. Hier kan je Brexit ook onder scharen.
Of kiest premier Johnson toch eieren voor zijn geld? Een handelsakkoord met de EU kan in een paar weken tijd gesloten worden en zal de controversiële elementen uit de wetgeving over de Britse interne markt overbodig maken. Hoewel het geambieerde akkoord vanuit een economisch perspectief slechts van beperkte waarde zal zijn, zeker in vergelijking met lidmaatschap van de douane-unie of zelfs de gemeenschappelijke markt, kan het wel dienen als voedingsbodem voor een stabiele en mogelijk weer vruchtbare samenwerking tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie. Dit biedt voor de Britten de mogelijkheid om te blijven functioneren als belangrijke schakel in de trans-Atlantische verhoudingen. Het opent ook de deur naar een handelsakkoord met de Verenigde Staten. Het belangrijkste argument van Biden’s Democraten om premier Johnson dwars te zitten, valt in dat geval immers weg.
Hoewel Johnson vaak zijn intuïtie zegt te volgen, verwacht ik dat de ratio uiteindelijk overwint. In de komende weken zal hij moeten inzien dat zijn ambities van Global Britain botsen met de realiteit wanneer hij geen grote handelsakkoorden weet te sluiten. Een deal met de EU is de enige manier om dit wél te bewerkstelligen. De tijd begint nu echt te dringen.