Maatschappelijk verantwoord beleggen - Column Gert van de Paal

Gert van de Paal is Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen bij Rabobank Particulieren & Private Banking. Voor rabobank.nl blogt hij over maatschappelijk verantwoord beleggen.

Paniekvoetbal

10 november 2021

Pensioenfonds ABP verbaasde onlangs vriend en vijand met het besluit om de fossiele sector in zijn geheel de rug toe te keren. Daarmee is het standpunt binnen een tijdsbestek van een paar weken abrupt gedraaid. Als reden voerde het pensioenfonds het alarmerende rapport van het International Panel on Climate Change uit augustus aan. Dat stelt dat de CO2-uitstoot snel verlaagd moet worden om de opwarming van de aarde binnen de perken te houden. ABP gelooft bovendien niet langer dat de dialoog met “big oil” tot resultaten leidt. Wat het ABP daarbij goed deed, is dat ze als grote speler breed bekendheid gaf aan haar besluit. Het slechtste wat je kunt doen, is in stilte afscheid nemen, want dan ontbreekt de signaalfunctie die desinvesteren heeft naar betrokken bedrijven en andere aandeelhouders. Ook het feit dat men de vrijgekomen gelden de komende tijd gaat investeren in hernieuwbare energie en de dialoog (engagement) gaat richten op andere industrieën zoals luchtvaartmaatschappijen en autofabrikanten, zijn positieve elementen.

Toch was er naast lof ook veel kritiek op de boude stap van de pensioenreus. Die kritiek kwam ook van wetenschappers, energie-experts en zelfs klimaatvoorvechters. Met als voornaamste argument dat als je wegloopt van tafel je als aandeelhouder de koers van een bedrijf niet meer kunt beïnvloeden. Bovendien is het maar de vraag hoeveel scrupules de nieuwe eigenaar van de aandelen heeft. Die kritiek is mede gestoeld op de overtuiging dat de Shells van deze wereld onderdeel zijn van het probleem, maar ook van de oplossing. Hier zit immers het geld én de knappe koppen. Wat daarnaast ook pijnlijk duidelijk wordt vandaag de dag, is dat we gewoonweg op veel terreinen nog niet voldoende duurzame alternatieven hebben. De huidige tekorten aan gas en olie - mede ontstaan door minder investeringen in fossiel - zorgen niet alleen voor hogere prijzen aan de pomp en een stijgende energierekening. Ook de prijs van voedingsmiddelen zal waarschijnlijk stijgen door hogere kosten voor vervoer, kunstmest of de verwarming van kassen.

Wellicht is dit soort prijsschokken nodig om de wereld aan het denken te zetten en daarmee een “blessing in disguise” voor de draai naar hernieuwbare energie, het besparen van energie of veranderende levenspatronen. Maar het kan ook heel verlammend werken voor de verdere uitwerking van overheidsplannen zoals het afschaffen van perverse subsidies op fossiel, het beter beprijzen van CO2-uitstoot of het formuleren van ambitieuzere reductiedoelstellingen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Het rücksichtslos uitstappen uit fossiel zonder dat er alternatieven zijn die nu al op grote schaal worden ingezet, is daarom niet de oplossing en doet geen recht aan de complexiteit van de problematiek. Alle reden dus om wel in gesprek te blijven met de fossiele sector en sectoren die daar zwaar op leunen. Ik zie steeds meer aandeelhouders, ook de hele grote, die zich niet onbetuigd laten. Maar zelfs aandeelhouders met hele kleine belangen kunnen zaken doen kantelen, zoals bij ExxonMobil. Bij deze oliereus zijn recentelijk liefst drie bestuurders, mede vanwege hun klimaatexpertise, voorgedragen én gekozen door aandeelhouders. Ik ben, kortom, dus meer hoopvol gestemd ten aanzien van het effect van actief eigenaarschap. We zijn daar echt wel het stadium van vrijblijvend een kopje koffie drinken voorbij.

Begrijp me niet verkeerd. Klimaatverandering is een gigantisch probleem. Het raakt iedereen en dus ook beleggers. Rabobank is daarom bezig met de afbouw van fossiel in de beheerportefeuilles. Dat doen wij niet door de hele fossiele sector over een kam te scheren maar door de instrumenten uit de duurzame instrumentenkist gericht in te zetten. We sluiten bedrijven uit die sterk betrokken zijn bij kolen en teerzandolie, de meest vervuilende fossiele brandstoffen. We sturen actief op een (minimaal) dertig procent lagere CO2-intensiteit dan de benchmark binnen bepaalde fondsen. Namens Rabobank voert Robeco de dialoog met bedrijven over een brede waaier aan onderwerpen waaronder klimaatverandering. We hebben een vooruitstrevend stembeleid; in het tweede kwartaal steunden we in 80% van de gevallen aandeelhoudersresoluties op het vlak van milieu en klimaat. Daarbij werd bedrijven gevraagd om betere klimaatrapportages of het aanscherpen van hun klimaatdoelstellingen. En ten slotte, beleggen we binnen onze belangrijkste beheerportefeuille specifiek in bedrijven die zich richten op duurzame oplossingen binnen thema’s als energie-efficiency, slimme mobiliteit en hernieuwbare energie.

Op veel van deze terreinen kan en zal de duurzame lat verder omhoog gaan. De CO2-doelstellingen en uitsluitingen zijn dynamisch; Rabobank wordt steeds strenger door de ambities verder op te schroeven. Wat dit jaar nog goed genoeg is, is dat volgend jaar niet meer. Ook is het mogelijk om (sneller) conclusies te verbinden aan engagementprogramma’s die niet succesvol zijn of sneller resultaten te verwachten van bedrijven. Er zijn dus nog middelen die ingezet kunnen worden, alvorens ervoor te kiezen de fossiele sector zonder enige vorm van nuance in de ban te doen.

En ja, er is haast geboden. Beleggers moeten ten aanzien van het thema klimaatverandering korter op de bal spelen. Maar paniekvoetbal gaat ons niet verder brengen.

Gert van de Paal

Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
11 november 2021

Archief

Hieronder vind je de voorgaande publicaties van Gert van de Paal over maatschappelijk verantwoord beleggen.

Non-Actief!?

Non-actief!?

10 augustus 2021

Aandeelhouders drukken in toenemende mate hun stempel op aandeelhoudersvergaderingen. Dat doen ze door zelf agendapunten aan te dragen (aandeelhoudersresoluties), maar ook door een kritischere houding ten aanzien van het management. Soms komt dat activisme uit onverwachte hoek.

Met de meeste jaarvergaderingen van 2021 achter de rug, is duidelijk dat het klimaat onverminderd belangrijk is voor beleggers, getuige het grote aantal klimaatgerelateerde agenda-items. Bedrijven zetten het onderwerp, al dan niet op initiatief van aandeelhouders, op de agenda. De NGO Follow This maakt zich daar al jaren sterk voor en verwerft met haar klimaatresoluties bij olieconcerns, zoals Royal Dutch Shell, steeds meer steun van andere aandeelhouders. Ook het activistische hedgefonds The Children’s Investment Fund, geleid door Chris Hohn, doet zich dit stemseizoen gelden met zijn Say on Climate-initiatief. Aandeelhouders gaan daarbij steeds verder in hun poging om de koers van ondernemingen bij te sturen. Bij ExxonMobil resulteerde dat in een unicum; daar werden door aandeelhouders maar liefst drie bestuurders genomineerd én gekozen vanwege hun klimaatexpertise.

Daarnaast krijgt een onderwerp als beloningsbeleid een extra dimensie in coronatijd. Want hoe ga je om met bijvoorbeeld de variabele beloning voor topbestuurders als er door het bedrijf coronasteun is aangevraagd of medewerkers massaal zijn ontslagen? Een voorbeeld van een bedrijf waar veel kritiek op is geweest is Booking.com. Ondanks coronasteun en veel ontslagen, wilde het bedrijf wel een hoge bonus uitkeren aan de topbestuurders. Het beloningsvoorstel werd weliswaar goedgekeurd, maar de beloning riep zoveel maatschappelijke protesten op dat Booking.com alsnog besloot de coronasteun terug te betalen. Rabobank stemde in het tweede kwartaal namens de beheerportefeuilles in meer dan een kwart van de gevallen tegen het beloningsbeleid van ondernemingen, ook bij Booking.com.

