Veredeling in de fruitsector werpt vruchten af

Genetische verbeteringen kunnen niet alleen consumenten aan lekkerder fruit helpen, maar ook tegemoet komen aan wensen vanuit supermarkten, de teelt, of distributie. Zo kan een resistente cultivar bijvoorbeeld een oplossing bieden voor productieverliezen door ziektes en plagen. Voor supermarkten kunnen fruitrassen met een unieke smaak zorgen voor onderscheid ten opzichte van concurrenten of ze kunnen er een hogere prijs voor vragen. Ook telers hebben een lange verlanglijst. Oogstgemak neemt daarop een steeds hogere plaats in vanwege het nijpende tekort aan arbeidskrachten. Aan de andere kant is voor exporteurs een langere houdbaarheid van grote waarde.

Het aantal commerciële bedrijven dat zich bezighoudt met de veredeling van fruit en noten is relatief beperkt en de bedrijven zijn betrekkelijk klein in vergelijking met bijvoorbeeld granen en groenten. Van oudsher spelen universiteiten en overheidsorganisaties een relatief grote rol in de veredeling van fruit. Bij tafeldruiven en blauwe bessen zien we wel grotere commerciële veredelingsbedrijven ontstaan. Wat ook typisch is in de veredeling van fruit is dat bedrijven vaak ‘verticaal geïntegreerd’ zijn. Zo zijn veel veredelaars ook actief in productie en/of handel en distributie Een bekend voorbeeld van wat veredeling kan opleveren, is de pitloze druif. Veredelaars van blauwe bessen werken hard aan bessen met een stevige textuur, grotere vruchten en bessen die zonder schade machinaal kunnen worden geoogst. Ook op het gebied van noten zijn nieuwe rassen ontwikkeld, zoals zelfbestuivende amandelen.

Er bestaan meer dan driehonderd soorten fruit en noten. De kans op (commercieel) succesvolle veredeling verschilt van gewas tot gewas. Dit hangt onder meer af van de marktomvang, de productieregio’s en de duur van het veredelingsproces. Vruchten die vooral kleine fruittelers in ontwikkelingslanden telen (zoals bakbananen), zijn vanuit commercieel oogpunt minder aantrekkelijk voor veredelaars dan producten die een grote markt hebben en veel naar het buitenland gaan (zoals appels en druiven). Om verschillende redenen heeft de fruit- en notenveredelingssector nog niet de omvang die veredelingsmarkten voor sommige andere gewassen wel hebben. De belangrijkste hindernis is het langdurige en ingewikkelde veredelings- en commercialiseringsproces. Vooral bij vruchten die aan bomen groeien, is dit een uitdaging. Het duurt jaren voordat een boom volwassen is en de vruchten op de gewenste kwaliteit kunnen worden getest. Wanneer een cultivar de gewenste eigenschappen heeft, duurt het nog jaren voordat er voldoende bomen zijn opgekweekt voor fruit- of notentelers. Maar door nieuwe technologieën toe te passen, ervaren onderzoeks- en veredelingspersoneel aan te trekken en samen te werken met andere veredelaars (of onderzoekspartners), kunnen bedrijven in de sector kansen benutten en hun succes vergroten. Ook het delen van informatie met spelers verderop in de toeleveringsketen (kwekerijen, telers en handelaren) is belangrijk om nieuwe rassen succesvol op de markt te brengen.

In de komende jaren maakt de traditionele veredeling – vooral selecteren of kruisen – steeds meer plaats voor veredeling met behulp van technologieën en data. Zo zal ‘marker assisted breeding’ ook in de fruitveredeling steeds normaler worden. Deze technologie maakt gebruik van DNA-analyse, waarmee de onderzoeker met een duidelijk doel bepaalde rassen uitzoekt. Op de wat langere duur maken meer bedrijven gebruik van kunstmatige intelligentie. Hierbij gebruiken zij bestaande genetische gegevens om de eigenschappen van de plant en de ‘vruchtprestaties’ te voorspellen zonder de plant ook echt te kweken. De computer voorspelt dan het potentieel van verschillende veredelingslijnen. Door dan de lijnen met een laag potentieel niet op te kweken, kunnen veredelaars veel tijd en middelen besparen.

Een potentieel veelbelovende en baanbrekende technologie voor de langere termijn is gentechnologie. Met gentechnologie kunnen onderzoekers het DNA van een plant direct aanpassen en dus gerichter rassen ontwikkelen met de gewenste eigenschappen. Gentechnologie staat nog in de kinderschoenen; een bekend voorbeeld hiervan is het zogenoemde CRISPR-cas. Dit is een soort schaartje dat het DNA kan ‘knippen’ en dus op een specifieke plek kan aanpassen. Maar cellen van planten reageren niet altijd op een verandering zoals verwacht. Ook is er niet altijd voldoende informatie over het DNA van bepaalde fruitsoorten beschikbaar om gentechnologie toe te passen. Bovendien zijn er wereldwijd grote verschillen in regelgeving voor gentechnologie. Terwijl veel fruitrassen in verschillende regio’s van de wereld worden geteeld. In de EU is gentechnologie vrijwel onmogelijk omdat het onder de regelgeving voor genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s) valt en toelating daarom heel moeilijk en duur is.

Daarnaast is er nog de kwestie van consumentenacceptatie. Zelfs al versoepelt de EU haar regelgeving voor gentechnologie, dan nog kunnen grote fastfood- of winkelketens terughoudend blijven vanwege de mogelijke (reputatie-)risico’s die eraan kleven. Aan de andere kant zou de consumentenacceptatie kunnen verbeteren als blijkt dat gentechnologie een rol kan spelen bij het verduurzamen van voedselproductie of het omgaan met klimaatverandering.

De uitdagingen rondom de veredeling van fruit en noten verdwijnen de komende jaren niet helemaal. Toch zijn de vooruitzichten voor nieuwe rassen positief. Maar alleen als deze rassen een win-win zijn voor alle spelers in de keten.