Maakindustrie gaat vooral voor snel rendement van duurzaamheidsinvesteringen

Uit recent onderzoek van RaboResearch blijkt dat het Nederlandse bedrijfsleven in vergelijking met 2022 nauwelijks vooruitgang heeft geboekt op het gebied van verduurzaming. Mede naar aanleiding van dit onderzoek hebben we 20 MKB-ondernemers uit de industrie verschillende vragen gesteld. In dit geval waren dit bedrijven met minimaal 25 en maximaal 250 werknemers. Wat drijft ondernemers om te verduurzamen? Welke kansen zien ze? Tegen welke barrières lopen ze op? Maar vooral ook: welke voordelen of welke belemmeringen ervaren ze als het gaat om investeren in energiebesparende maatregelen, inzetten van hernieuwbare energie of het verduurzamen van het eigen product?

In de maakindustrie zijn er mogelijkheden om het pand, het productieproces en/of het product zelf te verduurzamen. We hebben gevraagd naar de belangrijkste redenen om stappen te zetten. En alhoewel je in deze tijd wellicht zou verwachten dat de gestegen energiekosten de grootste reden is om te verduurzamen, is het juist het verzilveren van marktkansen met een duurzaam product wat 20 ondernemers het meest motiveert.

Top 5 drijfveren/motivatie:

1. Kansen in de markt verzilveren;
2. Sterk gestegen energiekosten maken investeren in energiebesparende maatregelen noodzakelijk;
3. Klanteisen; klanten gaan er om vragen;
4. Wettelijke verplichtingen;
5. Intrinsieke motivatie om een ‘betere wereld’ achter te laten.

Veel bedrijven zien namelijk mogelijkheden om meer duurzame producten op de markt te brengen. Ondanks dat het niet de belangrijkste drijfveer is, zien we dat de sterk gestegen energieprijzen wel hoog scoren om te besluiten maatregelen te nemen (zie figuur 1). Voor 40% van de 20 bedrijven hebben de hoge energieprijzen veel impact. Een even groot deel geeft aan dat de impact beperkt is: zij zijn al van het gas af, wekken zelf elektriciteit op of kunnen de gestegen kosten doorbelasten.

We zien dat 20 bedrijven – al dan niet in beperkte mate – hebben geïnvesteerd of van plan zijn te investeren in verduurzamingsmaatregelen. Het gaat dan vooral om quick-wins zoals zonnepanelen. Circulair produceren wordt gezien als onontkoombaar. Maar de genomen initiatieven zijn nog kleinschalig. Zo heeft maar een derde van de bedrijven de milieu-impact van hun producten in kaart gebracht en ziet minder dan de helft van de bedrijven mogelijkheden om gerecyclede of biobased grondstoffen te gebruiken (zie figuur 2).

De overgrote meerderheid van de geïnterviewde bedrijven heeft geen integraal plan om te verduurzamen. De mogelijkheden om het productieproces zelf te verduurzamen of om circulair te ondernemen zijn beperkt onderzocht, net als de investeringen die daarvoor nodig zijn.

Een gemiste kans, want een integraal plan maken om je bedrijf te verduurzamen is vaak effectiever en kost uiteindelijk minder.

MKB-bedrijven uit de maakindustrie zijn sterk gericht op product en klant. Met nieuwe meer duurzame producten kunnen klanten verrast worden en zijn nieuwe markten aan te boren. Het kan gaan om een lichter product, een product met minder schadelijke stoffen, een product dat energiezuiniger is of een product dat langer meegaat.

MKB-bedrijven merken dat hun klanten de duurzaamheidsaspecten van een product steeds belangrijker vinden. Kwaliteit en duurzaamheid gaan vaak hand in hand waardoor klanten ook bereid zijn om meer te betalen voor deze producten. Omdat in de maakindustrie een groot deel van de totale milieubelasting wordt veroorzaakt door het gebruik van producten is dit een hoopvolle uitkomst.

