Detail- en groothandel: fysieke winkels blijven belangrijk ondanks online groei

Volgens het meest recente rapport van Thuiswinkel.org hebben Nederlandse consumenten in 2024 36 miljard euro online besteed, een groei van 5% ten opzichte van 2023. Van deze online bestedingen ging 12% naar buitenlandse webshops, goed voor 4,4 miljard euro.

De groei van e-commerce heeft geleid tot een aanzienlijke afname van het aantal fysieke winkels, vooral in de non-foodsector. Voormalige winkelpanden krijgen vaak een andere bestemming zoals werkruimtes, horeca of woonruimtes. In deze update beschrijven we de impact van online winkelen op het aantal winkels en winkelmeters in zowel de food/near-food als de non-fooddetailhandel.

Er is écht wat aan de hand met de stenen winkel, zeker in non-food…

Volgens de cijfers van Locatus is het aantal stenen winkels sinds 2010 met bijna een kwart afgenomen. Met name in de non-foodsector, waar het met circa 30% daalde. In 2025 zijn er 81.410 stenen winkels, een daling van ruim 27.000 sinds 2010. Vooral kleinschalige non-food-retailers en foodspecialisten in binnensteden en dorpskernen zijn verdwenen.

Binnen food verdwenen er per saldo ‘slechts’ 1.334 winkels, terwijl er bijna 600 supermarkten en ruim 200 mini-supers bij kwamen. Het aantal horecapanden nam met 4.890 toe naar bijna 44.000. Binnen non-food sloten maar liefst 25.591 winkels, met grote dalingen in categorieën zoals kledingwinkels, schoenenwinkels, juweliers en doe-het-zelfwinkels. Een opvallende uitzondering is de optiekbranche, waar het aantal winkels steeg.

Winkelmeters stabiel maar duidelijke verschuiving van non-food naar food

Het totale aantal winkelmeters is in dezelfde periode redelijk stabiel gebleven op 27,1 miljoen, maar er is een duidelijke verschuiving van non-food naar food. Het aantal winkelmeters in food-retail is met 25% toegenomen, vooral door de groei van supermarkten die sinds 2010 ruim 1,2 miljoen winkelmeters hebben toegevoegd. In non-food daalde het aantal winkelmeters met 7%, van 22,7 miljoen naar 21,2 miljoen.

De gemiddelde groei in meters per winkel wordt vooral veroorzaakt door schaalvergroting in de periferie, zoals meubelboulevards, terwijl binnensteden en dorpskernen juist krimpen. De conclusie vanuit de cijfers van de aantallen winkels en winkelmeters is dat er sinds 2010 op hoofdlijnen vooral een uitruil is geweest van non-food naar food en van dure (binnenstads)meters naar goedkopere (buitenstads)meters.

Populariteit van online shoppen blijft toenemen

Online winkelen blijft populair: in 2024 heeft 81% van de bevolking iets online gekocht. Dit percentage is het hoogste in de afgelopen tien jaar en zelfs hoger dan tijdens de coronapandemie. Vooral kleding, schoenen, cosmetica en parfums worden veel online gekocht. De groei van online omzet is vooral te danken aan het gemak voor de consument. Het aantal vestigingen van webshops in kleding en schoenen is sterk gestegen, terwijl fysieke winkels in deze categorieën juist afnemen.

Hoewel e-commerce tijdens de coronapandemie een enorme boost kreeg, stabiliseert het online omzetaandeel nu. De omzetindex van pure-players ligt in 2024 nog ruim boven de ‘coronapiek’ in 2021. Ondanks de veranderde winkelgewoonten blijft het consumentengedrag onveranderd: consumenten verwachten nog steeds gemak, snelheid, een breed assortiment en aantrekkelijke prijzen. Fysieke winkels blijven waardevol voor consumenten die producten willen zien, aanraken en direct meenemen. Er lijkt daarbij een nieuwe balans te ontstaan tussen online en offline winkelen, waarbij beide kanalen elkaar aanvullen. Met name in de deelsectoren waarin het onlinekanaal ‘volwassen’ lijkt te zijn, zoals consumentenelektronica, kleding, schoenen en speelgoed.

Cross-border wint omzetaandeel

Toch blijft de e-commercemarkt veranderen. Met name grote (internationale) online platforms en verkoop vanuit sociale media spelen een steeds grotere rol vanuit groot bereik, enorme marketingbudgetten, een groot assortiment, lage prijzen en snelle levering. De behoefte aan gemak leidt tot meer aankopen bij internationale online platforms.

