G&O-coöperaties in Europa: veranderen om te blijven floreren

Coöperaties hebben een belangrijke strategische rol in het Europese concurrentielandschap voor granen en oliezaden (G&O). Aan de productiekant zijn coöperaties met name actief in de thuismarkt, waar zij langdurige relaties met agrariërs hebben opgebouwd. Veelal bestaan deze relaties al ruim honderd jaar.

Voor de komende tien jaar verwachten wij, naast een aantal uitdagingen voor de coöperaties die actief zijn in de G&O sector, ook kansen. En er spelen op het gebied van de bestuursstructuur nieuwe uitdagingen die gevolgen hebben voor de toekomstige strategische richting en het bedrijfsmodel van G&O-coöperaties. Om te beginnen brengen de verduurzamingsplannen in het kielzog van de Europese Green Deal en de hieraan gekoppelde Farm-to-Fork-strategie, uitdagingen met zich mee. Maar ook fysieke risico’s, zoals de risico’s die kunnen ontstaan door klimaatverandering, hebben gevolgen voor de omvang van de oogst. Daarnaast dwingen toenemende concurrentie en druk vanuit de toeleveringsketen, coöperaties om nieuwe en/of sterk aangepaste strategische richtingen in te slaan.

Juist nu moeten er nieuwe stappen gezet worden om ervoor te zorgen dat coöperaties gebruik kunnen maken van de kansen die op hun pad komen. Zoals de groeiende mogelijkheden voor graanuitvoer naar Afrika, waardoor de omvang van de handel naar nieuwe afzetmarkten stijgt. Maar ook de groei op lange termijn als gevolg van de stijgende vraag naar mout en G&O-producten als alternatieve eiwitbron.

Op middellange- tot lange termijn is schaalvergroting en kostenbeheersing bij G&O-coöperaties noodzakelijk om de genoemde uitdagingen aan te gaan en de kansen te benutten. Maar grote overnames zijn moeilijk in de praktijk. Coöperaties genereren geen hoge cashflow en hebben geen grote vermogensbuffers. Zij ontkomen er dan niet aan om meer geld te lenen.

Fuseren is voor coöperaties een goede mogelijkheid om in omvang te groeien en door te gaan met het consolidatieproces zonder noodzakelijkerwijs meer schulden aan te hoeven gaan. Fusies leveren ook samenwerkingsvoordeel op door kostenbesparingen en door samen te investeren in digitalisering en verduurzamingsmaatregelen. Coöperaties dienen dan wel bereid te zijn zich open te stellen voor externe investeerders. Aanpassing van hun juridische structuur is hiervoor noodzakelijk. Dit is nodig om een beursnotering mogelijk te maken, om externe aandeelhouders aan te trekken, of om het eigen vermogen te vergroten door nieuwe investeerders binnen te halen. Een andere mogelijkheid om liquiditeit vrij te spelen is het afstoten van strategische activa die niet onder de kernactiviteiten van de coöperatie vallen.

Veel Europese voedings- en landbouwcoöperaties hebben de afgelopen decennia hun bestuursstructuur aangepast. Ook de top 20 G&O-coöperaties die wij geanalyseerd hebben, moderniseerde hun bestuursstructuur. Niet één van hen heeft nog een traditionele bestuursstructuur.

Ondanks dat er al verschillende vernieuwingen zijn doorgevoerd, is verdere modernisering nodig. Bijvoorbeeld door een ledenraad aan te stellen om het besluitvormingsproces beter te stroomlijnen. Maar denk ook aan meer diversiteit (op het gebied van gender, leeftijd, culturele achtergrond, opleiding etc.) of aan het opnemen van professionals in het bestuur die kunnen helpen bij het uitstippelen van een nieuwe strategische richting of bij digitalisering en/of organisatorische veranderingen in de toeleveringsketen.

We hebben verschillende soorten coöperatieve clusters geïdentificeerd:

Welke strategische richting gekozen kan worden om groei op lange termijn te realiseren, verschilt per cluster.

Coöperaties kunnen hun schuldenlast en liquiditeit verbeteren. Dat kan door structurele veranderingen aan te brengen in de juridische structuur zodat deuren open gezet kunnen worden voor externe investeerders zodra er extra kapitaal nodig is.

Coöperaties kunnen ook operationele veranderingen doorvoeren door middel van financiële off-balance producten. Hiermee zijn zij in staat om hun werkkapitaal te optimaliseren. Voor allemaal geldt echter dat ze hun bestuursstructuur moeten moderniseren en dat ze organisatorisch moeten blijven investeren in innovatie, verduurzaming en digitalisering. Dit is cruciaal voor de langetermijngroei van de coöperatie.