Sociale thema’s zoals mensenrechten staan eveneens duidelijk op de radar en worden in de VS met regelmaat aangedragen als agendapunt. Aandeelhouders van verschillende pluimage maken gebruik van die mogelijkheid, waarbij samenwerking niet wordt geschuwd. Het komt geregeld voor dat een onderneming het niet op een stemming aan laat komen en al voor de vergadering het gevraagde toezegt. Opvallend actief zijn Amerikaanse nonnen van verschillende congregaties. Menig keer nemen zij het voortouw bij het indienen van aandeelhoudersresoluties. De Zusters maken op moderne wijze gebruik van dit instrument in een poging de wereld rechtvaardiger en leefbaarder te maken. Niet door ondernemingen uit te sluiten, maar door ze als aandeelhouder aan te spreken.

De Sisters of St. Francis of Philadelphia bijvoorbeeld drongen bij wapenfabrikanten Lockheed Martin en Northrop Grumman (weer) aan op meer transparantie op het vlak van mensenrechten. De Sisters of St. Joseph of Brentwood namen (weer) het initiatief voor een aandeelhoudersresolutie bij Amazon. Zij vroegen om een onafhankelijk onderzoek naar de customer due diligence (klantonderzoek) van het bedrijf, omdat ze vrezen voor mensenrechtenschendingen bij gebruik van Amazon’s gezichtsherkenningstechnologie.

Ze zijn niet de enige activistische nonnen. Wat te denken van de Sisters of the Humility of Mary, de Franciscan Sisters of Allegany, de Sisters of St. Dominic of Caldwell en de Sisters of Charity of St. Elizabeth? Allemaal nonnen die zich soms al jaren inzetten om op geheel eigen wijze het bedrijfsleven een spiegel voor te houden. De voorstellen van de nonnen halen meestal niet een meerderheid van stemmen, maar het komt regelmatig voor dat een substantieel deel van de aandeelhouders voor stemt. Daarmee wordt een belangrijk signaal afgegeven aan het management en doorgaans blijven de Zusters in gesprek met de bestuurders. Waarschijnlijk dragen ze met hun actief aandeelhouderschap meer bij dan wanneer ze ervoor zouden kiezen om deze bedrijven uit te sluiten van belegging. Of, zoals de Sisters of St. Francis of Philadelphia zelf schrijven in hun jaarverslag: No businesses have been excluded, and the path forward is one of collaboration, communication, and action.

Ik zeg respect. Go Sisters!

Gert van de Paal

Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
10 augustus 2021

Stay on climate

Say on climate

Op 18 mei aanstaande vindt de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering van Royal Dutch Shell plaats. Daar staat dit jaar een voorstel op de agenda dat wereldwijd de aandacht zal trekken. Shell is namelijk de eerste onderneming in de olie- en gassector die aandeelhouders om advies vraagt over zijn onlangs gepresenteerde klimaatstrategie (“energy transition strategy”). Het is de bedoeling dat dit een terugkerend item op de agenda wordt zodat aandeelhouders een vinger aan de pols kunnen houden met betrekking tot de voortgang in de realisatie van deze transitieplannen. Het is een trend aan het worden; bij steeds meer bedrijven staat het klimaat letterlijk op de agenda en eisen aandeelhouders een “Say on Climate”. Een van de organisaties die zich daar internationaal sterk voor maakt, is The Children’s Investment (TCI) een activistisch hedgefonds geleid door Chris Hohn.

Het managementvoorstel dat door “Royal Dutch” ter stemming wordt gebracht, is onder meer het resultaat van een jarenlange dialoog van aandeelhouders met het bedrijf. Bijvoorbeeld onder de vlag van Climate Action 100+, waarbij Robeco en de Church of England Pensions Board, namens een grote groep institutionele beleggers druk uitoefende op Shell om werk te gaan maken van de energietransitie. De onderneming heeft inmiddels de ambitie uitgesproken om toe te werken naar een CO2 uitstoot van netto nul (net-zero) in 2050. Het behoort daarmee tot de meer vooruitstrevende bedrijven binnen de sector.

Een andere partij die al jarenlang op geheel eigen wijze druk uitoefent is Follow This, een groep van activistische aandeelhouders. De doelstellingen van Shell gaan hen nog niet ver genoeg en zijn volgens deze organisatie nog niet in lijn met het Klimaatakkoord van Parijs. Follow This heeft daarom een aandeelhoudersresolutie ingediend met ambitieuzere doelstellingen. Dit agendapunt wordt eveneens ter stemming gebracht.

De uitslag van de stemming over Shell’s klimaatstrategie is niet bindend, maar vervult, samen met de stemming over de aandeelhoudersresolutie van Follow This, een belangrijke signaalfunctie voor het bedrijf. Zijn de gepresenteerde klimaatplannen ambitieus genoeg voor aandeelhouders of moet de omschakeling volgens hen nog sneller? De uitslag biedt ook een inkijkje in het stemgedrag van institutionele beleggers die steeds meer onder druk staan om hun duurzame beloftes kracht bij te zetten.

Je kunt er over twisten of de doelstellingen van Shell ambitieus genoeg zijn. Sowieso is duidelijk dat Shell veel werk te verzetten heeft en daar beter vandaag dan morgen mee kan beginnen. De kritiek op de energietransitie strategie gaat echter enigszins voorbij aan een ander belangrijk en uniek aspect, namelijk dat het plan elke drie jaar tot aan 2050 wordt geactualiseerd. Ook kunnen aandeelhouders middels een jaarlijks terugkerend agendapunt vanaf 2022 aangeven wat ze vinden van de geboekte voortgang. Geen groene vergezichten dus, maar doelstellingen waar het bedrijf al snel op afgerekend kan worden. De onderneming heeft voor zichzelf een “kiezel in de schoen” gecreëerd die voor een blijvend gevoel van ongemak binnen het concern gaat zorgen. En als Shell niet snel (genoeg) werk maakt van zijn beloftes, kunnen aandeelhouders alsnog stemmen met hun voeten.

Gert van de Paal

Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
11 mei 2021

Vaccins voor iedereen!

Farmaceuten spelen een belangrijke rol in de huidige coronacrisis. Alle ogen zijn gericht op hen als het gaat om de ontwikkeling en productie van diagnostische tests, medicijnen en vooral, vaccins. Het gebrek aan vaccins en de verdeling ervan leidt tot veel discussies in binnen- en buitenland. Beleggers lieten zich afgelopen jaar niet onbetuigd en vroegen de farmaceutische sector om gezamenlijk de schouders er onder te zetten en vooral samen te werken om snel met Covid-19 vaccins op de markt te komen. Ze deden dat in april vorig jaar door middel van een brandbrief die door zestig institutionele beleggers werd ondertekend. Volgens hen moeten financiële motieven tijdelijk ondergeschikt zijn in de wereldwijde strijd tegen Covid-19.

Terwijl in veel westerse landen de vaccinatieprogramma’s met horten en stoten op gang komen, is dat geenszins het geval voor de meeste lage- en middeninkomenslanden. Het Rode Kruis becijferde onlangs dat de 50 rijkste landen over 70 procent van de tot nu toe geleverde vaccins beschikken. De armste landen over minder dan 0,1 procent. Dat dit een probleem zou worden is vorig jaar al onderkend en leidde tot de Access to Covid-19 Tools (ACT Accelerator), een programma dat gecoördineerd wordt door de World Health Organization. Het is een wereldwijde samenwerking van internationale gezondheidsorganisaties om de ontwikkeling, productie en toegang tot Covid-19 tests, medicijnen en vaccins te versnellen. Voor alle landen wel te verstaan.

