Hoe groen is mijn groene stroom? - Zeven dingen die je moet weten over Garanties van Oorsprong

Een Garantie van Oorsprong (GvO) is een digitaal certificaat dat dient als bewijs dat een energiedrager (elektriciteit, groen gas,[1] warmte en waterstof) een hernieuwbare herkomst heeft. Hierbij staat 1 GvO voor 1 MWh (=1.000 kWh) aan hernieuwbaar oftewel ‘groen’ geproduceerde energie. Het certificaat bevat onder andere informatie over het type productie-installatie, de productiedatum, de productielocatie en de energiebron. Voor elektriciteit kan de energiebron wind, zon, waterkracht of biomassa zijn.

[1] Groen gas is biogas dat is opgewaardeerd tot dezelfde kwaliteit als aardgas. Groen gas heeft dus een biogene oorsprong, geen fossiele.

In Nederland kunnen producenten van hernieuwbare energie hun productie-installaties registreren bij VertiCer. Een netbeheerder of meetbedrijf geeft vervolgens de benodigde productiegegevens aan deze instantie door. Als aan alle voorwaarden is voldaan, geeft VertiCer per geproduceerde MWh energie 1 GvO uit. Ook in andere EU-landen inclusief Noorwegen, IJsland en Liechtenstein kunnen producenten van hernieuwbare energie GvO’s ontvangen. Die landen hebben hun eigen ‘VertiCer’.

Energieleveranciers kunnen via GvO’s bewijzen dat (een deel van) de door hen geleverde energie afkomstig is van hernieuwbare energiebronnen. Op het moment dat zij 1 MWh aan hernieuwbare energie verkopen aan een klant, zijn ze verplicht om 1 GvO af te boeken. Ook energieproducenten die hun energie via zogenaamde (corporate) Power Purchase Agreements (CPPA’s of PPA’s) rechtstreeks verkopen aan afnemers kunnen met GvO’s garanderen dat de geleverde energie hernieuwbaar is.

Een GvO is twaalf maanden geldig vanaf het moment van verstrekken en kan maar één keer worden gebruikt. De garanties kunnen los van de energie waarvoor deze zijn verstrekt worden verhandeld.

De Nederlandse overheid benoemt twee belangrijke doelen voor Garanties van Oorsprong. De eerste is eindgebruikers informeren. Veel energieleveranciers geven consumenten de mogelijkheid om specifiek groene stroom en/of groen gas te kopen. Leveranciers moeten hun claims over groene producten onderbouwen met GvO’s. Het systeem van GvO’s geeft consumenten de garantie dat ze echt hernieuwbare energie hebben ingekocht en het zorgt er dus voor dat consumenten bewust voor hernieuwbare energie kunnen kiezen.

Het tweede doel is additionele investeringen in hernieuwbare energie stimuleren. Nederland moet nog veel meer installaties bouwen om groen gas en groene stroom op te wekken om de klimaat- en energiedoelen te kunnen behalen. In dergelijke projecten wordt alleen geïnvesteerd als deze rendabel zijn. Doordat GvO’s verhandelbaar zijn, hebben ze een waarde. Deze waarde kan een (beperkt) positief effect hebben op de businesscase van installaties voor de opwek van groene energie, zoals windparken.[2] Daarnaast is het voor de financiering van dergelijke installaties meestal nodig dat een (aanzienlijk) deel van de toekomstige energieproductie met behulp van (C)PPA’s tien tot vijftien jaar vooruit wordt verkocht, meestal aan grote, kredietwaardige bedrijven. Deze bedrijven zijn doorgaans echter alleen bereid dergelijke contracten aan te gaan als kan worden gegarandeerd dat de ingekochte energie groen is. Deze garantie kunnen GvO’s geven.

GvO’s kunnen dus bijdragen aan zowel meer aanbod van groene energie als meer vraag naar groene energie.

[2] Grootschalige wind- en zonneparken op land ontvangen doorgaans subsidie (Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie, oftewel SDE++). Deze subsidie, en niet zozeer de opbrengsten van de GvO’s, geeft vaak de doorslag voor een rendabele businesscase. Bovendien wordt de opbrengst van GvO’s sinds een aantal jaar afgetrokken van het bedrag dat de parkeigenaren aan subsidie ontvangen. Bij offshore wind speelt dit niet. Deze parken worden sinds een aantal jaar zonder subsidie ontwikkeld waardoor de opbrengsten van GvO’s voor deze parken wel degelijk een (beperkte) bijdrage kunnen leveren aan de businesscase.

