Voorbij de Friese Paradox: vijf opgaven voor de provincie

In vergelijking met andere delen van Nederland scoort Fryslân structureel minder goed op economische indicatoren als inkomen en productiviteit. Tegelijkertijd zijn Friezen over het algemeen gelukkiger. Dit wordt toegeschreven aan de rust en de ruimte, de sterke sociale samenhang, gezondheid en veiligheid. De brede welvaart in Fryslân is dan ook hoger dan gemiddeld in Nederland. We zien dat ook terug in een hogere veiligheid, woontevredenheid en maatschappelijke betrokkenheid. Om deze hoge brede welvaart in de toekomst vast te houden, heeft Fryslân wel een vitale economie nodig.

Om verschraling in economische activiteiten en voorzieningen tegen te gaan, is juist schaalvergroting nodig. In deze studie schetsen we vijf opgaven voor een toekomstbestendige economie die de fundering vormt voor toekomstbestendige brede welvaart. De opgaven komen voort uit interviews en dialooggesprekken die de Rabobank in het voorjaar van 2025 heeft gevoerd met sleutelpersonen uit de Friese economie.

1. Kies scherp voor water- en bodemtechnologie en circulariteit. Fryslân moet scherp kiezen voor economische activiteiten die passen bij de provincie en die de economie verder brengen. Activiteiten waar de regio ook écht onderscheidend in kan zijn. Water- en bodemtechnologie, en circulariteit zijn activiteiten waarvoor Fryslân al waardevolle kennis bezit en die de potentie hebben om het toekomstige verdienvermogen te verbeteren.
   
   
2. Maak de verzorgende economie efficiënt. Bedrijven in de verzorgende economie voorzien in de behoeften van de eigen bevolking; denk hierbij aan supermarkten en schoenmakers maar ook aan scholen en ziekenhuizen. Dit deel van de economie is bepalend voor het woon- en leefklimaat en dus een belangrijke bouwsteen voor brede welvaart. Gegeven de lage bevolkingsdichtheid, de ontgroening en de vergrijzing is een efficiënte inrichting van deze verzorgende sectoren een belangrijke uitdaging voor Fryslân. Te weinig economisch draagvlak onder de verzorgende economie en daarmee aantasting van het woon-leefklimaat ligt op de loer. Toerisme heeft een belangrijke functie om de verschraling van de verzorgende economie te voorkomen, vooral de detailhandel en de horeca.
   
   
3. Denk voorbij de terp. De soms wat naar binnen gekeerde houding van Fryslân kan worden getypeerd als ‘denken op de terp’. Om brede welvaart er ook in de toekomst hoog te houden, heeft Fryslân de andere Noord-Nederlandse provincies en de rest van Nederland nodig. Voor een florerende economie is het van belang om verder te kijken dan de terp: grootser en ambitieuzer, waarbij de voordelen van coalities volop kunnen worden benut.
   
   
4. Verbind wonen en werken. De provincie kampt met een snel vergrijzende bevolking en een dalend geboortecijfer. Deze vergrijzing, ontgroening en zelfs bevolkingskrimp in sommige delen van Fryslân vergroten de arbeidsmarktkrapte en zorgen ervoor dat het draagvlak voor voorzieningen steeds kleiner wordt. De nadelige gevolgen hiervan voor het vestigingsklimaat, voor zowel werkgevers als werknemers, laten zien hoe sterk de woningmarkt en de arbeidsmarkt met elkaar verbonden zijn. Jongeren binden aan Fryslân is belangrijk voor de arbeidsmarkt en daarmee voor het behoud van brede welvaart.
   
   
5. Koers op toekomstige brede welvaart. Het denken in termen van brede welvaart is al even geleden geland in Fryslân. Maar brede welvaart blijft niet vanzelf bestaan. Het vraagt continu om scherpe keuzes en een hoog ambitieniveau in de hele provincie. Daarom zou het uitgangspunt bij beleid moeten zijn om een economie te creëren die voldoende verdienvermogen heeft om bij te dragen aan toekomstige brede welvaart, rekening houdend met de sociale en ecologische dimensies.

Lees de volledige studie: Voorbij de Friese Paradox - Vijf opgaven voor de provincie