De digitale euro als alternatief voor contant geld? Schaf het bankbiljet af!

De Europese Centrale Bank (ECB) werkt hard aan de invoering van een digitale euro. Steevast een belangrijk argument daarbij is de bij de centrale banken levende angst dat het chartale geld gaat verdwijnen. Vooralsnog lijkt die angst ongegrond. Weliswaar rekenen mensen steeds meer af met giraal geld, maar contant geld blijft alom aanwezig. Zelfs in landen waar het aandeel van de contante betaling scherp is gedaald, neemt de hoeveelheid contant geld in omloop niet echt af. Voorbeelden hiervan zijn Nederland en vooral Zweden. Veel mensen hechten aan de mogelijkheid om betalingen in anonimiteit te kunnen verrichten. Belangrijker nog, de meeste mensen zijn zich bewust van het simpele feit dat het girale betaalcircuit uiteindelijk afhankelijk is van complexe systemen en communicatienetwerken, ook dat van de centrale bank. Alleen de contante betaling is volstrekt systeem-onafhankelijk. Daarom houden de meeste mensen thuis een voorraadje contant geld aan. Het is dan ook niet zozeer de hoeveelheid contant geld die afneemt, maar wel het gebruik en daarmee de omloopsnelheid ervan.

Sowieso is contant geld in de meeste lidstaten van de eurozone nog de dominante betaalvorm. Zeker in de Duitstalige gebieden doet het gezegde ‘Nur bares ist wahres’ tot op de dag van vandaag nog opgeld. De angst dat contant geld verdwijnt, en daarmee de rol van de centrale bank in het private betalingsverkeer, lijkt dan ook onterecht. Maar er zijn ook mensen die wijzen op de nadelen van contant geld. Want de keerzijde van de anonimiteit van de contante betaling is dat deze ook heel aantrekkelijk is voor illegale transacties. De prominente Amerikaanse econoom Kenneth Rogoff pleit er daarom in zijn boek The Curse of Cash uit 2016 juist voor om contant geld af te schaffen. In dat boek geeft hij talrijke voorbeelden van de populariteit van contant geld in criminele kringen. De afschaffing van contant geld zal in die kringen bepaald niet met vreugde worden begroet. Want hoewel sommige crypto’s in toenemende mate een rol spelen bij het verrichten van illegale transacties, is de rol van chartaal geld hier nog steeds heel groot.

De vraag die dan rijst is of het mogelijk is om de nadelen van de contante betaling te elimineren, maar tegelijkertijd de voordelen te behouden. De oplossing hiervoor ligt voor de hand. Als de contante geldhoeveelheid alleen nog maar uit munten bestaat, is het voor criminelen al snel niet meer leuk. Als zij een contante transactie van bijvoorbeeld één miljoen euro in bankbiljetten afwikkelen, volstaat een middelgrote koffer. Als zij voor diezelfde transactie muntgeld moeten gebruiken, is al snel een vrachtauto nodig. Het is niet zozeer dat het onmogelijk is om criminele transacties in muntgeld af te wikkelen, maar wel verdraaid lastig. Om het voor normale mensen niet al te omslachtig te maken, kan de reeks munten zoals wij die nu kennen worden aangevuld met wat grotere denominaties, zoals 5, 10 en 20 euro. Dan is de overlast voor de gewone burger beperkt. Het bankbiljet kan dan worden afgeschaft, wat natuurlijk wel jammer is voor de verzamelaars en de geldvervalsers.

Als wij langs deze lijn doordenken, kunnen centrale banken de positie van de contante betaling verder versterken. Zo kan de invulling van het begrip ‘wettig betaalmiddel’ binnen de eurozone worden geharmoniseerd, wat de acceptatie van de contante betaling kan bevorderen. Eventueel kunnen winkeliers wettelijk worden gedwongen om contant geld te accepteren. Daar zullen ze waarschijnlijk niet allemaal even blij mee zijn, maar de rol van de collectieve sector in het private betalingsverkeer is dan ook voor de verre toekomst stevig verankerd.

In het dagelijkse betalingsverkeer verandert er niet zoveel, want dat zal ook dan net als vandaag vooral giraal plaatsvinden. Alleen als mensen per se contant willen betalen, gaat dat straks met munten en niet meer met bankbiljetten. Een prettige bijkomstigheid hiervan is dat muntgeld veel goedkoper is dan het ontwikkelen en onderhouden van een digitale euro die zoveel mogelijk op chartaal geld lijkt. Vooral de lobby vanuit Duitsland pleit voor zo’n digitale euro, op een chip. Zoiets als de chipknip die we in ons land hebben gekend en die wegens gebrek aan interesse van de consument na verloop van tijd weer is afgeschaft. De digitale euro moet dan wel de mogelijkheid hebben om direct geld van de ene chip naar de andere over te maken, om deze zoveel mogelijk op een echte contante betaling te laten lijken. De chipknip had die mogelijkheid niet.

De productie en vooral de distributie van munten is uiteraard niet kosteloos. De distributie van munten is waarschijnlijk relatief duurder en meer belastend voor het milieu dan die van bankbiljetten. Maar de kosten van die laatste, veel grotere circulatie zullen volledig wegvallen.

Centrale banken en overheden kunnen de rol van contant geld dus eenvoudig en relatief goedkoop voor de toekomst verankeren. Waarmee dit argument om een digitale euro in te voeren direct de prullenbak in kan.