Effect van corona op brede welvaart in Regio Zwolle

Er gaat veel aandacht uit naar de gevolgen van de coronacrisis op de volksgezondheid en de economie. De crisis raakt echter ook de mate waarin en de manier waarop mensen contact met elkaar onderhouden. En veel mensen werken vaker of volledig thuis, wat andere eisen stelt aan de woning en de grenzen tussen werk en privé vervaagt. De coronacrisis raakt de samenleving in de volle breedte. Om een beeld te krijgen van de maatschappelijke impact, volstaat het daarom niet om alleen te kijken naar indicatoren die betrekking hebben op onze gezondheid en de economie. Daarom kijken we naar de gevolgen van de coronacrisis voor de brede welvaart. Daarbij gaat het naast inkomen en gezondheid ook om milieu, veiligheid, subjectief welzijn, baanzekerheid, maatschappelijke betrokkenheid, de balans tussen werk en privé, sociale contacten, huisvesting en persoonlijke ontwikkeling (zie tekstkader).

In de voorgaande edities van de Regio Zwolle Monitor is door de Rabobank de brede welvaart in kaart gebracht met de brede welvaartsindicator (BWI). De cijfers die daarvoor worden gebruikt zijn voor het jaar 2020 echter nog niet beschikbaar, waardoor we het effect van de coronacrisis op de brede welvaart nog niet kunnen meten met de BWI. Als alternatief gebruiken we de uitkomsten van de brede welvaartsenquête die de Rabobank in het voorjaar van 2019 en 2020 heeft uitgezet. Daarin is aan ruim tienduizend mensen gevraagd de elf dimensies van brede welvaart te waarderen op een schaal van één tot zeven (zie tabel 1). Het gaat hierbij nadrukkelijk om de (subjectieve) welvaart zoals die door de respondenten wordt ervaren, wat kan verschillen van de uiteindelijk gemeten brede welvaart uitgedrukt in de BWI. Niettemin kan op basis van de uitkomsten een eerste (tussentijdse) indruk gegeven worden van de impact van de coronacrisis op de brede welvaart.

Ruim 5.500 mensen vulden de enquête in beide jaren in, waardoor we kunnen meten in hoeverre hun brede welvaart is veranderd. Vervolgens is bepaald welk deel van hen in 2020 een hogere dan wel lagere score heeft ingevuld en zijn die percentages met elkaar vergeleken. Significant meer mensen met een hogere (lagere) score dan vorig jaar betekent dat de dimensie is verbeterd (verslechterd).

In figuur 1 zijn de uitkomsten voor heel Nederland weergegeven. De verschillen tussen het percentage negatieven en het percentage positieven is bij de donker gemarkeerde dimensies statistisch significant (op een betrouwbaarheidsniveau van minimaal 95 procent). De conclusie die getrokken kan worden is dat vijf dimensies duidelijk zijn verslechterd: subjectief welzijn (geluk), sociale contacten, baanzekerheid, werk-privébalans en huisvesting. Die verslechtering hoeft niet per se het gevolg te zijn van de coronapandemie, maar voor de eerste vier lijkt dat wel waarschijnlijk. Huisvesting is een dimensie die al langer verslechtert. Het vele thuiswerken sinds het uitbreken van de pandemie heeft daar mogelijk wel aan bijgedragen. Daardoor stellen mensen mogelijk andere eisen aan hun woning en waren zij vaker met het hele gezin aan huis gekluisterd. Dat laatste heeft waarschijnlijk ook de balans tussen werk en privé verstoord. Dat de baanzekerheid significant is gedaald, is een logisch gevolg van de economische neergang. De sterke verbetering van de dimensie inkomen is opvallend. Belangrijk om te beseffen is dat het hier gaat om de vraag of mensen voldoende inkomen hebben, niet of dat inkomen hoger of lager is dan vorig jaar. Tussen het voorjaar van 2019 en de coronacrisis zijn meer mensen gaan werken, die daardoor voldoende inkomen kregen. Tijdens de crisis is dat aantal wel gedaald, maar door overheidssteun en werkloosheidsuitkeringen zijn de inkomensdalingen waarschijnlijk beperkt gebleven.