Behalve humanitaire redenen zijn er ook financiële redenen om solidair te zijn met lage- en middeninkomenslanden. Als Covid-19 in deze landen niet snel en adequaat wordt bestreden, kan dit desastreuze economische gevolgen hebben. Een relatief beperkte investering in de aanpak van problemen nu, betaalt zich ruimschoots uit in de toekomst. Dat is de conclusie van twee recente studies, waarvan een gesponsord door de Bill en Melissa Gates Foundation. Er zijn al de nodige financiële toezeggingen gedaan ten behoeve van ACT, door overheden, stichtingen en bedrijven zoals MasterCard. Maar is er meer geld nodig; er is nog altijd een flink tekort. Kortom, er moet meer boter bij de vis.

En dus heeft een groep van bijna 150 investeerders een tweede brandbrief geschreven waarin zij hun zorg uiten ten aanzien van de financiering van ACT, de ongelijke toegang tot gezondheidszorg(oplossingen) en de impact die dit zal hebben op het verloop van de pandemie en wereldwijde economische activiteiten in de komende jaren. De actie wordt gecoördineerd door de Access to Medicine Foundation. Deze NGO, met Nederlandse wortels, ijvert al jaren voor het toegankelijk maken van medicijnen voor de allerarmsten. In de brief wordt leiders van onder andere de G-7 en G-20 gevraagd om het ACT-Accelerator programma verder te financieren. Ook wordt overheden en internationale organisaties gevraagd om mogelijke alternatieve financieringsvormen te onderzoeken, vergelijkbaar met vaccinobligaties of sociale obligaties. Dat zijn obligaties waarvan de opbrengsten worden gebruikt ter financiering van vaccinatieprogramma’s of om sociale problemen, bijvoorbeeld als gevolg van Covid-19, aan te pakken.

Tenslotte zeggen ondertekenaars toe de dialoog aan te gaan met farmaceuten en hen te vragen (verder) mee te werken aan de doelstelling van ACT. Een oproep die in het verlengde ligt van de eerdere brief. Dus werk samen en hanteer billijke prijzen (equitable pricing) in lage- en middeninkomenslanden. De tweede brief is, net als de eerste, onder meer ondertekend door Robeco, die namens Rabobank de dialoog voert met bedrijven (en landen) voor de beleggingen binnen onze beheerconcepten.

Het is een no-brainer. Zolang er wereldwijd mutaties ontstaan van Covid-19, blijft het virus het wereldtoneel domineren. En dat remt de wereldwijde groei. Daarmee is er, naast een humanitair belang, ook een economisch belang. Als deze crisis ons één ding leert is dat de globale aanpak van de pandemie zo sterk is als de zwakste schakel. En dat die zwakste schakel dus alle aandacht verdient. Om met de woorden van IMF Research directeur Gita Gopinath te spreken: It ain’t over till it is over … anywhere.

Gert van de Paal

Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
5 maart 2021

Nieuwe wijn in groene zakken

Beleggers hebben steeds meer oog voor de manier waarop bedrijven worden gerund en hoe ze daarbij omgaan met mens en milieu. Klimaatverandering en de coronacrisis hebben dat bewustzijn verder vergroot, met als gevolg een aanhoudende vraag naar duurzame beleggingsfondsen. De beleggingsfondsenindustrie speelt daar op in, onder andere door het ‘omkatten’ van bestaande fondsen naar duurzame varianten. Een mooi voorbeeld daarvan is de transformatie van het Parvest Energy Innovators Fund in het BNP Paribas Energy Transition Fund in september vorig jaar. Daarbij verschoof de focus van beleggingen in olie en gas resoluut naar beleggingen in alternatieve energie. Een ommezwaai van 180 graden dus. Iets minder radicaal, maar wel significant, was de meer recente wijziging van het Actiam Verantwoord Index Aandelenfonds Wereld in het Actiam Duurzaam Index Aandelenfonds Wereld. Deze naamswijziging ging gepaard met een verdere aanscherping van het duurzaamheidsbeleid. Als gevolg daarvan wordt nu 25 procent (was 5 procent) van het wereldwijd belegbare universum uitgesloten.

Ook samenvoegingen zijn aan de orde van de dag; zo gaat Robeco Hollands Bezit op 29 september samen met Robeco Sustainable European Stars. Daardoor verandert het fonds voor de zittende Hollands Bezitters behoorlijk van karakter; zij beleggen straks in een duurzaam fonds en niet meer alleen in Nederlandse aandelen. Fondshuizen kiezen vaker voor een dergelijke oplossing omdat het vermogen onder beheer in het oude fonds dan (deels) gebruikt kan worden om schaalgrootte te bereiken met het nieuwe (of andere) fonds.

Als dit soort veranderingen leidt tot een nieuwe fondsnaam, is het voor (zittende) beleggers wel duidelijk dat er iets is gewijzigd. Er vinden echter ook regelmatig (kleinere) wijzigingen plaats in het beleggingsbeleid zonder dat de fondsnaam verandert. Zo zijn veel Nederlandse fondshuizen de laatste jaren strenger geworden als het gaat om beleggingen in tabaksproducenten. Sommige fondsen sluiten nu ook kolen uit of vermijden de hele fossiele sector. De MSCI SRI fondsen van iShares doen dat bijvoorbeeld. De fondsen hebben echter nog dezelfde naam. ASN besloot vorig jaar om alcoholproducenten in de ban te doen vanwege voortschrijdend inzicht in de schadelijke effecten van alcoholgebruik. Prima natuurlijk, is ook netjes gecommuniceerd, maar zie het als belegger maar eens allemaal bij te houden.

Er staan het komende jaar nog meer wijzigingen op stapel. Momenteel zijn financiële partijen in Europa volop bezig met de implementatie van het European Sustainable Finance Plan. Inmiddels ligt er als onderdeel van de uitwerking van dat plan een verordening op het vlak van een duurzame taxonomie en een verordening met betrekking tot informatieverschaffing. Deze moeten “green washing” voorkomen en leiden tot betere informatie voor beleggers op het gebied van duurzaamheid. Fondshuizen moeten bijvoorbeeld straks per fonds aangeven óf en welke duurzaamheidsambities het nastreeft. In feite komen er op dit vlak, vrij vertaald, drie categorieën van fondsen: niet-duurzaam, lichtgroen en donkergroen. Bij elke categorie horen vervolgens bepaalde verplichtingen ten aanzien van de beleggingen en de transparantie daarover. De uitwerking zal het nodige te weeg brengen en fondshuizen nemen momenteel hun assortiment onder de loep. Dat kan ook leiden tot strategische keuzes, waarbij het beleggings- of duurzaamheidsbeleid van diverse fondsen wordt aangepast. Maar ook andere wijzigingen zoals samenvoegingen of naamsveranderingen zijn denkbaar.

Fondswijzigingen zijn een constante in fondsenland. Mijn advies is dan ook om zeker ééns per jaar te checken of de (duurzame) uitgangspunten van de fondsen in uw portefeuille nog steeds passend zijn. Fondsen waar u ooit bent ingestapt, kunnen inmiddels een ander karakter hebben. En fondsen die u wellicht voorheen links liet liggen, sluiten nu misschien wèl aan bij uw wensen. Gewoon nuchter bekijken dus.

Gert van de Paal

Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
8 september 2020

Never allow a crisis to go to waste

De coronacrisis is in korte tijd ook voor verantwoorde beleggers het belangrijkste onderwerp op de agenda geworden. Klimaatverandering is nog steeds een belangrijk thema, maar in het hier en nu is er (ook) een coronacrisis waar bedrijven mee om moeten gaan. Daarbij gaat het soms letterlijk om overleven. Deze crisis is heel snel, heel materieel geworden voor nagenoeg alle bedrijven en dus heeft het de volledige aandacht van beleggers. Dat blijkt ook uit de analyses van Truvalue Labs, een onderneming die gebruik maakt van kunstmatige intelligentie en dagelijks het internet afgraast naar “the buzz” rond bedrijven. Die digitale vinger aan de pols is een welkome aanvulling op de wat meer statische data die door andere duurzame rating-bureaus worden verzameld.