Garanties van Oorsprong worden bilateraal of via tussenhandelaren verhandeld. Er is dus geen marktplaats waar op basis van vraag en aanbod transparante prijzen tot stand komen. Daarnaast zijn er verschillende prijzen voor verschillende typen GvO’s. Zo zijn garanties voor Nederlandse wind- en zonnestroom doorgaans duurder dan garanties voor groene stroom uit andere Europese landen. Dit komt doordat er naar verhouding meer vraag is naar Nederlandse dan naar Europese GvO’s. Garanties voor groen gas zijn veel schaarser dan GvO’s voor groene stroom, waardoor de bijbehorende prijzen hoger liggen.

Vrijwel alle elektriciteit die energieleveranciers aan huishoudens verkopen is met GvO’s afgedekte groene elektriciteit. Daarnaast nemen ook bedrijven steeds vaker groene stroom af. Maar vorig jaar was net niet de helft van alle in Nederland geproduceerde elektriciteit hernieuwbaar. Toch kan aan de grote vraag naar groene elektriciteit worden voldaan. Hoe kan dat?

Zoals gezegd kunnen energieleveranciers via GvO’s bewijzen dat (een deel van) de door hen geleverde energie afkomstig is van hernieuwbare energiebronnen. Op het moment dat zij 1 MWh aan hernieuwbare energie verkopen aan een klant, moeten ze 1 GvO afboeken. Garanties kunnen los van de energie waarvoor deze zijn verstrekt worden verhandeld en ook vanuit het buitenland worden ingekocht. Dat is op zichzelf niet erg, want GvO’s mogen maar één keer worden ingezet en als ze in Nederland worden ingezet, kunnen ze dus niet meer in het land van herkomst worden gebruikt.

Energieleveranciers die hun groene stroom afdekken met de inkoop van buitenlandse GvO’s, kopen deze vaak in uit landen zoals Noorwegen en IJsland. In deze landen wordt vrijwel alle elektriciteit al hernieuwbaar opgewekt. Daarom gaan de consumenten in die landen er doorgaans automatisch van uit dat de door hen ingekochte elektriciteit groen is. Maar als de bijbehorende GvO’s van deze elektriciteit worden verkocht aan Nederland, is hun elektriciteit grijs geworden. Zowel de buitenlandse energieleverancier als de buitenlandse consument heeft dus niet meer het recht om de door hen geleverde dan wel geconsumeerde elektriciteit ‘groen’ te noemen. Doorgaans wordt deze elektriciteit echter niet specifiek als grijs verkocht. Alhoewel de GvO’s maar één keer worden gebruikt, heeft zowel de klant in Nederland als de klant in Noorwegen/IJsland toch het idee groene stroom te verbruiken en dat is niet terecht.

Het inzetten van buitenlandse GvO’s in Nederland kan dus verwarrend zijn voor de consumenten in het land van herkomst van de garanties. Daarnaast is het de vraag in hoeverre buitenlandse GvO’s bijdragen aan additionele investeringen in hernieuwbare energie. Landen die hun garanties verkopen aan het buitenland produceren vaak al een (zeer) groot deel van de elektriciteit op een hernieuwbare manier. De extra inkomsten van de GvO’s zullen hoogstwaarschijnlijk niet of maar in beperkte mate bijdragen aan bijvoorbeeld nieuwe wind- en zonneparken.

Het is daarom twijfelachtig of de inzet van buitenlandse GvO’s voor elektriciteit bijdraagt aan de door de Nederlandse overheid gestelde doelen. Organisaties zoals MilieuCentraal raden consumenten daarom aan om Nederlandse groene stroom af te nemen. Dit is elektriciteit die is afgedekt met Nederlandse GvO’s. Verschillende energieleveranciers verkopen dan ook specifiek ‘Groene stroom uit Hollandse wind’ of ‘Nederlandse groene stroom’. Ook op de meeste vergelijkingssites kun je aangeven of je specifiek Nederlandse groene stroom wilt hebben. Soms kun je ook nog aangeven of die stroom wel of niet mag zijn geproduceerd met biomassa.