Door de antwoorden op de elf vragen op te tellen tot één score, krijgen we zicht op de ontwikkeling van de algehele brede welvaart tussen 2019 en 2020. Afhankelijk van de exacte rekenmethode ligt de brede welvaart in 2020 0,2 tot 0,5 procentpunt lager dan in 2019. Een minimaal verschil dat bovendien niet tot nauwelijks significant is. Dit lijkt op het eerste oog verrassend, maar ook na het begin van de Grote Recessie in 2008 zagen we een vertraagde reactie van de brede welvaart op de economische krimp. In 2009 steeg de brede welvaart zelfs nog een beetje, om pas vanaf 2010 te dalen tot het dieptepunt in 2013. Daarnaast steeg de brede welvaart sinds 2013 onafgebroken. Een gelijkblijvende brede welvaart in 2020 is dus al een verandering van de trend, zeer waarschijnlijk veroorzaakt door de coronacrisis.

In Regio Zwolle vulden 228 mensen de enquête in beide jaren in. De resultaten staan afgebeeld in figuur 2. Het valt direct op dat het verschil tussen de percentages hier voor elke dimensie negatief is. Oftewel, het aantal mensen dat een verslechtering ervaart tussen 2019 en 2020 is voor elke dimensie groter dan het aantal mensen dan een verbetering ervaart. Op acht van de elf dimensies zijn die verschillen statistisch significant (op een betrouwbaarheidsniveau van 95 procent). Voor subjectief welzijn, huisvesting, baanzekerheid en werk-privébalans is de daling conform de landelijke ontwikkeling en verklaarbaar vanuit de crisis. Ook de achteruitgaande gezondheid is logisch in deze tijd. Opvallend is dat ook de dimensies veiligheid, milieu en maatschappelijke betrokkenheid zijn verslechterd, dimensies waarvoor minder gemakkelijk een link is te leggen met de coronacrisis.

Hoewel de verschillen tussen de percentages niet voor alle dimensies statistisch significant zijn, tellen de antwoorden op de elf vragen wel allemaal mee voor de berekening van de ontwikkeling van de algehele brede welvaart. Gegeven het beeld van de figuur zal het niet verassen dat die in Regio Zwolle is gedaald. De brede welvaart is volgens deze methode ongeveer 3,5 procentpunt lager dan vorig jaar. Dat is een forse daling, zeker gezien de gelijkblijvende brede welvaart in Nederland als geheel.

De uitkomsten van de brede welvaartsenquête suggereren een forse daling van de brede welvaart in Regio Zwolle tussen 2019 en 2020. Het gaat hierbij om de ervaren brede welvaart van de deelnemers aan de enquête: subjectieve data versus voornamelijk objectieve data in de brede welvaartsindicator. Hoewel we zullen moeten wachten tot volgend jaar om te zien of ook de BWI daadwerkelijk flink is gedaald, geven deze uitkomsten wel te denken. Waardoor is de ervaren brede welvaart op alle fronten gedaald? In hoeverre kan dit worden toegeschreven aan de coronacrisis en welke andere factoren spelen mogelijk een rol? Antwoorden op deze vragen en verdere duiding van de uitkomsten komen niet uit een verdiepende data-analyse. Hiervoor zullen de belanghebbenden in Regio Zwolle het gesprek met elkaar moeten aangaan. De uitkomsten daarvan bieden mogelijk aanleiding voor nieuw of aanpassing van beleid. Met uiteindelijk als doel om de brede welvaart in de regio terug op peil te krijgen.

Eerder gepubliceerd bij Regiozwollecongres.nl op 10 december 2020