Met behulp van hun Coronavirus ESG monitor kan namelijk nagenoeg real time gemonitord worden waar de discussies rond bedrijven over gaan en hoe het sentiment rond een onderneming is. ESG staat voor Environment, Social en Governance, ofwel milieu, mens en bestuur.

De analyses van Truvalue Labs tonen dat het merendeel van de ESG-berichtgeving, momenteel gaat over de respons van bedrijven op de coronacrisis. Die analyses laten ook zien dat de S in ESG, de afgelopen maanden steeds belangrijker is geworden. Ten koste van E.

Het feit dat beleggers zich de afgelopen maanden hebben verenigd rond een aantal thema’s die raken aan de coronacrisis, heeft zeker bijgedragen aan deze verschuiving. Zo is er een wereldwijde groep beleggers die aandacht heeft gevraagd voor de gezondheid en veiligheid van werknemers, hun salariëring en de werkomstandigheden. Maar ook de wijze waarop er wordt omgegaan met leveranciers en klanten. Daarnaast drongen deze beleggers aan op financiële prudentie. Met de inkoop van aandelen en het uitkeren van dividend - normaal gezien toch direct in het voordeel van beleggers - moet volgens hen ook verstandig worden omgegaan. Een tweede groep beleggers, onder aanvoering van Achmea Investment Management, vroeg farmaceuten om vooral samen te werken aan een coronavaccin, geen excessieve prijzen te vragen voor medicijnen en patenten niet te misbruiken. En een derde groep (Britse) investeerders riep bedrijven die staatssteun ontvangen op om verstandig om te gaan met beloningen en bonussen voor topbestuurders. Zij vrezen anders de nodige reputatieschade.

Het zijn niet de minste partijen die zich achter deze initiatieven scharen, kijkend naar de biljoenen aan beheerd vermogen die zij vertegenwoordigen. De grote Angelsaksische investeerders lijken ook steeds meer aan boord. Dat zo’n bredere blik op de wereld en verschillende belanghebbenden loont, wordt ook duidelijk uit het feit dat duurzame bedrijven het tijdens de eerste maanden van de coronacrisis vaak beter hebben gedaan op de beurs. Ook is er al een studie verschenen die laat zien dat bedrijven met een positieve nieuwsflow over de wijze waarop zij omgaan met hun personeel en hun aanvoerketen een grotere toestroom van institutioneel geld zagen tijdens de eerste maanden van de coronacrisis. Ze lieten ook een betere performance zien.

Institutionele beleggers hebben dus steeds meer oog voor de andere stakeholders van de bedrijven waarin ze beleggen. Dat getuigt van een gevoeligheid voor sentimenten in de samenleving én een langetermijnvisie op aandeelhouderschap. En daar worden ze voor beloond.

Hoe zit het met de aandacht voor klimaatverandering? Het thema heeft zeker te lijden gehad onder de coronacrisis. Het besef groeit echter dat de aanpak van de coronacrisis en die van klimaatverandering meer in elkaars verlengde liggen dan je in eerste instantie zou denken. E, S, en G worden vaak als separate dimensies gepresenteerd, maar de realiteit is dat ze niet los van elkaar staan. Laten we hopen dat de crisis ook leidt tot nieuwe inzichten die hun beslag krijgen in de lange termijn keuzes die consumenten, bedrijven, overheden - maar ook beleggers - maken. Het zou mooi zijn als er op die manier ook wat goeds voortkomt uit de huidige crisis.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
5 juni 2020

Fashionably late

Ik had laatst een bijeenkomst, waar een van de deelnemers iets te laat kwam. “Sorry, ik kon geen laadpaal vinden,” was het excuus. Een hippe en bijdetijdse verontschuldiging die steeds meer ingeburgerd raakt. Want na een lange aanloopperiode met de hybride technologie – de Toyota Prius werd in 2000 op de Nederlandse markt geïntroduceerd – worden elektrische voertuigen (EVs) steeds nadrukkelijker onderdeel van het straatbeeld. Terwijl geleerden nog steggelen over hoeveel milieuvriendelijker elektrisch rijden nu precies is, weten automobilisten de stekkerauto steeds beter te vinden. Bijvoorbeeld, een op de drie auto’s, die afgelopen december in Nederland werd uitgeleverd, was een Tesla. De verkoop was in belangrijke mate fiscaal gedreven, dat wel.

Beleggers lijken er van overtuigd dat deze trend doorzet. Met als gevolg dat Tesla, gemeten naar beurswaarde, inmiddels groter dan Volkswagen is. Daarbij nemen beleggers wel een voorschot op het toekomstige succes, want het aantal verkochte Tesla’s is nog slechts een fractie van het aantal verkochte Volkswagens. Volkswagen heeft de handschoen opgenomen en liet, bij monde van CEO Diess, tijdens het World Economic Forum in Davos optekenen dat zij Tesla gaat bijhouden en misschien zelfs wel inhalen. Het concern gelooft in de potentie van haar elektrische ID-modellen en wil binnen drie jaar een miljoen EVs verkopen. Vorig jaar waren dat er nog zo’n 80.000, ongeveer een vijfde van Tesla’s afzet.

Er is dus duidelijk een disruptie gaande, al zijn de regionale verschillen groot. In Noorwegen is inmiddels iets meer dan veertig procent van alle nieuwe auto’s een ‘all electric’, maar mondiaal gezien is dat nog maar een paar procent. Voor beleggers betekent het dat ze goed de vinger aan de pols moeten houden. Er ontstaan kansen voor nieuwe bedrijven en er is een gevestigde orde – autofabrikanten, oliebedrijven – die veel te verliezen heeft. Dat weten die bedrijven overigens maar al te goed. Diverse autofabrikanten hebben al aangegeven hun verbrandingsmotoren niet meer door te ontwikkelen en in plaats daarvan in te zetten op technieken als elektrificatie en autonoom rijden. Ook oliebedrijven voelen de bui al hangen en zijn op zoek naar nieuwe inkomensbronnen. Total, bijvoorbeeld, heeft onlangs een order binnengesleept om 20.000 nieuwe laadpalen in Nederland te installeren.

Het is nog niet duidelijk wie hier nu uiteindelijk precies de winnaars worden en wie de verliezers. Autofabrikanten zijn inmiddels ‘in overdrive’ en bezig om de draai naar elektrisch te maken. Dat kost echter tijd en heel veel geld. Sommige fabrikanten zal het lukken deze draai (zelfstandig) te maken, andere niet. Ook de olie-industrie zal fors geraakt worden door deze beweging. Tegelijkertijd ontstaan er nieuwe markten en beleggingsmogelijkheden. Beleggers die op zoek zijn naar de kansen die elektrificatie biedt, beperken zich daarbij niet tot de Tesla’s van deze wereld. Ze vliegen het onderwerp veel breder aan en zetten (ook) in op de fabrikanten van infrastructuur en componenten, zoals batterijen en software. Of wat te denken van semi-conductors? De auto van de toekomst draait immers behalve op elektriciteit, vooral op software en halfgeleiders.

Het kan snel gaan. Illustratief zijn foto’s van de Easter parade op 5th Avenue in New York in 1900 en 1913. Op de foto’s van 1900 is één auto te zien tussen verder alleen maar paarden en wagens. Dertien jaar later is het beeld compleet gekanteld; één paard en wagen combinatie tussen alleen maar auto’s. Een complete metamorfose van het straatbeeld, in iets meer dan een decennium. Het zijn disrupties die, net als de opkomst van de mobiele telefoon, ons voorstellingsvermogen te boven gaan. Ook met de opkomst van elektrische voertuigen - niet per se alleen maar auto’s - kan het wel eens sneller gaan dan menigeen nu denkt. We staan aan het begin van een belangrijke beweging die ook zijn sporen zal nalaten in beleggersland. Wie te laat is, heeft geen excuus meer.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
11 februari 2020

‘Cyber governance’ steeds belangrijker

“Nederlandse bedrijven slachtoffer van geavanceerde gijzelsoftware” kopte NOS nieuws op 28 november jongstleden. Het is illustratief voor de keerzijde van de almaar toenemende digitalisering van onze maatschappij. Cybercrime, ofwel computercriminaliteit, is een groeiend probleem en de bestrijding ervan vormt een interessant beleggingsthema dat kansen biedt. Het is daarom onlangs opgenomen in een aantal van onze beheerportefeuilles. Tegelijkertijd hebben beleggers steeds meer oog voor het feit dat de bedrijven waarin ze beleggen steeds gevoeliger zijn voor computercriminaliteit. De risico’s dus. De wijze waarop deze risico’s worden gemanaged, cyber governance genoemd, is een onderwerp dat steeds vaker ter sprake komt in de dialoog met bedrijven.

