Recordmelkproductie zet zuivelmarkt onder druk

De melkproductie is in de belangrijkste exportregio’s in het afgelopen kwartaal historisch snel gestegen: 3,4% in Q3. Dit is de grootste groei sinds 2014, in de aanloop naar de Europese quotumafschaffing.

In 2025 zal de gezamenlijke productie van de 7 grootste exporterende regio’s (EU, VS, Nieuw-Zeeland, Australië, Argentinië, Brazilië en Uruguay) naar verwachting uitkomen op 331 miljoen ton (zie figuur 1). Dat is 2,2%, oftewel 7,3 miljoen ton meer dan in 2024. Australië is het enige land dat niet bijdraagt aan dit overschot. Nieuw-Zeeland melkt in de piek van hun melkseizoen 4% meer melksolids. De Verenigde Staten kende groei van 3,7% in oktober. En ook Argentinië – bekend om wisselende aan- en afwezigheid op de wereldmarkt – melkt naar verwachting 9% meer in 2025 dan het jaar ervoor. Ook Europa doet een duit in het zakje: Duitse (ca. +6%), Franse (ca. +5%) en Nederlandse (+7.8%) melkaanvoer zaten allemaal stevig in de lift in oktober. De weekdata voor Duitsland laten tot en met de laatste week van november ook nog een groei van 8-9% zien. Dit alles zet grote druk op de zuivelprijzen.

Blauwtong wordt gezien als oorzaak van het verschuiven van de melkgift in het jaar en van de grote groei in de EU in het derde kwartaal. Doordat koeien moeilijker drachtig werden, veranderden de afkalfpatronen. De aanhoudende goede marge zou normaal gesproken al een jaar geleden tot grotere melkaanvoer leiden. Maar, door het verlegde melkpatroon - vaak vergeleken met een kameel vanwege de dubbele bult in plaats van de dromedaris met maar 1 bult - werd dit effect pas tijdens de tweede melkpiek duidelijk.

De grote driver is echter de aanhoudend goede marge. In gebieden buiten Europa waar blauwtong geen rol speelde, is de melkaanvoer ook snel gestegen. Dit kan alleen verklaard worden door goede marges en gunstige weersomstandigheden. Door het krappe aanbod van vervangingsdieren houden melkveehouders hun koeien langer aan en voeren ze extra bij. Dit houdt de slachtcijfers laag. Boeren laten koeien bewust meer lactaties maken om te profiteren van de goede kalververkopen.

In de EU werden in september 300.000 minder koeien geslacht dan vorig jaar: een daling van 7% ten opzichte van het jaar tot nu toe in 2024. Belangrijker nog: de export van fokvaarzen is vrijwel stilgevallen, met EU-volumes die 63% lager liggen dan een jaar eerder. Ook de opbrengst per koe is aanzienlijk gestegen, zowel in kwantiteit als kwaliteit. Zo bevatte een liter Duitse melk deze zomer 0,04 gram meer vet en 0,05 gram meer eiwit vergeleken met vorig jaar, terwijl Deense melk in september een vettoename van 0,18 gram liet zien.

Hoewel lage voerkosten de marges aanzienlijk verbeteren, zijn Europese boeren over het algemeen minder afhankelijk van voerkosten dan boeren buiten Europa. Dit geldt vooral voor boeren in Ierland, Nederland, Duitsland en België. Daardoor komt het huidige voordeel van lage voerkosten meer ten goede aan Amerikaanse boeren, wiens kostprijs sneller daalt dan die van Europese melkveehouders. Amerikaanse boeren hebben daardoor (tijdelijk) een sterkere concurrentiepositie.

Ierse boeren ervaren sinds januari 2025 dalende melkprijzen door zwakkere grondstofprijzen. De ongewogen gemiddelde melkprijs in Ierland daalde geleidelijk van 50,08 cent in januari naar 39,17 cent in oktober, met verlagingen van 2 cent of meer per maand sinds augustus. Ook het natte weer hielp niet. De Ierse aanvoerplus is sindsdien teruggelopen van 6% naar 0,9% in september, wellicht in reactie op lagere melkprijzen en marges.

Zuivelfabrieken op het Europese vasteland hielden melkprijzen stabiel tot september, waarna A-Ware, Lactalis en FrieslandCampina in november recordverlagingen doorvoerden van 7 cent. Deze vertraagde correctie van melkprijzen betekent ook een vertraagde reactie van boeren op marktomstandigheden. Het einde van melkprijsverlagingen is nog niet in zicht. Op basis van de huidige zuivel commodity prijzen betalen Nederlandse zuivelaars (nog) te veel uit.