Groen gas is biogas dat is opgewaardeerd tot dezelfde kwaliteit als aardgas. Groen gas heeft dus een biogene oorsprong, geen fossiele. Bij de verbranding van groen gas komt CO₂ vrij, maar deze CO₂ is recent onttrokken uit de atmosfeer, waardoor de netto uitstoot nul is.

Net als bij groene elektriciteit worden bij de productie van groen gas GvO’s afgegeven die kunnen worden verhandeld. In tegenstelling tot bij elektriciteit worden er in Nederland echter (bijna) geen buitenlandse GvO’s ingezet voor de verkoop van groen gas. Dat komt doordat groen gas en dus ook de bijbehorende garanties overal schaars zijn. Veel energieleveranciers bieden daarom überhaupt geen groen gas aan. Omdat groen gas in heel Europa schaars is, is het dus niet mogelijk om het Nederlandse aardgasverbruik met buitenlandse GvO’s volledig te vergroenen.

Toch is een deel van de consumenten er wel in geïnteresseerd om ‘groener’ gas te kopen. Daarom bieden sommige energieleveranciers CO₂-gecompenseerd gas aan. Dit is aardgas (dus geen groen gas) waarbij de CO₂-uitstoot wordt gecompenseerd door ergens anders uitstoot te reduceren. Dit kan bijvoorbeeld door bomen aan te planten of door te investeren in wind- en zonneparken in India.

Stel: jij koopt jaarlijks 2.500 kWh aan Nederlandse groene stroom in bij een energieleverancier. De energieleverancier heeft dan voor 2.500 kWh aan Nederlandse GvO’s ingekocht. Deze GvO’s garanderen dat er het afgelopen jaar in Nederland 2.500 kWh aan groene stroom is geproduceerd, waarbij geen broeikasgassen zijn uitgestoten. Op het moment dat de energieleverancier de groene stroom aan jou verkoopt, worden de bijbehorende garanties afgeboekt. Op papier wordt hiermee 2.500 kWh broeikasgasuitstootvrije elektriciteit aan jou toegekend. Precies genoeg om jouw vraag naar elektriciteit mee af te dekken.

Veruit het grootste deel (87%) van de Nederlandse groene elektriciteit wordt opgewekt met wind- en zonneparken. Deze parken produceren natuurlijk niet altijd (voldoende) elektriciteit op het moment dat jij elektriciteit nodig hebt. Op bijvoorbeeld een windstille nacht zijn fossiele elektriciteitscentrales nodig om voldoende elektriciteit te kunnen leveren. Ook klanten die met Nederlandse GvO’s afgedekte groene stroom afnemen, krijgen op dat moment fysiek elektriciteit geleverd die (deels) met fossiele centrales is opgewekt. Zij betalen dus voor 100% groene stroom, verbruiken contractueel gezien ook 100% groene stroom, maar fysiek gezien niet. Iemand anders – die contractueel grijze stroom afneemt – verbruikt op sommige momenten fysiek juist groene stroom.

Ondanks dat klanten die groene stroom inkopen op sommige momenten fysiek gezien (deels) grijze stroom verbruiken, mogen energieleveranciers claimen dat de door hen geleverde elektriciteit 100% groen is omdat ze hiervoor voldoende (in dit geval Nederlandse) GvO’s hebben ingekocht. Hiermee wordt de opwek van groene elektriciteit op jaarbasis gekoppeld aan het verbruik van de consument. Energieleveranciers mogen daarom op het stroometiket aangeven dat hun groene stroom geen uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt.

In de praktijk veroorzaken klanten die groene stroom inkopen echter nog wel degelijk broeikasgasuitstoot, omdat hun elektriciteitsverbruik niet altijd samenvalt met de opwekking van groene elektriciteit. Wil jij je uitstoot zo klein mogelijk maken? Probeer dan bijvoorbeeld je wasmachine of vaatwasser aan te zetten op momenten waarop de zon schijnt of er veel wind staat, dan is de kans het grootst dat je ook daadwerkelijk groene stroom verbruikt.