Schade computercriminaliteit neemt toe
Volgens consultant IDC groeien de wereldwijde uitgaven aan cybersecurity met tien procent per jaar, naar USD 120 miljard in 2021. Die groei ligt beduidend boven de gemiddelde groei van de wereldeconomie en dit laat zich gemakkelijk verklaren. Steeds meer bedrijven zijn zich ervan bewust dat cybercrime kan zorgen voor flinke financiële schade en hun reputatie kan aantasten. In het geval van gijzelsoftware is bijvoorbeeld de toegang tot bepaalde bestanden niet mogelijk, tenzij een onderneming met geld over de brug komt. Essentiele bedrijfsprocessen kunnen op deze wijze worden geraakt of stil komen te liggen. Ook industriële spionage en verlies van data kunnen leiden tot economische schade bij bedrijven en hun klanten. Het feit dat er steeds meer data worden verzameld en steeds meer apparaten verbonden zijn met het internet (naar schatting 25 miljard in 2021), maakt het toekomstige probleem alleen maar groter.

Ook strengere wet- en regelgeving vormt een mogelijke schadepost. Denk aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Dit is de Europese wetgeving die de privacy van persoonsgegevens beter moet waarborgen. Overtredingen kunnen leiden tot boetes, die kunnen oplopen tot wel vier procent van de jaaromzet. Ook claims vormen een mogelijke schadepost. Door een datalek bij het Amerikaanse rapportagebureau Equifax werden in 2017 de gegevens van 148 miljoen klanten gestolen. De onderneming heeft zich inmiddels bereid getoond om te schikken met klanten, staten en de toezichthouder. Daar is een bedrag van USD 700 miljoen voor uitgetrokken. Op dit moment loopt de claimprocedure voor gedupeerden. De onderneming moet ook een nieuw cybersecurity plan implementeren en dat door derde partijen laten monitoren.

Ethische hacker ingeschakeld
Met dergelijke cijfers en trends in het achterhoofd, is het niet verwonderlijk dat ook beleggers steeds meer interesse tonen in de wijze waarop bedrijven hun IT-infrastructuur inrichten en beschermen. Dat lijkt niet overbodig, want veel ondernemingen blijken hier in de praktijk nog onvoldoende oog voor te hebben. Beleggers wegen cyber governance steeds nadrukkelijker mee in hun beleggingsbeslissingen. Ze willen in toenemende mate weten hoe bedrijven omgaan met cyberrisico’s. Krijgt cybersecurity wel de juiste aandacht? Is er zicht op de risico’s die een onderneming loopt en hoe wordt daarmee omgegaan, bijvoorbeeld bij calamiteiten? Wordt er transparant gerapporteerd over incidenten, en is het onderwerp zo hoog mogelijk in de organisatie belegd, op CEO- of Raad van Bestuur-niveau? Maar ook, is er voorzien in training en opleiding voor het personeel? Veel van de cyberproblemen ontstaan namelijk door menselijk falen.

Dataleveranciers spelen ondertussen in op de vraag naar meer informatie. Het bedrijf Cyberhedge analyseert bijvoorbeeld voor meer dan 7000 bedrijven niet alleen de cyberrisico’s maar ook de gevolgen ervan voor de ondernemingswaarde. Beleggers kunnen deze informatie gebruiken in hun beleggingsproces. Onder het mom van “the proof of the pudding is in the eating”, huurde Robeco vorig jaar een ethische hacker in. Deze onderwierp een aantal van de bedrijven waarin het Rotterdamse fondshuis belegt aan een lakmoesproef. Robeco voert inmiddels de dialoog met een tiental bedrijven over dit onderwerp.

Cybersecurity letterlijk op de agenda
Tekenend voor de toegenomen interesse van beleggers, is ook het feit dat het onderwerp in 2018 voor het eerst door beleggers werd aangedragen als agendapunt op een aandeelhoudersvergadering. Bij het Amerikaanse telecombedrijf Verizon werd een aandeelhoudersresolutie ingediend om te onderzoeken of de beloning van het hoger management mede afhankelijk gemaakt kan worden van de prestaties op het vlak van cybersecurity en data privacy. Ook bij The Walt Disney Company stond dit jaar een vergelijkbaar item op de agenda. Beide voorstellen konden niet rekenen op een meerderheid. Toch is de voorspelling dat het onderwerp de komende jaren steeds vaker bij bedrijven op de agenda zal staan, er één die ik wel aandurf.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
6 december 2019

Een 'houtbaar' model

De term duurzaamheid kent zijn oorsprong in de bosbouw. In 1713 pleitte de Duitser Von Carlowitz er al voor om nieuwe bossen aan te planten, nadat er jarenlang roofbouw was gepleegd op de bossen tijdens de dertigjarige oorlog. Het gebrek aan hout bedreigde onder meer de mijnbouw. In het boek ‘Sylvicultura Oeconomica’ formuleerde hij de gedachte om niet meer bomen te kappen dan er worden herplant. Alleen dan kom je tot een houdbaar model, waar ook de toekomstige generatie de vruchten van plukt. Inmiddels staat duurzaamheid voor een brede waaier aan onderwerpen, maar met de discussie rondom ontbossing zijn we weer helemaal terug bij de basis.

Wereldwijd is er steeds meer aandacht voor ontbossing. Opvallend is de internationale aandacht voor de bosbranden in het Amazonegebied in Brazilië. Veel van de branden zouden zijn aangestoken om het vrijgekomen land te gebruiken voor de landbouw. Dat brengt weliswaar economische groei, maar de keerzijde is een verlies aan biodiversiteit en een verdere opwarming van de aarde. Wereldwijd worden producten als soja, palmolie, hout en rundvlees gezien als de belangrijkste veroorzakers van ontbossing. Ze worden ook wel aangeduid als ‘the big four’.

Medio september kwamen 230 beleggers, goed voor een beheerd vermogen van USD 16,2 biljoen, naar buiten met een verklaring naar aanleiding van de branden in het Amazonegebied. De beleggers roepen bedrijven hierin op om ontbossing tegen te gaan. Dit initiatief werd gecoördineerd door non-profitorganisatie CERES en Principles for Responsible Investment (PRI), een internationaal netwerk van investeerders.

Er is in de beleggingswereld sowieso volop aandacht voor ontbossing. Eerder dit jaar tekenden 58 PRI-leden van de Sustainable Palm Oil Investor Working Group een statement om een bijdrage aan een duurzamere palmoliesector te leveren. Bijna alle grote Nederlandse fondshuizen en de grote pensioenuitvoerders hebben dit ondertekend. Ze ondersteunen daarmee de werkzaamheden van de Round Table for Sustainabe Palm Oil (RSPO). Deze groep zet zich al jaren in voor duurzame palmolie door middel van een certificeringsprogramma en multistakeholder dialoog. Dit is een initiatief waar de Rabobank zich al lange tijd sterk voor maakt. Het tegengaan van ontbossing is uitdrukkelijk onderdeel van het beleid. Andere initiatieven die aandacht vragen voor de gevolgen van landbouw op ontbossing zijn afkomstig van het investeerdersnetwerk FAIRR en het Investor Initiative for Sustainable Forests.

Ontbossing of het belang van duurzame bosbouw is dus geen blinde vlek bij beleggers. Steeds meer van hen zien de noodzaak en relevantie van het thema. Reputatieschade en toenemende regulering vormen reële risico’s voor de bedrijven waarin ze beleggen.