De IFE-rohstoffwert is de theoretische waarde van melk, berekend door te kijken wat je zou verdienen als je die melk zou opsplitsen in boter en magere melkpoeder en deze producten tegen de huidige marktprijzen zou verkopen. Deze waarde is sneller teruggelopen dan de melkprijs die Nederlandse zuivelaars uitbetalen. Het verschil was in oktober bijna 10 cent, wat een forse correctie nodig maakte. Voor december schat RaboResearch in (op basis van de melkprijzen van Arla en FrieslandCampina) dat er nog steeds 2 á 3 cent meer wordt uitbetaald dan men uit de spotmarkt kan halen (zie figuur 2).

Door het ruime aanbod aan melk geven producenten prioriteit aan producten met een langere houdbaarheid. Die producten bieden meer kans om later te profiteren van verbeterde marktomstandigheden (poeder en boter boven kaas). De productie van magere melkpoeder (SMP) is de afgelopen maanden met dubbele cijfers gestegen, wat het ruime melkvolume weerspiegelt. Volle melkpoeder blijft ondertussen achter vanwege het gebrek aan concurrentiekracht van de EU op wereldmarkten. De export van SMP biedt weinig verlichting: slechts +3% tot nu toe dit jaar, ondanks concurrerende prijzen. Dit komt deels door problemen met de Halal-certificering voor Algerije - de grootste exportbestemming van de EU voor SMP. Het land importeerde dit jaar 37% minder SMP.

Naarmate de voorraden boter en melkpoeder toenemen, is de belangrijkste vraag wanneer de kaasprijzen beginnen te stijgen. Dit zou het begin betekenen van voorraadafbouw en een bredere herstelbeweging in zuivelprijzen. Verwacht wordt dat boter- en melkpoederprijzen volgen zodra de voorraden terugkeren naar niveaus die passen bij de tijd van het jaar.

Dit kan echter nog enkele maanden duren vanwege:

1. De zwakke vergelijking met Q1 2025. Toen bleef de EU-melkproductie beperkt tot 35,7 miljard kg, 0,7% lager dan het schrikkeljaar-gecorrigeerde Q1 2024.
2. De uitstekende kwaliteit van de kuilvoer van 2025 in ieder geval in Nederland, waarbij Eurofins een hoge energiedichtheid en verteerbaarheid rapporteert.

Voor de langere termijn verwachten we zeker herstel. De vraag naar zuivel is doorgaans redelijk goed, hoewel veel inkopers achterover leunen in afwachting tot nog betere prijzen. De EU exporteerde ondanks de fors hogere prijzen dit jaar in het eerste driekwart van 2025 toch 4,6% meer volumes dan in dezelfde periode vorig jaar, met name melkpoeder en liquide melk (dat laatste naar het VK), hetgeen de goede vraag weerspiegelt. De lagere prijzen van de laatste weken zullen de vraag verder stimuleren en zo een deel van het herstel inluiden. Daarbij speelt een licht zwakkere euro t.o.v. de US dollar een kleine gunstige rol. Enige uitzondering op de goede vraag is het al eerder genoemde Algerije en China. China wordt door teruglopende binnenlandse vraag steeds meer volumes over om op de wereldmarkt, vooral in Azië.

Er zijn wel heel prille indicaties voor herstel, maar men moet van huis uit erg optimistisch zijn om ze te zien.

In de Verenigde Staten is de kuddegrootte door aanhoudend lagere slachtingen behoorlijk gegroeid: met 208.000 koeien in de laatste 12 maanden. In oktober zijn er voor het eerst meer koeien bij slachthuizen aangeleverd dan in dezelfde maand het jaar ervoor. Dat kwam na 15 maanden aan dalingen. De stijging zet in de eerste weken van november door. Daarmee begint de daling van de Amerikaanse melkprijs invloed te krijgen. De Amerikaanse melkprijs (verdeeld over Class III voor magere melkpoeder en boter, en Class IV voor kaas) is gedaald naar USD 13.76 per cwt. Omgerekend naar Nederlandse gehaltes betekent dit € 29 voor Class III-melk en € 32,60 voor Class IV-melk.

In Nieuw-Zeeland heeft Fonterra de melkprijsverwachting voor het jaar (juni 2025-mei 2026) naar eind november beneden bijgesteld, naar NZD 9.50/kgMS, wat € 37,60 is met Nederlandse gehaltes. Op termijn heeft dit wellicht ook invloed op de hoeveelheid melk uit Nieuw-Zeeland.

De grootste groei kwam uit Zuid-Amerika, dat al in Q2 zorgde voor grote marktoverschotten. Ook deze groei lijkt nu terug te lopen, met cijfers die zijn teruggevallen naar enkele procenten. En het al eerder genoemde Ierland lijkt iets terug te veren na aanhoudende melkprijsdalingen – al is dat ook nog pril en speelt het slechte weer een rol.

Een aantal aandachtspunten voor de komende periode: