Oorlog in Oekraïne remt handel in tarwe uit Zwarte Zee-gebied

De groothandelsprijzen voor tarwe in de VS stegen tussen juni 1914 en februari 1915 met in totaal 77 procent. Dit was toen een record. Deze prijsstijging kende twee fasen. Door de Eerste Wereldoorlog was tussen juni en oktober 1914 bijna 20 procent van de Europese tarweproductie niet beschikbaar voor handel. Hierdoor steeg de prijs van tarwe met 22 procent van 98 dollarcent per bushel (ongeveer 36 liter) tot 109 dollarcent per bushel in vier maanden tijd. Tussen oktober 1914 en februari 1915 steeg de prijs opnieuw. Het Ottomaanse rijk blokkeerde toen de Straat van Dardanellen. Dit was de enige route voor Russisch graan naar het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Deze tweede prijsstijging bedroeg toen nog eens 45 procent, van 109 dollarcent per bushel in oktober 1914 tot 158 dollarcent per bushel in februari 1915. Overigens lagen de prijzen in oktober 1914, toen er geen toegang meer was tot de Zwarte Zee, al 12 procent boven het vijfjarige gemiddelde (zie figuur 1). Kijken we naar het heden, dan zien we dat de prijzen voor tarwe op de Chicago Board of Trade (waar de grootste tarwevolumes worden verhandeld) op 22 februari 2022 al 49 procent boven het vijfjarige gemiddelde (2017 tot en met 2021) lagen.

Rusland nam tussen 1905 en 1910 zo’n 22 procent van de wereldwijde export van tarwe voor zijn rekening. Op dit moment leveren Rusland en Oekraïne wereldwijd 28,5 procent van alle tarwe (zie figuur 2). Daarbij waren de eindvoorraden in de belangrijkste markten buiten het Zwarte Zee-gebied in 1914 groter dan gemiddeld. Nu zijn de tarwevoorraden in de wereld buiten Rusland om kleiner dan dat gemiddelde in 1914. Volgens de USDA zal de voorraad van 2021 en 2022 33 procent onder het vijfjarige gemiddelde liggen. Nu ook andere landen in het Zwarte Zee-gebied tarwe exporteren, kan de prijsstijging groter zijn.

De Eerste Wereldoorlog had grote gevolgen voor de handel in tarwe. In 1914 schoten de verzekeringspremies voor het transport van tarwe omhoog. Ook waren er minder schepen die de tarwe konden vervoeren en verkochten graanexporteurs bijna geen graan meer op kost-, verzekerings- en vrachtvoorwaarden. In plaats daarvan boden zij alleen nog maar Free-On-Board-voorwaarden aan om zo het risico en de kosten van zeevracht te vermijden. Hierdoor wilden nog maar weinig bedrijven graan naar Europa vervoeren. Dit dwong regeringen ertoe zich sterk met de graanhandel te bemoeien. Ze kochten zelfs de tarweoogst van hele landen op, zoals in Australië van 1915 tot 1916. Tijdens de huidige oorlog zal Rusland waarschijnlijk tarwe blijven uitvoeren, maar dan waarschijnlijk vooral via schepen die andere regeringen inzetten.

Pas in 1915 en 1916 stimuleerden regeringen het planten van tarwe weer. De wereldproductie bereikte toen een record van 113 miljoen ton tarwe (van 1905 tot 1910 was er een gemiddelde van 93 miljoen ton per jaar). De productie daalde daarna door slechte seizoenen en te weinig arbeidskrachten. Kijken we naar de huidige situatie, dan zien we dat de prijzen voor andere grondstoffen nu al hoog liggen. Dit betekent dat de prijs voor tarwe veel harder moet stijgen dan de prijs van andere gewassen om zo het planten van meer tarwe te stimuleren. Als de prijzen hoog zijn, zal er meer tarwe worden verbouwd. Maar omdat ook de prijzen van andere gewassen hoog zijn, zal tarwe moeten concurreren met maïs en oliehoudende zaden. Als regeringen toestaan dat beschermde gebieden mogen worden gebruikt voor het verbouwen van tarwe, dan kan er in een vrij korte tijd veel tarwe op de markt komen.