Voor beleggers begint het vaak met het stellen van vragen aan bedrijven. Kennen zij de mogelijke risico’s, is er een ontbossingsbeleid opgesteld en wordt dit ook daadwerkelijk gemonitord? De traceerbaarheid binnen de aanvoerketen wordt hierbij steeds belangrijker.

Toch is er volgens het CDP (Carbon Dislosure Project) nog veel werk te verzetten. Deze non-profit organisatie richt zich onder meer op duurzame bosbouw. In het kader van dit project worden data verzameld die beleggers kunnen gebruiken om tot een oordeel over bedrijven te komen. Bedrijven die goed scoren op het thema duurzame bosbouw zijn de Zweedse verpakkingsfabrikant Tetra Pak en het Finse houtverwerkende bedrijf UPM-Kymmene. Ook vermeldt het CDP in het recent verschenen rapport ‘Money trees’ specifiek de aanpak van L’Oréal, dat met een eigen Sustainable Palm-index zijn leveranciers beoordeelt.

Zeventig procent van de 1500 bevraagde bedrijven die veel invloed hebben op ontbossing, leverde in 2018 echter geen data aan bij het CDP. En meer dan 350 van deze bedrijven deden dat niet in de laatste drie jaar. Uit de gegevens van bedrijven die wel reageerden blijkt dat risico’s zoals reputatieschade vaak wel worden onderkend, maar dat dit nog lang niet altijd leidt tot actie. Er is dus - ook door beleggers - nog werk te verzetten om het besef te vergroten dat de bomen niet tot in de hemel groeien.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
1 oktober 2019

Het stenen tijdperk eindigde niet door een gebrek aan stenen…

Het zou heel gemakkelijk zijn om de recente hittegolf aan te voeren als bewijs dat het klimaat verandert. Deze warme zomerdagen had je echter een eeuw geleden ook al. Toch zijn steeds meer mensen ervan overtuigd dat het klimaat wel degelijk aan het veranderen is, inclusief de mensen die aan de knoppen zitten. In de meest recente versie van het Global Risks Report van het World Economic Forum - een onderzoek onder 1000 besluitvormers en opinieleiders uit de wetenschap, de politiek en het bedrijfsleven - wordt een falend beleid ten aanzien van klimaatverandering als een van de grootste risico’s benoemd. Er is wel steeds meer een “sense of urgency” aan het ontstaan. Dat zie je terug in wet- en regelgeving, partijprogramma’s en bedrijfsbeleid. Al gaat het nog niet snel genoeg.

Ook bij beleggers is het kwartje aan het vallen. Werd klimaatverandering een aantal jaren geleden nog in de duurzame hoek weggezet, leeft nu meer en meer het besef dat klimaatverandering alle beleggers gaat raken en dat zij ook een rol te spelen hebben. Er is hierdoor in beleggersland een beweging ontstaan bij onder andere pensioenfondsen, banken, verzekeraars en fondshuizen. Maar ook hier kan en moet het sneller. Het Sustainable Finance Action plan van de Europese Unie probeert dat te bereiken door onder meer een “groene” taxonomie, duurzame benchmarks en een Ecolabel voor groene beleggingen.

Rabobank wil haar klanten een beleggingskeuze bieden die past bij hun duurzaamheidsambities. Deze ambities zijn niet voor iedereen hetzelfde, ook niet als het gaat om klimaatverandering. Sommige klanten geloven in het uitsluiten van de fossiele brandstofsector. Andere geloven meer in het belonen van de meest duurzame bedrijven uit elke sector of de dialoog met bedrijven. Weer andere opties zijn duurzame themafondsen of ‘green bonds’ die zich specifiek richten op het klimaat. Voor al die wensen hebben we beleggingsfondsen of -oplossingen.

Maar ongeacht de keuzemogelijkheden is het zaak om de lat steeds hoger te leggen. Dit geldt voor alle beleggingen en daar zijn we al jaren mee bezig. Dat zie je bijvoorbeeld terug in een groeiend aantal duurzame beleggingsfondsen in ons assortiment, maar er gebeurt ook veel achter de schermen. Zo was onze uitvraag naar de klimaatstrategie van fondshuizen in 2015 een stimulans voor diverse fondshuizen om na te denken over hun aanpak.

We hebben in de loop der jaren een voorkeur ontwikkeld voor fondshuizen die werk maken van verantwoord beleggen. Deze beleggers voeren de dialoog met bedrijven over hun duurzaamheidsstrategie, stemmen op aandeelhoudersvergaderingen of dienen aandeelhoudersresoluties in. Afgelopen kwartaal werd wederom duidelijk dat actief eigenaarschap een belangrijke bijdrage kan leveren aan de energietransitie. Bedrijven als Shell, BP, Equinor en Total deden onder druk van beleggers belangrijke toezeggingen om te vergroenen. Institutionele beleggers trekken hier ook steeds meer samen in op, bijvoorbeeld bij het aanspreken van de honderd meest vervuilende bedrijven ter wereld als het gaat om de uitstoot van broeikasgassen (het Climate Action 100+ initiatief).

Wij geloven in de kracht van dit actieve eigenaarschap; een belangrijk instrument binnen maatschappelijk verantwoord (en duurzaam) beleggen. Dit is bovendien niet het enige instrument. Toen Actiam ons een paar jaar geleden vroeg of we voortaan kolen voor de opwekking van elektriciteit wilden uitsluiten, zeiden wij ja. Hun verantwoorde indexfondsen zijn terug te vinden in veel van onze klantportefeuilles. Ook met andere fondshuizen zijn we hierover in gesprek. Niet omdat steenkool binnenkort op zal raken - al is het een eindig verhaal natuurlijk - maar vooral omdat het goed is voor het klimaat en de ontwikkelingen op het alternatieve vlak wel eens heel snel zouden kunnen gaan. Dat brengt risico’s voor beleggers met zich mee. Ook voor andere fossiele brandstoffen vormt de opkomst van alternatieven een bedreiging. Wat dat betreft moet ik soms denken aan de profetische woorden van Ahmed Zaki Yamani. Geen milieuactivist, maar meer dan twee decennia de minister van olie in oliestaat Saoedi-Arabië. “Het stenen tijdperk eindigde niet door een gebrek aan stenen en het olietijdperk zal niet eindigen door een gebrek aan olie.” Hij zou zo maar eens gelijk kunnen krijgen.

Gert van de Paal

Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
4 juli 2019

Je punt maken...

Aandeelhouders hebben het recht om te stemmen op de aandeelhoudersvergadering van bedrijven waarin ze beleggen. Maar hun rechten gaan verder. Zo mogen ze ook agendapunten aandragen voor de vergadering. Dat kan door het indienen van een aandeelhoudersresolutie, die het karakter heeft van een aanbeveling voor het management. In Europa is dit niet echt de gewoonte, maar in de Verenigde Staten wordt er volop gebruik van gemaakt. Daar heeft zich inmiddels een nieuwe groep ‘activistische’ aandeelhouders gemeld.

Een aandeelhoudersresolutie indienen kost het nodige papierwerk, maar de drempel om dat te kunnen doen ligt in de VS een stuk lager dan in Europa. In de VS is het aanhouden van gewone aandelen ter waarde van USD 2000 voor een periode van een jaar voldoende. Wel zijn er diverse spelregels aan verbonden en moet het onderwerp relevant zijn voor de onderneming.

Over het algemeen zijn de onderwerpen wat kleurrijker dan bijvoorbeeld de aanstelling van een nieuwe accountant of de decharge van bestuursleden. De indieners van de resoluties zijn particulieren, NGO’s of institutionele aandeelhouders. De uitslag van een resolutie is niet-bindend en er wordt vaak geen meerderheid behaald, maar het instrument biedt wel een mooi podium. Vooral sociaal-maatschappelijke en milieugerelateerde onderwerpen zijn populair, zoals vragen over meer inzicht in politieke donaties en lobby activiteiten door de onderneming. Ook de broeikasgasuitstoot, de aanpak van klimaatverandering, beloningsvraagstukken en het diversiteitsbeleid zijn bekende voorbeelden.

