Opinie

Overheden hebben de sleutel in handen tot structureel hogere rentes

18 november 2019 11:02 RaboResearch

Rentetarieven zijn niet alleen historisch laag door monetair beleid, maar ook vanwege structurele factoren zoals vergrijzing, toenemende ongelijkheid en langzame technologische veranderingen. Overheden kunnen hier wel degelijk wat aan doen, schrijft Menno Middeldorp in deze column.

Cijfers

Al decennialang daalt de rente in Europa en de VS. De rentetarieven hebben inmiddels historische dieptepunten bereikt en zijn in sommige Europese landen zelfs negatief geworden. Spaarders zitten hier uiteraard volstrekt niet op te wachten, vooral niet in landen als Nederland en Duitsland.

Het is niet (helemaal) de schuld van de ECB

De ECB stelt de rentetarieven vast, dus de frustratie is op haar gericht. Dat is tot op zekere hoogte logisch, maar centrale banken hebben minder bewegingsruimte dan in het algemeen wordt aangenomen. Ze kunnen de economie alleen maar stimuleren en inflatie creëren door de rentetarieven onder de zogenaamde neutrale rente te brengen.

Hoewel we het niet direct kunnen meten, wijst alles erop dat deze rente nu veel lager is dan in eerdere decennia. Zoals de Amerikaanse Fed vorig jaar al ondervond, betekent dit dat zelfs als de ECB ooit haar beleid normaliseert, zij waarschijnlijk niet in staat zal zijn om de rente aanmerkelijk te verhogen.

Figuur 1: Rentes historisch laag

Figuur 1: Rentes historisch laag
Bron: Macrobond

“Overheidsbeleid kan wel degelijk iets doen aan een structureel lagere rente”

Oorzaken van de lage rente

Waarom is de neutrale rente wereldwijd zo laag? Hier zijn verschillende redenen voor, maar hieronder volgen er in ieder geval drie die economen vaak noemen en waar overheidsbeleid – ook los van de centrale bank – iets aan kan doen.

Steeds meer mensen naderen hun pensioen, en willen dan ook meer sparen om hun pensioen- en ziektekosten te kunnen dekken. Bovendien sparen rijkere mensen meer dan arme mensen, waardoor de toegenomen ongelijkheid ook het aanbod van spaargeld vergroot.

Tragere technologische vooruitgang

Tegelijkertijd heeft de vraag naar kapitaal geen gelijke tred gehouden met dit toegenomen spaaraanbod. Een mogelijke verklaring hiervoor is een trager tempo van technologische vooruitgang. Hierdoor neemt de vraag naar financiering voor kapitaalgoederen af en vertraagt de productiviteitsgroei.

Bovendien lijkt het erop dat de technologische vooruitgang die er wel is zich focust op niet-tastbare producten die niet kapitaalintensief zijn, bijvoorbeeld op het gebied van kunstmatige intelligentie.

Belasting inzetten voor herverdeling

Beleid kan wel degelijk iets doen aan een structureel lagere rente. Overheden kunnen bijvoorbeeld beloven om toekomstige ziekte- en pensioenkosten te dekken. Als zij dit geloofwaardig doen, kan dit de behoefte om te sparen bij particulieren doen afnemen.

In Europa en de VS gebeurt dit in feite al. Tenminste één onderzoek lijkt aan te tonen dat de rentetarieven in de VS inderdaad veel lager zouden zijn geweest zonder dergelijk beleid. Helaas is het niet duidelijk hoe geloofwaardig zulke beloftes blijven, aangezien juist deze uitgaven door de vergrijzing flink zullen stijgen.

Overheden kunnen ook belastingen gebruiken om te herverdelen, van huishoudens met een hoger naar huishoudens met een lager inkomen die minder sparen. Ook dit is in veel landen beleid. Maar de inkomstenbelasting op topinkomens is in de VS en Europa wel ongeveer gehalveerd sinds het midden van de twintigste eeuw.

Meer investeren in technologie

En dan de technologische vooruitgang. Hoewel technologische ontwikkeling vaak vooral wordt gezien als resultaat van de vindingrijkheid in de private sector, speelt de overheid hierbij een belangrijke rol. De basis voor innovatie wordt immers gevormd door publiek onderzoek en onderwijs.

Berekeningen van RaboResearch laten zien dat extra investeringen hierin de productiviteitsgroei in de VS, Duitsland en Nederland flink kunnen stimuleren. Dit zou de rente verhogen, en niet alleen als deze investeringen werden gefinancierd door het uitgeven van staatsobligaties.

Tijd voor actie?

Dus overheden kunnen inderdaad actie ondernemen om de neutrale rente te verhogen. Maar moeten zij dat ook willen? Hoewel een hogere rente populair zou zijn in Nederland en Duitsland, lijkt het economisch gezien een merkwaardig doel op zichzelf.

De vraag is eerder: willen we als samenleving mensen financieel ondersteunen bij hun pensioen, een vlakke inkomensverdeling bevorderen en een redelijke productiviteitsgroei realiseren? Zo ja, dan kan overheidsbeleid helpen... en ja, dat zou ook de rente weer opdrijven.