Hoe gaat Europa afkicken van Russische brandstoffen?

Rusland verdiende het afgelopen decennium miljarden euro’s per jaar met de export van minerale brandstoffen, waaronder gas en olie. Hiermee is deze productcategorie goed voor ruwweg de helft van de Russische uitvoer. Bij de export naar Nederland was dit zelfs 87 procent. Het uitsluiten van olie en gas van de sanctiepakketten beperkt de effectiviteit ervan dan ook flink. Maar stoppen met de import van fossiele brandstoffen uit Rusland is voor Europa echter gemakkelijker gezegd dan gedaan, want we zijn er al sinds de jaren tachtig aan verslaafd.

Al in 1982 waarschuwde de Amerikaanse president Reagan voor de geopolitieke risico’s van afhankelijkheid van Russisch gas en Russische olie, maar de afgelopen veertig jaar heeft Europa vooral de kop in het zand gestoken. Inmiddels heeft de EU alsnog plannen opgesteld om een eind te maken aan het gebruik van Russische fossiele brandstoffen, maar op de EU-top vorige week bleek toch maar weer eens hoe sterk Europese regeringsleiders verdeeld zijn over de snelheid waarmee dit allemaal moet gaan gebeuren.

Het op korte termijn dichtdraaien van de Russische gaskraan, door óf Moskou óf Brussel, zou ons dan ook voor grote uitdagingen stellen. We hebben berekend dat de Nederlandse gasvoorraden zonder extra aanbod of lager gasverbruik in november of december van dit jaar helemaal leeg zouden zijn. En voor Europa als geheel trekken onderzoekers van Bruegel dezelfde conclusie.

Zitten we in zo’n scenario dan letterlijk in de kou? Nou nee, dat is onwaarschijnlijk. Maar er is op de korte termijn ook geen pijnloze oplossing. De huidige crisis zou de energietransitie mogelijk kunnen versnellen. Dat helpt op langere termijn om onze energie-afhankelijkheid van Rusland te verkleinen, maar windparken en zonneweides liggen er niet van de ene op de andere dag. Daar gaan jaren overheen. Een andere optie is om meer vloeibaar aardgas (LNG) te importeren uit bijvoorbeeld Qatar, Australië, Algerije of de VS, maar deze landen opereren al nagenoeg op hun maximumcapaciteit. We kunnen ons ook toeleggen op het gebruik van steenkool, maar dit past weer niet bij de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de EU. Kortom, er is geen ‘quick fix’ en uiteindelijk zal de Europese vraag naar aardgas met zo’n 10 tot 15 procent moeten dalen om deze aan te laten sluiten op het lagere aanbod.

Om de vraag naar aardgas in Europa substantieel te verlagen, zou de Europese gasprijs volgens onze inschatting naar 200 euro per megawattuur moeten stijgen. Ook de prijs van een vat olie kan doorschieten naar de 200 dollar. Bij dergelijke prijzen zullen bedrijven in energie-intensieve sectoren hun productie wellicht tijdelijk of permanent moeten staken, zoals de kunstmestsector, aluminium, glastuinbouw en verpakkingsindustrie. Sommige bedrijven zullen misschien gedwongen een deel van hun productie verplaatsen naar regio’s waar de energiekosten lager zijn, zoals de VS en Mexico. Ook zou de inflatie in de eurozone en Nederland kunnen stijgen tot wel 10 procent gemiddeld in 2022 en 7 procent in 2023. In een dergelijk scenario is een recessie in Nederland en Europa nagenoeg onafwendbaar (zie figuur). Een periode van sterke prijsstijgingen in combinatie met een recessie wordt wel stagflatie genoemd, een fenomeen dat we kennen uit de tijd van de oliecrisis van 1973. Centrale banken kunnen in deze situatie weinig doen zonder de inflatie nóg verder aan te wakkeren.

Om onze geloofwaardigheid op het geopolitieke toneel te vergroten én om de economische schade te beperken, is het dus belangrijk dat Europa zo snel mogelijk afkickt van Russische fossiele brandstoffen. Maar het zal duidelijk zijn dat we daarbij wel rekening moeten houden met behoorlijk heftige afkickverschijnselen.

Eerder verschenen bij RTL Nieuws