Zuivelmarkt over de piek, maar ook door het dal?

In belangrijke exportregio’s groeide de jaarlijkse melkproductie (zie figuur 1). Al is dit in vergelijking met de lage referentiecijfers in 2022. Melkprijzen volgen – met enige vertraging – de dalende trend van grondstoffenprijzen. Kosten voor inputs, waaronder voer, kunstmest en diesel/energie, blijven relatief hoog en in combinatie met lagere melkprijzen zorgt dit voor toenemende druk op de marge op boerderijniveau. De melkproductie in de belangrijkste exportregio’s groeit in 2023 naar verwachting met 0,8% jaar-op-jaar. Dit is iets lager dan de verwachte 1% in onze vorige update. Dit is te wijten aan de toename van het aantal runderslachtingen in de Verenigde Staten (VS), ongunstige weersomstandigheden in Nieuw-Zeeland, Brazilië en Argentinië en dalende melkprijzen in de EU.

In de VS is het laatste kwartaal van 2022 afgesloten met een groei in de melkproductie, al vlakte de groei wat af in de wintermaanden. De melkprijs daalde in de VS eerder dan in Europa. Rabobank heeft de prognose naar beneden bijgesteld en verwacht dat de melkproductie in de VS in 2023 toeneemt met 1%. Een belangrijke factor hierbij is de dalende veestapel. Sentiment onder melkveehouders leidt tot andere keuzes in het management. Door de lagere melkprijzen besluiten veehouders om onrendabele dieren af te voeren. De beschikbaarheid van vaarzen lag begin dit jaar op het laagste niveau sinds 2004. Dit betekent dat groei in de melkproductie voornamelijk moet komen uit een toename van de melkproductie per koe.

De omstandigheden voor Nieuw-Zeelandse melkveehouders zijn momenteel uitdagend. Sinds eind januari hebben ze op het Zuidereiland last van extreme droogte en niet veel later teisterde cycloon Gabrielle het Noordereiland. Dit heeft vooral gevolgen voor voer(voorraden), voergewassen, de mogelijkheid tot weiden en melkaanvoer in sommige regio’s. Rabobank verwacht dat de melkproductie voor het volledige seizoen 2022/23 daalt met zo’n 2% op jaarbasis. Melkveehouders worden geconfronteerd met hogere kosten, waar gestegen rentekosten het grootste deel van uitmaken. Het officiële tarief van de Reserve Bank of New Zealand is onlangs verhoogd tot 4,75%. Inflatie is ook zichtbaar in de prijzen voor brandstof, kunstmest en voer, hoewel recent gedaalde kunstmestprijzen de komende maanden wat verlichting biedt van de inputprijzen.

De melkproductie in de 27 EU-landen en het Verenigd Koninkrijk (VK) in het vierde kwartaal steeg met 1,6 % sterker op jaarbasis dan de 1,2% die werd verwacht, zij het tegen lage referenties van vorig jaar (zie figuur 2). De sterkste toenames van de melkproductie werden genoteerd in Ierland, Nederland en Duitsland. Daartegenover viel productie in Italië lager uit en Frankrijk noteerde een zeer kleine plus. De wekelijkse productiecijfers van Frankrijk liggen begin dit jaar flink lager. Dit wijst op een structurele daling van de melkproductie, met lagere melkvolumes in het eerste kwartaal. Beide landen hebben afgelopen jaar geen optimale weersomstandigheden gehad en groei van de marges op melkveebedrijven bleef achter. Voor het eerste kwartaal van 2023 verwacht Rabobank een groei van 1,2% van de melkproductie in de 27 EU-landen en het VK, door aanhoudende goede marges op boerderijniveau tot de start van het weideseizoen.

Europese zuivelprijzen hebben de afgelopen maanden een stap naar beneden gezet (zie figuur 3). Spotprijzen bewogen zich nog extremer en trokken de noteringen naar beneden. Dit is goed te zien aan het verschil tussen notering en spotprijzen voor Goudse foliekaas. De prijs voor Goudse foliekaas (per ton) zakte van € 4.150 naar € 2.800 eind januari om vervolgens half februari terug te komen naar een niveau van € 3.225. Het eerste kwartaal van 2023 was de zuivelmarkt behoorlijk volatiel, wat onzekerheid met zich meebrengt. De lagere prijzen voor basiszuivelproducten trokken extra kopers aan, een indicatie van relatief lage voorraden. Vooruitkijkend verwacht Rabobank dat boter- en kaasprijzen het prijsdal voorlopig zijn gepasseerd, terwijl Europese (melkpoeder)voorraden bescheidener zijn dan waar de markt op had gerekend. Rabobank verwacht op zijn vroegst in het tweede kwartaal een breder prijsherstel, gezien de onzekerheid aan de vraagkant en de start van het nieuwe seizoen.

