Waarom het Chinees vijfjarenplan op een Rubiks kubus lijkt

Als kind van de jaren 80 ben ik opgegroeid met de Rubiks kubus, een driedimensionale, vierkante puzzel met op elk vlak drie rijen van drie blokjes, elk met een eigen kleur. Het idee achter de puzzel is om op elk van de zes vlakken één kleur te krijgen door de rijen met blokjes horizontaal of verticaal te draaien. Ik ben er helaas nooit goed in geworden. Wat me vooral frustreerde was dat elke keer als je een rij draaide om de ‘juiste’ kleur op een vlak te krijgen er aan de andere kant weer iets verkeerd ging.

Toen ik laatst het vijfjaren plan van de Chinese Communistische partij bestudeerde, kwam het beeld van de Rubiks kubus weer in me op. Het Chinese vijfjarenplan heeft namelijk veel weg van een haast onmogelijke puzzel waarbij een draai van het ene economisch vlak naar de ene kant, leidt tot een ongewenste draai ergens anders.

Misschien is het goed om eerst uit te leggen wat dat vijfjarenplan überhaupt is. China heeft een centraal geleide economie en een onderdeel hiervan is dat de overheid elk vijf jaar doelen voor het land stelt. Dit is een oude Communistische traditie. De doelen zijn economisch en sociaal maar ook gerelateerd aan het klimaat. Het nieuwste vijfjarenplan is in maart gepresenteerd en goedgekeurd tijdens de belangrijkste politieke bijeenkomst van het jaar in China, de ‘Twee Sessies’. Zoals gezegd, in dat vijfjarenplan zitten nogal wat tegenstrijdigheden.

Zo wil de Chinese regering de kredietgroei afremmen. Die moet dit jaar in lijn groeien met de nominale economische groei. Dan moet die kredietgroei fors afnemen, omdat deze in China in de afgelopen 15 jaar gemiddeld 4% hoger is geweest dan de economische groei. Als kredietgroei te snel afremt kan dat de financiële stabiliteit aantasten. En laat financiële stabiliteit nou juist een andere belangrijke pijler van het vijfjarenplan zijn.

Nu worstelen meer landen met de balans tussen het beteugelen van kredietgroei en het bewaken van financiële stabiliteit. Maar het Chinese financiële systeem is al relatief kwetsbaar, vooral omdat de bedrijfsschulden er hoger zijn dan elders. Zo is de omvang van bedrijfsschulden in China 165% van de economie, terwijl dit gemiddeld 65% is voor andere opkomende markten. Daarnaast hebben de schulden van Chinese bedrijven ook nog eens een relatief korte looptijd (gemiddeld 3,5 jaar). Deze schulden moeten dus relatief snel afgelost of geherfinancierd worden, wat moeilijker zal zijn als er minder krediet beschikbaar is. De schuldproblematiek van de bedrijven kan overslaan naar banken, wat tot nog minder kredietverlening leidt en er een neerwaartse spiraal ontstaat.

Een ander voorbeeld van tegenstrijdige doelstellingen is productiviteit en zelfvoorziening. China wil, mede om geopolitieke redenen, namelijk meer zelfvoorzienend zijn, vooral in hoogwaardige technologie. Het land ziet spanningen met andere landen (met name de VS) oplopen en het wil niet afwachten tot die landen druk gaan uitoefenen op China. Bijvoorbeeld door sancties of tarieven op goederen die China exporteert of importeert en technologie die het nodig heeft.

Tegelijkertijd wil China haar productiviteit verhogen, met name door het technologische niveau in het land te verbeteren. Technologische vooruitgang gedijt echter het beste bij internationale samenwerking, handel en investeringen heen en weer. Naarmate China meer zelf gaat proberen te produceren is de kans groot dat het land aan efficiëntie en productiviteit gaat inboeten.

Al met al een lastige puzzel dus. Waar mijn analogie mank gaat is dat de Rubiks kubus altijd is op te lossen, terwijl China de luxe van die wetenschap helaas niet heeft. De kans is groot dat het land niet al haar doelen tegelijk kan behalenen en afwegingen gaat moeten maken. Ik wens China oprecht succes met het oplossen. Een troost, al dan niet een schrale, is dat het wereldrecord voor het oplossen van een Rubiks kubus (3,47 seconden) in handen is van een Chinees: Yusheng Du. Maar of hij de regering adviseert weet ik niet….

Eerder verschenen bij Nederlands Dagblad.