China is nu de grootste bron van cross-border aankopen door Nederlandse consumenten, gevolgd door Duitsland en de VS. Grote platforms zoals Temu en Shein hebben een aanzienlijke invloed op de prijzen en concurrentie in de markt. De kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid van producten uit China blijven echter een punt van discussie.

Strengere wet- en regelgeving

Strengere wet- en regelgeving en duurzame innovaties zullen de markt moeten transformeren, en moeten leiden tot een gelijk(er) speelveld. Consumenten spelen ook een belangrijke rol in het verduurzamen van de maatschappij.

Voorlichtingscampagnes, educatieve programma’s en bewustmakingsinitiatieven kunnen consumptiegedrag positief veranderen waarbij de nadruk steeds meer komt te liggen op minder consumptie en een langere levensduur van goederen. Er ligt een kans in duidelijkere instructies over hoe producten het beste kunnen worden onderhouden, gerepareerd en hergebruikt om zo lang mogelijk mee te gaan.

Sectorvisie Detailhandel non-food 2040

De retailmarkt blijft uitdagend door hoge klantverwachtingen, duurzaamheidseisen en toenemende concurrentie, zowel online als fysiek. Grote ondernemingen en nichespelers hebben kansen, maar het aantal fysieke winkels blijft voorlopig nog afnemen. Zij blijven echter belangrijk voor de economie en de leefbaarheid van binnensteden en dorpskernen. Samenwerking tussen gemeenten, vastgoedeigenaren en ondernemers is cruciaal om de vitaliteit van centrumgebieden te behouden. In onze Rabobank Sectorvisie Detailhandel non-food 2040 leggen we uit dat de dynamische detailhandel nu én in 2040 een belangrijke bijdrage levert aan onze economie en de vitaliteit en leefbaarheid van Nederlandse binnensteden en dorpskernen. Meer weten? Lees onze sectorvisie.

Ondanks de verdergaande verschuiving naar het onlinekanaal, spelen fysieke winkels en groothandels nog steeds een belangrijke maatschappelijke en economische rol. Beide sectoren hebben echter last van de krappe arbeidsmarkt: een groot deel van de ondernemingen geeft aan een tekort aan medewerkers als belemmering te ervaren. En waar online een chatbot bepaalde taken over kan nemen, is die toepassing in fysieke winkels heel wat lastiger te realiseren.

Arbeidsproductiviteit nu

Arbeidsproductiviteit staat voor de efficiëntie van werknemers. In zowel de detailhandel als de groothandel zijn digitalisering en veranderende klantverwachtingen belangrijke redenen om de arbeidsproductiviteit te verhogen. Veel bedrijven kampen met inefficiënte processen, wat leidt tot hogere kosten en lagere klanttevredenheid. Door krapte is het moeilijk om goed personeel te vinden en te behouden, mede door de in deze sectoren kenmerkende lage salarissen en beperkte doorgroeimogelijkheden. Ondernemers moeten deze problemen aanpakken, vooral omdat online retail en groothandel andere eisen stellen dan fysieke winkels.

De arbeidsproductiviteit staat onder druk. Hoewel deze in vijftig jaar tijd verdubbelde, was de groei de laatste tien jaar minimaal, terwijl de arbeidsproductiviteit in 2023 zelfs is gedaald. Nederland presteert slechter dan het EU-gemiddelde, met slechts vijf landen die een lagere groei of krimp hadden. Arbeidsmigratie kan tijdelijk helpen, maar is op lange termijn geen duurzame oplossing door vergrijzing en de noodzaak van voorzieningen voor migranten, wat weer druk legt op andere sectoren.

Digitalisering als drijvende kracht

Innovatie en technologie spelen een cruciale rol in het verbeteren van de arbeidsproductiviteit. Door gebruik te maken van digitale oplossingen zoals kunstmatige intelligentie, robotisering en data-analyse kunnen ondernemers de arbeidsproductiviteit en de klantwaarde verhogen. Ze stroomlijnen processen, maken klantreizen soepel en processen efficiënter.

Dit kan variëren van geautomatiseerde voorraadbeheersystemen tot gepersonaliseerde klantbenaderingen op basis van data-analyse. Geavanceerde kassasystemen en voorraadbeheer verminderen administratieve taken. Hierdoor hebben medewerkers meer tijd voor klantinteractie en verkoop. Kunstmatige intelligentie kan de klantenservice in zowel online als fysieke winkels en groothandels verbeteren. Data-analyse optimaliseert bedrijfsprocessen en helpt ondernemers beter in te spelen op klantbehoeften, wat leidt tot een hogere productiviteit, meer klanttevredenheid en meer omzet. Ook fysieke winkels en groothandels kunnen profiteren van data-inzet door persoonlijke aandacht en service te bieden. Het implementeren van deze technologieën vereist echter investeringen en een bereidheid om te veranderen. Dit kan een uitdaging zijn voor veel bedrijven. Niet alleen qua financiële middelen, maar ook qua bedrijfscultuur.

