Update
Prinsjesdag 2020: eerste stappen uit coronacrisis
Tijdens Prinsjesdag bleek dat het kabinet veel doet om de coronacrisis het hoofd te bieden. Maar het moet ook nog veel werk verzetten om de economie toekomstbestendig te maken, met name op het gebied van de arbeidsmarkt, woningmarkt en verduurzaming.
Het economische effect van de inbreng van de overheid is zelden zo voelbaar geweest als tijdens de coronacrisis. Enerzijds door de ‘intelligente lockdown’, anderzijds door de steunpakketten om de schade van de coronacrisis te beperken. Het duurt evenwel nog jaren voordat de economie weer volop draait, maar de eerste stappen zijn gezet.
Steunpakketten
Over het algemeen zitten de verschillende steunpakketten goed in elkaar. Zo waren de NOW 1.0- en 2.0-regelingen nog relatief generiek en toegankelijk omdat de lengte en het effect van de crisis niet bekend was. De 3.0-versie van de NOW is daarentegen wat soberder, maar heeft een langere looptijd. Daarmee kunnen ontslagen niet helemaal worden voorkomen, waardoor er meer aandacht is voor omscholing.
“Al met al houden de genomen maatregelen de koopkracht redelijk op peil”
Het kabinet zet niet alleen steunmaatregelen in om de coronacrisis te bestrijden; ook zogeheten automatische stabilisatoren laat het hun werk doen. Deze hebben een belangrijke functie wanneer het economisch slecht gaat. Het duidelijkste voorbeeld daarvan is het aantal werkloosheidsuitkeringen: als het slecht gaat met de economie, neemt dat aantal vanzelf toe, en stabiliseert de overheid daarmee de neergang. Aan de andere kant zijn er de belastingopbrengsten die ook vanzelf omlaag gaan als het minder goed gaat. Dat is slecht voor de overheidsfinanciën, maar dempt wel de economische teruggang, mits natuurlijk bezuinigingen achterwege blijven. De overheid kan ook een stabiliserende factor zijn door geld uit te blijven geven zoals gepland, en tegelijkertijd door banen in de publieke sector te blijven behouden. Al met al houden de genomen maatregelen de koopkracht redelijk op peil, volgens de prognoses van het Centraal Planbureau. Maar deze “statische koopkracht” gaat alleen op voor mensen die niet worden ontslagen of anderszins van omstandigheden veranderen.
Lange termijn
De toenemende vergrijzing en de stagnerende productiviteitsgroei waren voor de coronacrisis al een issue. Extra investeren in kennis, technologie en infrastructuur was dus al verstandig van het kabinet en door de coronacrisis is deze noodzaak alleen maar versterkt. In de vorige Miljoenennota was het investeringsfonds nog maar een aankondiging; dit jaar is het kabinet concreet en wordt er 20 miljard euro extra begroot, uitgesmeerd over een periode van vijf jaar. Voor 2021 is er echter slechts een miljard euro begroot. Dit wijst erop dat het aantal kansrijke projecten nog niet overloopt.
Andere uitdagingen, met name op de arbeidsmarkt, woningmarkt en op het gebied van duurzaamheid, pakt het kabinet minder groots aan. Er zijn wel nieuwe maatregelen, maar deze zijn waarschijnlijk niet voldoende om de Nederlandse economie klaar te maken voor de toekomst.Arbeidsmarkt
Naast de eerder genoemde steunpakketten die het behoud van bedrijven en banen moeten waarborgen, staan er voor de arbeidsmarkt verder geen grote structurele hervormingen op stapel. Het kabinet bouwt de zelfstandigenaftrek stapsgewijs af, de arbeidskorting stijgt en het tarief van de eerste belastingschijf daalt minimaal waardoor de fiscale verschillen tussen zelfstandigen en werknemers iets kleiner worden. Ook verlengt het kabinet de ‘Stimuleringsregeling leven lang ontwikkelen voor het MKB’ met vijf jaar.
Woningmarkt
Verder maakt het extra geld vrij om grote problemen zoals stikstof in de woningbouw aan te pakken. En het Rijk gaat een sterkere regierol aannemen bij de woningbouw. Toch zal het een uitdaging blijven om voldoende bij te bouwen en zo het structurele woningtekort aan te pakken. Daarnaast vervalt de overdrachtsbelasting voor jonge koopstarters en wordt het tarief voor beleggers verhoogd naar 8 procent. Omdat hiermee het aanbod van woningen niet groter wordt, verwachten we ook niet dat dit de toegang tot de woningmarkt structureel verbetert.
Duurzaamheid
Een groen herstelplan wordt er vanuit de Miljoenennota niet geboden, want volgens het kabinet is het nog onduidelijk hoe de coronacrisis doorwerkt op klimaat en energiebeleid. Hoewel de CO2-heffing doorgaat, heeft zij tot en met 2024 eigenlijk geen effect. Los van deze heffing blijft het redelijk stil rondom energietransitie en klimaat. De prikkel voor groen herstel zal dan ook vanuit Europa komen.