McDonald’s werd vorig jaar op deze wijze gevraagd om afscheid te nemen van het plastic rietje. De resolutie haalde weliswaar maar 8% van de stemmen, maar er werd wel een signaal afgegeven aan het management. Het komt ook voor dat het management voor de vergadering al besluit om tegemoet te komen aan de wensen van de aandeelhouders, waardoor het item van de agenda kan. Ook de aandeelhouder zelf kan besluiten om dat te doen, zoals actiegroep Follow This onlangs haar ‘klimaatresolutie’ bij Shell heeft ingetrokken.

Online retailer Amazon houdt op 22 mei haar jaarvergadering en het belooft een interessante meeting te worden. Van de vijftien agendapunten heeft Amazon dit jaar twaalf aandeelhoudersresoluties op de agenda staan. Er wordt onder meer gestemd over de verkoop van gezichtsherkenningssoftware aan overheidsinstanties. Bepaalde aandeelhouders zijn hier tegen vanwege een mogelijke schending van mensenrechten en een onafhankelijke evaluatie moet volgens hen eerst meer duidelijkheid geven. Ook wordt de onderneming verzocht om het beleid ten aanzien van seksuele intimidatie onder de loep te nemen en data aan te leveren met betrekking tot de beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen binnen het concern.

Een andere aandeelhoudersresolutie gaat over het klimaat. Het is niet het onderwerp dat dit agendapunt zo bijzonder maakt, maar het feit dat een aantal werknemers deze resolutie indient. Deze ‘Amazonians’ vragen hun werkgever om te beschrijven hoe het bedrijf de risico’s als gevolg van klimaatverandering denkt te managen. Zij maken daarbij gebruik van de aandelen die hen zijn toegekend als onderdeel van hun (variabele) beloningspakket. De werknemers wijzen erop dat Amazon al daadwerkelijk de gevolgen van klimaatverandering ondervindt door schade aan bedrijfsgebouwen en distributiecentra als gevolg van tornado’s, hevige regenval en bosbranden. Een andere vraag die de werknemers hebben, is hoe Amazon minder afhankelijk denkt te worden van fossiele brandstoffen.

Het voelt als een omslachtige manier om als werknemer je punt te maken; als een laatste redmiddel, wanneer de dialoog op de werkvloer niet meer werkt. Maar tegelijkertijd is het ook een krachtig signaal naar het management én de buitenwereld. Beloningen in aandelen zijn vaak bedoeld om de betrokkenheid van werknemers bij het bedrijf te vergroten. Daar is Amazon in geslaagd, al had de onderneming misschien wat anders voor ogen.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
25 april 2019

Een gezonde portefeuille

Gezond leven en gezonde voeding vormen een maatschappelijk thema dat een groeiend aantal consumenten, overheden en beleggers bezig houdt. Bij sommige beleggers gaat deze aandacht verder dan gedacht.

“De vegetarische slager ligt vanaf nu in de diepvries op de slagerij-afdeling”. Het was deze ‘taalvout’ die een medewerker van de Plus-supermarkt in 2018 op de deur van een vrieskast plakte. Toch is de vegetarische slager allesbehalve dood. Zeker niet als het aan een internationale groep wetenschappers ligt, die onlangs pleitte voor een ander voedingspatroon in het belang van mens en planeet. Eén van de aanbevelingen was dat de consumptie van rood vlees in de rijkere landen terug moet naar maximaal 14 gram rood vlees per dag. Dat komt neer op een, niet al te grote, gehaktbal. Per week.

Veranderende eetpatronen, maar ook wet- en regelgeving op dat vlak, leiden tot kansen en risico’s voor bedrijven. Hierdoor is gezonde voeding ook een thema voor beleggers. Door te beleggen in bedrijven of beleggingsfondsen die inspelen op gezonde en duurzame voeding, kun je hiermee uiteraard invulling geven aan je portefeuille.

Ook achter de schermen bij fondshuizen wordt het thema gezondheid belangrijker. Het raakt in potentie veel bedrijven in de portefeuille, waardoor het steeds vaker wordt meegenomen in beleggingsanalyses of wordt aangekaart in de gesprekken met bedrijven. Het is belangrijk dat voedingsbedrijven en -retailers de switch naar gezondere voeding maken en daarmee inspelen op de wens van een groeiende groep consumenten die bewuster willen leven. Daar liggen kansen. En daar blijft het niet bij, want er wordt ook gekeken naar de risico’s, bijvoorbeeld in de aanvoerketen van bedrijven als McDonald’s, Walmart of Ahold Delhaize. Zij zijn immers weer afhankelijk van talloze leveranciers en als het daar fout gaat, kan dat flinke risico’s opleveren. Ook daar is aandacht voor in het beleggingsproces en soms wordt er daarbij gezamenlijk opgetrokken.

Een voorbeeld hiervan is FAIRR. Deze NGO heeft een investeerdersnetwerk opgezet dat verschillende aspecten in kaart brengt en adresseert, die samenhangen met intensieve veehouderij. Diverse fondshuizen waarmee Rabobank samenwerkt, hebben zich aangesloten: Actiam, Aegon, Candriam, Kempen, NN IP, Robeco, Schroders, Triodos en UBS. Eén van de thema’s die hierbij op de agenda staat is het verminderen van antibioticagebruik in de veeteelt.

De dialoog met producenten, retailers en fastfoodketens over het gebruik van antibiotica leidt tot resultaten. Zo heeft McDonald’s besloten om bepaalde antibiotica te bannen uit de wereldwijde aanvoerketen van kip, mede op aandringen van Robeco. Momenteel werkt de hamburgerketen aan eenzelfde beleid voor de aanvoerketen van rundvlees. Vermogensbeheerder Kempen was één van de partijen die vragen stelde aan Sanderson Farms over het antibioticagebruik. Dat heeft er aan bijgedragen dat het bedrijf overstapt naar een werkwijze waarbij bewuster wordt omgegaan met antibiotica.

Dat is hoe wij het graag zien: aandeelhouders die bedrijven aansporen om te verduurzamen door middel van een constructieve dialoog. Deze initiatieven dragen allemaal bij aan een “gezond” financieel rendement.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Particulieren & Private Banking
18 februari 2019

Een aantal mythes over duurzaam indexbeleggen ontkracht

Mythes ontkracht

Een aantal mythes over duurzaam indexbeleggen ontkracht... Het aantal duurzame indices is de afgelopen tijd zeer snel gegroeid. En daarmee ook het aantal beleggingsfondsen dat deze indices volgt. BlackRock voorspelt dat duurzame beleggingen via ‘passieve’ indexfondsen binnen tien jaar zullen groeien van USD 25 miljard naar USD 400 miljard. Dat roept inmiddels een tegenreactie op van een aantal actieve managers. Sommige van hen stellen dat passief en duurzaam niet te verenigen zijn in één product. Op hun argumenten is echter het nodige af te dingen.