Verduurzaming en inclusiviteit steeds belangrijker

Naast digitalisering speelt verduurzaming een steeds grotere rol in de detailhandel en groothandel. Ondernemers moeten niet alleen hun producten verduurzamen, maar ook hun bedrijfsvoering. Dit betekent investeren in energie-efficiënte technologieën en duurzame praktijken die goed zijn voor het milieu én de arbeidsproductiviteit verhogen. Inclusieve businessmodellen, waarbij diversiteit en gelijkheid centraal staan, kunnen ook bijdragen aan een hogere productiviteit door een positieve en motiverende werkomgeving te creëren.

Verduurzaming kan op verschillende manieren bijdragen aan een hogere arbeidsproductiviteit. Zo kunnen ondernemers door te investeren in energie-efficiënte verlichting en klimaatbeheersing niet alleen hun energiekosten verlagen, maar ook een comfortabelere werkomgeving creëren voor hun medewerkers. Dit kan leiden tot hogere motivatie en productiviteit onder werknemers.

Inclusiviteit is een ander belangrijk aspect. Door te zorgen voor een diverse en inclusieve werkomgeving, kunnen ondernemers profiteren van een breed scala aan perspectieven en ideeën. Dit kan leiden tot innovatieve oplossingen en een hogere arbeidsproductiviteit. Bovendien draagt een inclusieve werkomgeving bij aan een positieve bedrijfscultuur, essentieel om talent aan te trekken en te behouden.

Verduurzaming en inclusiviteit steeds belangrijker

Een succesvolle onderneming draait om menselijke betrokkenheid. Die leidt tot hogere marges en klantloyaliteit. Dit begint met het aannemen van trainbaar talent dat zelfstandig kan denken en klanten blij kan maken. Getrainde medewerkers focussen op verkoopbare producten en creëren een emotionele band met klanten. Dit zorgt voor terugkomgedrag.

Personeelsbehoud begint bij goede onboarding en inspirerend leiderschap. Moderne arbeidsvoorwaarden zoals een goed salaris, flexibele werktijden, professionele ontwikkelingsmogelijkheden en een gezonde werk-privébalans zijn essentieel. Een sterk teamgevoel motiveert medewerkers en verhoogt de productiviteit.

Talentontwikkeling is cruciaal voor een hogere arbeidsproductiviteit. Ondernemers moeten investeren in opleiding en ontwikkeling van medewerkers, zodat zij zich kunnen aanpassen aan nieuwe technologieën en marktomstandigheden. Dit kan via interne trainingsprogramma's en samenwerking met onderwijsinstellingen. Door te investeren in talentontwikkeling blijven medewerkers gemotiveerd en betrokken. Dit leidt tot een positieve werkomgeving en een hogere productiviteit.

Samenwerking in de waardeketen

Samenwerken met leveranciers, logistieke partners en andere stakeholders kan leiden tot efficiëntere processen en kostenbesparingen. Dit omvat gezamenlijke inkoop en gedeelde logistieke diensten. Een en ander resulteert in een hogere productiviteit en klanttevredenheid. Gezamenlijke inkoop biedt schaalvoordelen en lagere kosten, waardoor de winstgevendheid en de arbeidsproductiviteit omhoog gaan. Samenwerking met logistieke partners verbetert de supply-chain-efficiëntie, essentieel voor tijdige levering.

Ondernemers moeten actief zoeken naar samenwerkingsmogelijkheden, met open communicatie en gezamenlijke oplossingen. Dit verhoogt niet alleen de arbeidsproductiviteit, maar versterkt ook de concurrentiepositie.

Kortom, de detailhandel en groothandel staan voor grote uitdagingen als het gaat om arbeidsproductiviteit, maar er zijn ook veel kansen om verbeteringen door te voeren. Door te investeren in technologie, opleiding en een goede werk-privébalans kunnen bedrijven hun efficiëntie en concurrentiepositie verbeteren. Arbeidsmigratie kan helpen om tekorten op te vullen, maar vereist een zorgvuldige aanpak. Het is duidelijk dat een geïntegreerde benadering nodig is om de arbeidsproductiviteit in de detailhandel en groothandel te verhogen en de sectoren klaar te stomen voor de toekomst.