Financiële stress ondermijnt je welzijn
Om het groeiend aantal mensen met financiële problemen beter te kunnen helpen, kreeg Paola de Hartog-Clemens, adviseur Dagelijkse Bankzaken bij Rabobank regio Leiden-Haaglanden, naast haar functie ook de rol van budgetbegeleider. ‘Het is schrijnend om te zien dat mensen bij wie niet eens zoveel mis is, toch ineens in diepe financiële problemen terecht kunnen komen.’
Wat ik opvallend vind, is dat niet alleen mensen met een bijstandsuitkering of minimumloon in geldproblemen kunnen raken. Ook mensen met een goed salaris kan het overkomen.’ Paola de Hartog, adviseur Dagelijkse Bankzaken bij Rabobank regio Leiden-Haaglanden, vertelt over een echtpaar dat met de handen in het haar bij haar aanklopte. ‘Een leuk stel’, zegt ze, ‘met een jonge tweeling en allebei een drukke baan. Ze maakten nooit afspraken over wie wat betaalde, hadden geen zicht op hun inkomsten en uitgaven. Het liep altijd wel, zeiden ze. En boekhouden, dat vonden ze gewoon niet zo leuk. Maar met de komst van de kinderen schoten de uitgaven omhoog: luiers, kinderopvang. En een tweeling, dus alles maal twee. Deze mensen, die goed verdienden, werden steeds vaker verrast door een negatief saldo. Op een gegeven moment konden ze de kinderkleding niet meer betalen, moest de zwemles worden stopgezet en brachten ze de auto maar niet meer naar de garage.’
“Iedereen kan in de schulden raken”
IQ daalt
De Hartog kreeg steeds vaker mensen met financiële problemen aan haar balie. ‘Het raakte mij als mensen in zo’n penibele situatie terecht waren gekomen, soms waren ze echt in paniek’, vertelt ze. Rabobank zag eveneens het belang in van ‘financieel gezond leven’ en vroeg De Hartog om ook budgetbegeleider te worden. Daarvoor volgde ze een opleiding bij het Nibud. ‘Iedereen kan in de schulden raken’, benadrukt ze. ‘Soms simpelweg omdat er iets onverwachts gebeurt.’ Ze noemt het voorbeeld van een ouder echtpaar dat altijd hard had gewerkt en goed kon rondkomen. ‘De vrouw werd ziek en verloor haar baan. Haar man werd mantelzorger. Hun inkomsten liepen sterk terug, terwijl er kosten bijkwamen doordat hun woning moest worden aangepast.’ Bepaalde groepen zijn financieel extra kwetsbaar, ziet De Hartog, zoals zzp’ers. ‘Bijvoorbeeld omdat zij geen geld opzij zetten voor de belastingen en de vaste lasten.’ Het problematische is dat, zeker bij de Belastingdienst, een kleine schuld door hoge boetes snel oploopt. ‘De overheid is niet bepaald coulant’, beaamt De Hartog, ‘en deurwaarders verdienen goed aan mensen met schulden.
Het is een ernstig probleem dat, hoewel al langer in beeld bij politiek Den Haag, nog altijd niet is opgelost. Het is schrijnend om te zien dat mensen bij wie niet eens zoveel mis is, toch in de problemen komen. Financiële stress ondermijnt je welzijn, dat is wetenschappelijk aangetoond. Je gezondheid gaat erdoor achteruit en zelfs je IQ daalt. Je brein blokkeert als het ware. Geldstress heeft veel impact op alle facetten van je leven. Van de boodschappen en de huur of hypotheek tot het schoolgeld en de sportcontributie, bij alles vraag je je af: lukt dit nog? Niets is meer vanzelfsprekend.’
Geldezel
Een andere groeiende groep met schulden zijn jongeren. ‘De laagdrempelige online mogelijkheden werken koop- en ook gokverslaving in de hand’, zegt De Hartog. Jongeren vinden een telefoon- en Netflix-abonnement normaal, maar vergeten dat je er elke maand voor moet betalen. Omdat zij vrijwel alles betalen via een betaalpas of een betaalverzoek, hebben ze weinig besef van wat geld is.’ Ze signaleert nog een ander zorgwekkend fenomeen: jongeren worden steeds vaker misbruikt als ‘geldezel’. ‘Tegen betaling plegen criminelen fraude via hun rekening. Als dat wordt opgemerkt, verliezen ze hun bankaccount en komen ze in een negatieve financiële spiraal terecht. Of ze worden gechanteerd met compromitterende foto’s. Zelden praten ze hierover, de schaamte is te groot.’
“Zij vonden hun situatie zo gênant, zelfs hun kinderen wisten er niet van”
Deurwaarders
Ook bij volwassenen is schaamte de voornaamste oorzaak van niet bijtijds om hulp vragen. ‘Met een vreemde over je financiën praten is heel intiem’, legt De Hartog uit. ‘Liever blijft men proberen het zelf op te lossen. Of mensen steken hun kop in het zand, maken enveloppen niet meer open uit angst voor aanmaningen, boetes en dreigementen van deurwaarders. Ik denk vaak: waarom kwamen jullie niet eerder? Als je vroeg actie onderneemt, kun je veel ellende voorkomen.’ Ze verwijst opnieuw naar het oudere echtpaar, met de zieke vrouw. Pas toen ze de rekeningen niet meer konden betalen, klopten ze aan bij de bank. ‘Zij vonden hun situatie zo gênant, zelfs hun kinderen wisten er niet van. Toen ze mij in vertrouwen namen, ontstond meer overzicht.’ Samen met haar cliënt bekijkt De Hartog welke mogelijkheden nog niet zijn benut, zoals bepaalde toeslagen. ‘Het lastige daarmee is dat als je situatie iets verandert, dat ook gevolgen heeft voor een toeslag. Dat moet je blijven monitoren. Soms is het aanvragen ervan al ingewikkeld. Als we het samen doen, geeft dat al zoveel rust.’
Bank of mooie reis
Soms zijn de financiële problemen zo groot dat De Hartog mensen moet doorverwijzen, bijvoorbeeld naar de schuldhulpverlening of een verslavingskliniek. Maar meestal kan zij nog veel doen. ‘Ik help mensen vooral met alles op een rijtje zetten: inkomsten, vaste lasten, andere uitgaven en ook wensen. Als je concreet maakt waarvoor je wilt sparen, zoals een bankstel of een mooie reis, lukt het beter om je uitgaven te beheersen. Soms wordt sparen daardoor zelfs leuk, maken mensen er een sport van om dat doel binnen een bepaalde tijd te halen. Toen het stel met de tweeling inzicht kreeg in hun financiën werd snel duidelijk hoe ze schulden konden voorkomen. Ze spraken af om elke maand samen te gaan zitten om het kasboek bij te houden. Het was geweldig om te zien hoe ze er zelfs lol in kregen om verantwoord met hun geld om te gaan.’
Dit artikel verscheen eerder in Rabo &Co, het ledenmagazine van Rabobank dat een podium biedt voor uiteenlopende sociale en maatschappelijke initiatieven waar we via onze leden, klanten en/of medewerkers actief bij betrokken zijn.