Amerika begint steeds meer te lijken op Rumpelrug

Wanneer mijn zoontjes een lange rit in de auto moeten zitten, willen ze eigenlijk maar één ding horen: de kindermusical uit 1978 van Herman van Veen. Voor mensen die het verhaal niet kennen: het gaat over eend Alfred Jodocus Kwak die woont in Rumpelrug en op een dag hoort dat er in een ver land dieren zijn die bijna geen water hebben. Alfred besluit honderd goudstukken te sparen om ze te helpen. Ondertussen komt de koning van Rumpelrug er achter dat zijn schatkist leeg is en hij besluit de honderd goudstukken van Alfred te lenen. Als de terugbetaaltermijn lang en breed is verstreken en Alfred zijn geld terug wil, blijkt de koning alles te hebben opgemaakt aan limonade, Nutsen en Playmobil.

Het verhaal over Alfred J. Kwak was zijn tijd ver vooruit. Niet alleen komt het probleem van klimaatverandering en waterschaarste duidelijk naar voren, ook de zwakke positie van overheidsfinanciën en slecht economisch beleid worden direct gekoppeld aan de kennis en kunde van de beleidsbepalers. Er zijn dan ook vele overeenkomsten aan te wijzen tussen het reilen en zeilen in Rumpelrug en de Verenigde Staten. Laat ik er drie uit pikken.

Ten eerste vindt de Koning van Rumpelrug regeren maar niks; het is in zijn ogen saai en ouderwets. Trump heeft toegegeven dat hij zijn oude leven mist en dat hij had verwacht dat het presidentschap een stuk gemakkelijker zou zijn. Ten tweede staan de overheidsfinanciën in Rumpelrug er niet florissant voor en wordt Alfred niet terugbetaald. De Amerikaanse overheid wilde begin dit jaar tijdens de shutdown haar eigen ambtenaren niet meer betalen. Bovendien bedraagt de totale Amerikaanse schuld op dit moment meer dan 22.000 miljard dollar; dat is meer dan 100 procent van het bruto binnenlands product (bbp). En de verwachting van het IMF is dat het in 2023 stijgt tot 113 procent, onder meer door het invoeren van een belastinghervorming (Tax Cuts and Jobs Act) die tot 2028 1.500 miljard dollar kost en vooral de rijke Amerikanen bevoordeelt.

En dat brengt ons bij de derde en laatste overeenkomst: zowel in Rumpelrug als in de VS wordt niet al te verstandig overheidsbeleid gevoerd. De afgelopen decennia heeft de VS zijn positie als technologische leider te grabbel gegooid. In de onderwijsindex van de UN Human Development Data, de OESO Main Science & Technology Indicators en de OESO PISA scores voor onderwijs is de VS afgegleden van de absolute top in de jaren negentig naar de subtop op dit moment. Het gevolg van dit beleid is dat de arbeidsproductiviteitsgroei in de VS is gedaald van jaarlijks 1,8 procent tussen 1970 en 2010 naar een schamele 0,4 procent in het huidige decennium.

Het zou niet eerlijk zijn om de erosie van de pijlers onder de Amerikaanse economie op het conto te schrijven van de Trump-regering. Het is het resultaat van jarenlange onderinvesteringen door zowel Democratische als Republikeinse regeringen in onderwijs en publieke en private Research & Development (R&D). Maar de regering Trump verergert wel de situatie door het mes te zetten in de wetenschaps- en onderwijsbegroting. Berekeningen van RaboResearch laten zien dat wanneer de Amerikaanse regering de kosten van de Tax Cuts and Jobs Act in publieke en private R&D had gestoken, de economische groei tot 2030 in totaal bijna 6 procentpunt hoger zou zijn geweest dan het huidige pad. En als daarboven op ook nog zou worden geïnvesteerd om het onderwijsniveau terug te brengen op het niveau van Duitsland, zou de groei zelfs 14%-punt hoger liggen. Een dergelijke grootschalige investeringsagenda zou bovendien gericht kunnen worden op het aanpakken van de grootste maatschappelijke uitdagingen: klimaatverandering, voedsel- en waterschaarste, gezondheid, transitie naar duurzame energie en transport, cyberveiligheid, contraterrorisme, grondstoffenefficiëntie et cetera. Maar kennelijk vindt Donald Trump het belangrijker om een muur te bouwen, handelsoorlogen te beginnen, zich te bemoeien met het beleid van de centrale bank en exorbitante belastingcadeaus uit te delen. Dat komt aardig in de buurt van de hele dag ganzenborden, van heuvels rollen en in een limonadezwembad liggen…

Dat is jammer voor ons, want het Amerikaanse technologisch leiderschap heeft ons leven vandaag de dag drastisch veranderd en veel welvaart gebracht; denk bijvoorbeeld aan de introductie van de laser, het internet, smartphones, personal computers en chemotherapie. Sterker, uit eigen berekeningen blijkt dat de Nederlandse arbeidsproductiviteitsgroei tussen 1993 en 2002 voor maar liefst een derde is toe te schrijven aan zogenaamde technologische catching-up ten opzichte van de VS. Los van het feit dat een land moet beschikken over een voldoende geavanceerd kennisapparaat om buitenlandse kennis te benutten, is dit eigenlijk gratis economische groei voor ons geweest.

Terug naar het verhaal van Alfred en de koning van Rumpelrug. Uiteindelijk lukt het Alfred de koning weg te jagen met een zwerm bijen en wordt zelf gekroond tot nieuwe koning. Het verhaal eindigt met de woorden dat Alfred als koning “niet alleen goed was voor zijn eigen volk, maar ook voor alle anderen die maar van alles een heel klein beetje hebben.” Daar kunnen ze in de VS nog wel wat van leren. Nu is het alleen te hopen dat vóór de Amerikaanse presidentsverkiezingen volgend jaar een Alfred Jodocus Kwak gaat opstaan, want voorlopig lijkt het erop dat de koning van Rumpelrug nog wel even door zal blijven ‘regeren’.