Inflatie op voedselprijzen zijn ook in het zuivelsegment goed zichtbaar. Europese consumenten krijgen in verschillende mate te maken met gestegen prijzen. Figuur 4 geeft de geïndexeerde consumentenprijs voor de categorie zuivelproducten voor heel 2022 weer. Voor enkele specifieke productgroepen, zoals boter en vloeibare melk, zijn door diverse retailers in Noordwest-Europa begin 2023 al prijsdalingen doorgevoerd, hoewel de consumentenprijzen nog steeds op een hoger niveau liggen dan vóór de prijsinflatie. Verwerkers en retailers zitten opnieuw in een ronde van felle onderhandelingen.

Rabobank heeft de prognose voor de melkprijs in Nieuw-Zeeland licht naar beneden bijgesteld op NZD 8,60 per kilogram vet- en eiwit (ongeveer € 45,00 per 100 kilogram melk). Fonterra’s verwachting is naar beneden bijgesteld tot NZD 8,50 per kilogram vet- en eiwit (ongeveer € 44,40 per 100 kilogram melk). Voor een deel van de melkveehouders is druk op de marge voelbaar, aangezien de gemiddelde kostprijs in Nieuw-Zeeland ook rond dit niveau ligt.

In de VS komen de melkprijzen voor ‘Klasse IV’ melk (melk die wordt verwerkt tot boter) door zwakkere prijzen voor boter en Nonfat Dry Milk (NDM) de eerste helft van 2023 uit rond de 19,00 Amerikaanse dollar (USD) per hundredweight (ongeveer € 35,25 per 100 kg melk). De vraag naar kaas blijft naar verwachting stabiel, wat resulteert in een verwachting voor ‘Klasse III’ melk (melk die wordt verwerkt tot kaas) voor dezelfde periode op USD 18,25 per hundredweight (ongeveer € 33,85 per 100 kg melk).

De gemiddelde melkprijs in de 27 EU-landen steeg sinds oktober met 0,6% tot € 56,97 per 100 kilogram melk in januari (zie figuur 5). De variatie van de prijzen in januari binnen Europa is groot, van € 49,86 in Frankrijk tot € 68,37 in Ierland. Vooruitkijkend verwachten we dat de gemiddelde melkprijs in de belangrijkste melkproducerende landen in de EU daalt tot zo’n € 45 per 100 kilogram melk in april, gebaseerd op lagere prijzen voor basiszuivelproducten. Tegelijkertijd wijzen onderhandelingen voor retailcontracten ook op prijsverlagingen.

Zoals verwacht daalde de Europese zuivelexport in het laatste kwartaal van 2022 op jaarbasis. Deze daling was zichtbaar in alle verschillende zuivelproducten, met uitzondering van een plus van 12% voor de export van magere melkpoeder. De export van vloeibare melk daalde met 23,9%. Ook voor het eerste kwartaal van 2023 verwachten we dalende Europese exportcijfers. De lagere Chinese zuivelimport is een belangrijke reden voor de daling. Hoge voorraden in China en een sterke groei van de Chinese melkproductie spelen hierbij een belangrijke rol.

China’s heropening verloopt sneller en eerder dan gedacht. Dit is zichtbaar in de verkoopcijfers van consumentengoederen. De recente voorjaarsvakanties (waaronder Chinees Nieuwjaar) stimuleerden binnenlands reizen en hiermee ook de consumptie in middelgrote steden. Zuivelproducten, in het bijzonder vloeibare melk, profiteerden van de toegenomen verkoop. Op korte termijn draagt dit bij aan het verlagen van de aanwezige voorraad. Vanaf halverwege het tweede kwartaal wordt China op de internationale kopersmarkt verwacht, afhankelijk van hoe snel de aanwezige voorraden worden geabsorbeerd in de markt.

Hoge melkprijzen stimuleren het optimaliseren van de melkproductie. Dit is zichtbaar in de nationale productiegegevens, want in het vierde kwartaal van 2022 werd in Nederland 4,5% meer melk geleverd ten opzichte van een jaar eerder. Dit jaar begon met een toename van de melkproductie met 4,6% in januari. In dezelfde maand nam het aantal runderslachtingen op jaarbasis toe met 15%. Hoewel de melkproductiecijfers worden afgezet tegen een lage referentie van januari 2022, lukt het melkveehouders de productie zo goed mogelijk op peil te houden. De hoge melkprijzen, in combinatie met de (tot nu toe) milde winter zijn hiervoor een stimulans. Prijzen voor belangrijke grondstoffen (kunstmest, krachtvoer, diesel) zijn over hun piek heen. Zoals verwacht vindt een correctie op de melkprijs in het eerste kwartaal plaats, waardoor de mismatch tussen uitbetaalde melkprijzen en marktprijzen wordt verkleind.