Opinie
Hoe een ooit vergeten epidemie toch een grote impact had
De Spaanse Griep was tot voor kort een relatief onderbelichte gebeurtenis in de moderne geschiedenis. Zeker vergeleken met andere grote gebeurtenissen in de eerste helft van de twintigste eeuw. Kijk maar naar wereldwijd zoekgedrag op Google. Vóór het coronavirus werd er veel vaker gezocht naar de onderwerpen Tweede Wereldoorlog (gemiddeld 37 keer meer per maand), de Eerste Wereldoorlog (22) en de Grote Depressie (4).
De relatieve onbekendheid van de Spaanse Griep is opmerkelijk. Want ongeveer een derde van de wereldbevolking werd erdoor besmet. De ziekte eiste ergens tussen de twintig en honderd miljoen slachtoffers. Zij was dus mogelijk dodelijker dan de Tweede Wereldoorlog die zeventig tot negentig miljoen slachtoffers eiste.
Figuur 1: Recent pas interesse in de Spaanse Griep
Waarom zijn wij de Spaanse Griep vergeten?
Mensen die nu al hebben besloten dat wij op het coronavirus zullen terugblikken als een kantelpunt in de geschiedenis, zijn kennelijk ook de Spaanse Griep vergeten. Want als een pandemie die 3 tot 5 procent van de wereldbevolking doodde zo weinig aandacht krijgt in de geschiedenisboeken, hoe kan het coronavirus die aandacht dan wel krijgen?
Dit roept meteen de vraag op waarom de Spaanse Griep is verdwenen uit ons collectieve geheugen? Eerlijk gezegd heb ik daarop geen sluitend antwoord. Er zijn wel veel potentiële verklaringen. Aan het begin van de twintigste eeuw kwamen allerlei dodelijke besmettelijke ziektes veel vaker voor. Aandacht voor de Griep moest direct concurreren met het einde van de Eerste Wereldoorlog. En vervolgens kwamen alle andere dramatische gebeurtenissen van begin twintigste eeuw langs. Toch blijf ik het opmerkelijk vinden dat zo een ingrijpende gebeurtenis naar de achtergrond is verdwenen. Misschien wilden de overlevenden deze simpelweg liever vergeten.De Spaanse Griep was dodelijk voor het sociale vertrouwen
Door het coronavirus is de Spaanse Griep herontdekt, niet alleen als zoekterm maar ook als onderwerp voor economisch onderzoek. En daaruit blijkt dat de Spaanse Griep wel degelijk een blijvende impact heeft gehad.
Een recente studie laat zien dat het meemaken van de Spaanse Griep een diep spoor heeft getrokken in het vertrouwen in medeburgers en maatschappij. Dit konden de onderzoekers vaststellen aan de hand van immigratie naar de VS. Ze keken naar het verschil in sociaal vertrouwen tussen twee groepen: één met nakomelingen van immigranten die overkwamen vóór de Spaanse Griep en een tweede groep die afstamde van latere immigranten. Beide groepen hebben dezelfde culture achtergrond, maar de eerste groep beleefde de pandemie in de VS, en de tweede groep in hun geboorteland. Wat blijkt? Het verschil in vertrouwen is sterk gerelateerd aan de impact van de Spaanse Griep op het land van herkomst. Hoe meer doden daar, hoe lager het vertrouwen.
“Het is niet vreemd dat het meemaken van een pandemie het sociale vertrouwen ernstig beschadigt”
Sociaal vertrouwen is de basis van de economie
Het is niet vreemd dat het meemaken van een pandemie het sociale vertrouwen ernstig beschadigt. Bang zijn voor de mensen om je heen omdat ze misschien besmettelijk zijn, leidt direct tot wantrouwen. En het overheidsbeleid ten tijde van de crisis was vaak ook niet vertrouwenwekkend. Veel gebieden treuzelden met het nemen van maatregelen en andere lieten ze te snel los. Dergelijke beleidsfouten hadden niet alleen veel extra doden tot gevolg maar beschadigden ook de economie in de jaren direct na de pandemie.
De blijvende impact van de Spaanse Griep op het sociale vertrouwen zou kunnen betekenen dat de nadelige economische effecten nog langduriger waren. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat sociaal vertrouwen een cruciale bouwsteen is voor economische ontwikkeling.
Nieuwe lessen van een honderd jaar oude pandemie
Door het coronavirus krijgt de Spaanse Griep nu eindelijk meer aandacht. En net op tijd, want deze gebeurtenis in de geschiedenis herhalen wij liever niet. Als onze leiders leren van de fouten van hun voorgangers, is het wellicht mogelijk dat wij met meer vertrouwen uit deze crisis komen. Dat zou écht iets zijn voor de geschiedenisboeken.
Eerder verschenen bij RTL Nieuws - Opinie.