Opinie
De plannen van het kabinet lossen de energiecrisis niet op
Onze economie vertraagt. De hamvraag is: hoe gaat de overheid om met de afkoelende economie?
Dat de Nederlandse economie vertraagt, hebben we dit voorjaar al voorspeld. Maar we zien het nu ook duidelijk terug in de data (zie figuur 1). Op basis hiervan verwachten we dat de economie in september is gekrompen en de groei in het derde kwartaal met 0,2 procentpunt heeft gedrukt. Deze afkoeling is uiteraard het gevolg van de energiecrisis en de hoge inflatie: de particuliere consumptie is gedaald en er is minder vraag uit het buitenland, waar de prijzen ook sterk zijn gestegen.
De hamvraag is: hoe gaat de overheid om met onze afkoelende economie? We hebben te maken met een schok aan de aanbodzijde ervan. Er is simpelweg minder gas beschikbaar dan we verbruiken en daarom moet de vraag naar gas structureel omlaag. Krimp van de economie is daarom wellicht onvermijdelijk en zelfs noodzakelijk. Het omvangrijke steunpakket van de overheid van 33 miljard euro is dus de verkeerde aanpak, want dit ondersteunt juist de vraag en dreigt de inflatie verder op te stuwen. Een beperkter pakket, gericht op de mensen die het écht nodig hebben, heeft de voorkeur, zo schreven we eind september al.
Door bovendien niet de oorzaak van de pijn aan te pakken (zie ook dit rapport van TNO), maar symptomen te bestrijden, creëert de overheid het risico dat zij de dure maatregelen tot in lengte van jaren in de lucht moet houden. En dit zorgt voor een flinke verslechtering van de openbare financiën. Neem bijvoorbeeld het prijsplafond voor energie, een maatregel die is aangekondigd voor één jaar en naar verwachting een kleine 21 miljard euro gaat kosten. Bij (de te verwachten) aanhoudend hoge marktprijzen voor gas en elektriciteit zorgt het loslaten van het plafond er in onze berekeningen voor dat de inflatie omhoog schiet van 0 procent in december 2023 naar 8 procent in januari 2024. Dit komt doordat de energierekening voor een gemiddeld huishouden in 2024 ineens stijgt van 3.000 naar 5.500 euro op jaarbasis. Dat is politiek niet te verkopen, dus dreigt dat prijsplafond een peperduur blijvertje te worden zolang de gasprijs langdurig hoog blijft – wat we ook verwachten.
Ook voor het midden- en kleinbedrijf komt het kabinet met een subsidieregeling voor energieverbruik, de Tegemoetkoming Energiekosten (TEK). Daarmee heeft het gekozen voor een maatregel die de prikkel om te besparen op energiegebruik dempt en waar we potentieel nog jaren aan vast zitten. Het was beter geweest om te kiezen voor een ruimhartige overbruggingsleningsfaciliteit in plaats van een subsidie. Overbruggingsleningen garanderen immers dat steun tijdelijk van aard is, behouden de prikkel om efficiënter om te gaan met energie en leggen uiteindelijk minder beslag op de openbare financiën. Ook maken ondernemers die weten dat hun bedrijf zonder goedkope energie nooit meer rendabel gaat worden misschien nog wel gebruik van een onvoorwaardelijke subsidiepot, maar niet zo snel van een overbruggingskrediet.
Het is daarom voor onze economie, ons land en de schatkist beter om gericht te steunen. Kijk welke sectoren en bedrijven de grootste problemen ervaren, maar kijk vooral ook naar bedrijven die voor de langere termijn wel levensvatbaar zijn. Het is daarbij essentieel een netwerkanalyse uit te voeren, het liefst op Europees niveau. Uit zo’n analyse voor Nederland blijkt bijvoorbeeld dat sommige energie-intensieve sectoren een centrale positie hebben in de economie, zoals de chemie en bouwmaterialenindustrie. Dit betekent dat een productiedaling in die sectoren een schokgolfeffect veroorzaakt in aanverwante sectoren, zoals de meubel-, rubber- en kunststofindustrie. Ook kan een hele keten vastlopen als één specialistisch halffabricaat wegvalt. Zo spraken we laatst een projectontwikkelaar die 300 appartementen in Utrecht niet kon opleveren omdat hij geen geschikt glas kon krijgen.
Door steun aan een sector help je dus niet alleen die sector zelf, maar ook de daarvan afhankelijke sectoren. Het blijft hierbij essentieel om de prikkel voor een lager energieverbruik in stand te houden en helaas doorkruist het huidige beleidspakket deze broodnodige transitie. Dat kan en moet echt beter.
Eerder verschenen bij RTL Nieuws