Het ontbreekt vaak niet aan de motivatie om te verduurzamen. Waar voor veel MKB-ondernemers wel een uitdaging zit, is het gebrek aan kennis en capaciteit. MKB-ondernemers hebben zelf onvoldoende tijd om de mogelijkheden te verkennen en kunnen dit ook niet delegeren aan hun personeel. Daarnaast vraagt verduurzaming ook om specifieke kennis die bij MKB-bedrijven meestal niet aanwezig is. Wat zijn bijvoorbeeld de beste technologieën? Wat levert het beste rendement op? Wat is het minst risicovol? Daar komt nog eens bij dat ontwikkelingen zo snel gaan, dat de kennis van nu morgen wellicht verouderd is.

En zelfs als de kennis of de capaciteit wel aanwezig is, speelt de hoogte van de investering ook nog een belangrijke rol. Veel maatregelen om te verduurzamen vragen een forse investering. En net als andere investeringen wil je wel dat die investering zich terugbetaalt. Zeker met nieuwe technologieën is het rendement op voorhand niet altijd even goed te voorspellen.

Verduurzaming is voor ondernemers een puur bedrijfseconomische afweging. Uit de interviews kwam naar voren dat extra kritisch wordt gekeken naar het rendement op investeringen in duurzaamheid. Een ondernemer maakt sneller de beslissing om zijn machinepark uit te breiden dan de beslissing om te verduurzamen. Een mogelijke verklaring is dat investeren in verduurzamen niet tot de ‘core-business’ behoort en er hierdoor kritischer gekeken wordt naar de uitgaven die ermee gepaard gaan.

Het gebrek aan kennis, capaciteit, maar ook het lastig te voorspellen rendement brengt onzekerheid met zich mee. En onzekerheid vertraagt het proces om te verduurzamen.

Door de overheid wordt de druk opgevoerd om te verduurzamen. Bedrijven met een energieverbruik van meer dan 25.000 kuub (m³) gas of 50.000 kwh elektriciteit zijn verplicht te rapporteren over hun energieverbruik en de maatregelen waarin ze hebben geïnvesteerd om energie te besparen. Het betreft verplicht te nemen maatregelen om energie of CO2-uitstoot te besparen met een terugverdientijd van minder dan 5 jaar. Deze maatregelen staan in de Erkende Maatregelenlijst Energiebesparing (EML). De overheid heeft al aangekondigd hier strenger op te gaan controleren.

Veel MKB-ondernemers merken daarnaast dat grote klanten steeds vaker vragen naar het duurzaamheidsprofiel van hun bedrijf. Grote bedrijven moeten vanaf volgend jaar al voldoen aan de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). CSRD is een richtlijn waarin staat dat bedrijven vanaf 2024 verplicht worden te rapporteren over hun impact op de mens en op het klimaat. Om daarover te kunnen rapporteren moeten deze grote bedrijven ook weten hoe duurzaam hun leveranciers zijn.

Bedrijven krijgen dan – soms ellenlange – vragenlijsten van hun klanten die ze moeten invullen om te bepalen hoe duurzaam ze zijn. De uitkomst van die vragenlijst zal steeds vaker gebruikt worden om te bepalen of er nog zaken gedaan kunnen worden, dus ondernemers ontkomen er niet aan deze in te vullen.

De administratieve druk die dit met zich meebrengt is een reëel probleem voor MKB-ondernemers. De oproep van ondernemers is om de rapportageverplichting door de verschillende partijen zoveel mogelijk te standaardiseren zodat niet ieder bedrijf of iedere instelling met een eigen vragenlijst of rapportageverplichting komt.

De rapportageverplichting door zowel overheid als klanten zorgt wel voor meer bewustwording om te investeren in verduurzaming.

De noodzaak om te verduurzamen wordt steeds groter. De sector doet het redelijk maar er is nog veel winst te behalen. Er zijn genoeg kansen: een duurzaam product verkoopt. De onzekerheid die bij veel ondernemers heerst, is soms een kwestie van de eerste stap durven zetten. En dat hoef je als ondernemer zeker niet alleen te doen. Zeker als het gaat om financiering.