Mythe 1. Duurzame indexen zijn een ‘black box’, dus je weet als belegger niet wat je koopt
Ik zag een actieve manager het argument gebruiken dat je niet weet wat je koopt als je een duurzaam indexfonds koopt. Maar als je kijkt naar de documentatie van veel gehanteerde index methodologieën - bijvoorbeeld de MSCI SRI indices - dan zijn die minder ‘black boxy’ voor particuliere beleggers dan de werkwijze van menig actief gemanaged beleggingsfonds. De managers van die laatste fondsen gaan je immers niet in detail vertellen wat alle ingrediënten van hun ‘secret sauce’ zijn om tot de nagestreefde outperformance te komen. Dus blijft het soms gissen naar alle (duurzame) overwegingen die een rol hebben gespeeld bij de portefeuillesamenstelling. Bovendien is de ene manier van indexbeleggen de andere niet. Neem de Verantwoorde indexfondsen van Actiam. Die nemen de MSCI als uitgangspunt en voegen daar hun duurzame criteria aan toe. Deze beleggers volgen dus niet blind een index, maar blijven zelf nadenken en maken de gehanteerde uitsluitingen bekend. De ESG fondsen van Northern Trust hanteren een vergelijkbare aanpak, resulterend in Custom ESG indexfondsen. iShares fondsen die in water, alternatieve energie of duurzame indices beleggen; de holdings zijn op dagbasis terug te zien op de website van de aanbieder. Hoezo, black box?
Mythe 2. Duurzaamheidsscores zijn ‘inconsistent’ (en dat is slecht)
Bedrijven zoals MSCI en Sustainalytics beoordelen bedrijven op hun duurzaamheid. Naarmate het belang van deze duurzaamheidsscores toeneemt - dus ook bij het tot stand komen van een duurzame index - worden deze oordelen steeds vaker in twijfel getrokken. Met als één van de argumenten dat deze partijen nogal eens verschillen van mening. Inconsistent was de term die ik voorbij zag komen. Met andere woorden: deze bureaus denken niet allemaal hetzelfde over het duurzaamheidsgehalte van, bijvoorbeeld, Apple. Gelukkig niet, zou ik zeggen. Dat is met de analyses van kredietbeoordelaars en financiële analisten niet anders. Ze kijken allemaal naar hetzelfde bedrijf en verschillen vervolgens van mening, actieve fondsmanagers inbegrepen. En dat is fijn, want als ze allemaal tot hetzelfde oordeel zouden komen, zouden er geen financiële markten bestaan. Dus wat is het probleem? Een verschil van mening is niet hetzelfde als inconsistent.
Mythe 3. Actieve managers zijn ‘actiever’ dan passieve managers
Actief eigenaarschap vormt een belangrijk onderdeel van maatschappelijk verantwoord en duurzaam beleggen. We hebben het dan over stemmen op aandeelhoudersvergaderingen en het aangaan van de dialoog met bedrijven waarin wordt belegd. Er zijn actieve managers die claimen dat zij actiever zijn met hun inspanningen op dit vlak dan passieve managers. Toch ken ik ook managers die namens hun indexfondsen heel actief zijn in de richting van bedrijven. Maar belangrijker nog; de scheidslijn tussen actieve managers en passieve managers is in de praktijk vaak niet zo scherp. Veel fondshuizen managen namelijk zowel actieve als passieve strategieën. Als het gaat om stemmen of de dialoog met bedrijven dan gaan vaak alle belangen op een hoop en wordt er op dezelfde wijze geacteerd namens alle fondsen.
De les van dit alles
Dé duurzame index bestaat niet. Er zijn veel verschillende duurzame index strategieën en dus ook veel manieren van invulling en transparantie. Zowel actieve als passieve duurzame fondsen worden ingevuld op basis van een opinie. Er is niet één waarheid rond de duurzaamheid van een bedrijf, wel heel veel meningen en dat is prima. En ten slotte, een strikte scheiding tussen actieve en passieve managers bestaat in de praktijk vaak niet. Daarmee is ook het verschil tussen actieve en passieve beleggingsfondsen in de praktijk niet zo scherp als men ons wil doen geloven. Ik ken hele actieve managers van indexfondsen en hele passieve managers van ‘actieve’ fondsen als het gaat om de invulling van maatschappelijk verantwoord beleggen. Dus, what’s in a name?

Gert van de Paal

Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

Rabobank Particulieren & Private Banking

20 november 2018

Kunstmatige intelligentie: een impuls voor maatschappelijk verantwoord beleggen

Kunstmatige intelligentie doet steeds meer zijn intrede in de wereld van beleggen. Niet alleen als beleggingsthema, maar ook als instrument om tot betere beleggingsresultaten te komen. Beleggers hopen door de inzet van nieuwe technologieën en big data een bovengemiddeld rendement te behalen. Als deze ontwikkelingen bijdragen aan een vollediger en accurater beeld van de bedrijven waarin wordt belegd, is dat een goede zaak voor maatschappelijk verantwoord beleggen.

Het analyseren van bedrijven, ook op het vlak van duurzaamheid, is voor een deel nog altijd ambachtelijk speurwerk. Een analist gaat door de jaarverslagen of verstuurt een vragenlijst naar bedrijven om meer informatie te verzamelen. Dat leidt, nog steeds, tot belangrijke inzichten. Toch heeft deze werkwijze een aantal belangrijke nadelen. Je krijgt doorgaans de gegevens die andere beleggers ook krijgen. Het levert je dus niet een concurrentievoordeel op. Verder worden de data vaak door bedrijven zelf - of niet - gerapporteerd en dat zorgt mogelijk voor een vertekend of incompleet beeld. En ten slotte is er nogal eens sprake van een fikse vertraging in de rapportage. De data over de CO₂-uitstoot van een bedrijf kunnen zomaar twee jaar oud zijn bijvoorbeeld.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat beleggers op zoek gaan naar andere manieren om tot actuelere of aanvullende inzichten te komen. Ook in de wereld van maatschappelijk verantwoord beleggen dringen nieuwe technieken steeds verder door. Nou ja, nieuw. Sommige technieken bestaan al jaren, maar de snelle toename van de hoeveelheid data én de toegenomen rekenkracht van computers, zorgen voor een versnelling in het gebruik ervan. Kunstmatige intelligentie kan bijvoorbeeld worden ingezet als hulpmiddel om alle rapporten, publicaties en data die dagelijks beschikbaar komen te analyseren. Zo kun je inmiddels bijhouden hoe er op social media wordt gesproken over een bedrijf. Is dat positief of negatief en neemt het aantal berichten toe, of juist af? Dat kan aanleiding zijn voor een aanvullend onderzoek naar mogelijke risico’s. Of een gesprek met het management. Op deze manier houd je een elektronische vinger aan de pols.

Met behulp van technieken als ’natural language processing’, ‘machine learning’ en ‘deep learning’ worden de inspanningen van (duurzame) analisten in snel tempo gecomplementeerd en misschien in de toekomst wel vervangen. Sommige partijen gaan daarin al vrij ver. Het bedrijf TruValue Labs graast internet en social media af op zoek naar nieuwe informatie. De onderneming scant routineus meer dan 75.000 bronnen zoals kranten, websites van belangenorganisaties, blogs en publicaties in allerlei (vak)bladen. Aan de hand daarvan worden duurzaamheidsscores voor bedrijven berekend. Het Engelse Arabesque doet iets vergelijkbaars en gebruikt ‘machine learning’ en big data om meer dan 200 indicatoren op het vlak van ESG (Environment, Social, Governance) actueel te houden. Daarvoor worden doorlopend meer dan 50.000 databronnen in 15 verschillende talen gemonitord.

Het zijn fascinerende ontwikkelingen. Veel experts zijn het er echter wel over eens dat de inzet van kunstmatige intelligentie en big data alleen niet voldoende is. Je hebt mensen nodig om de uitkomst van alle analyses op juiste wijze te duiden. De kunst voor beleggers is daarbij om alle ruis weg te filteren. Alleen de zaken die materieel zijn, hebben impact op de financiële prestaties van de ondernemingen die op deze wijze worden onderzocht. Mits verstandig gebruikt, vormen deze ontwikkelingen een sterke impuls voor de integratie van zogenoemde ESG-factoren in het beleggingsproces. Hierdoor wordt maatschappelijk verantwoord beleggen naar een hoger plan getild. Een ontwikkeling die ik alleen maar kan toejuichen.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen - Rabobank Particulieren & Private Banking

2 augustus 2018

Fat Cat Day

Beloningen voor topbestuurders staan volop in de belangstelling. Het is elk voorjaar, rond de jaarvergaderingen, een terugkerend thema. In het bijzonder het salaris van de CEO ligt onder het vergrootglas en sommige salarisvoorstellen roepen heftige reacties op. In Nederland, maar ook daarbuiten. Fat Cat Day bijvoorbeeld, is een begrip geïntroduceerd door de Britse denktank High Pay Centre. Het is de dag van het jaar waarop CEOs in het Verenigd Koninkrijk al meer verdiend hebben dan de gemiddelde Britse werknemer dat jaar zal verdienen. Enig idee op welke dag het dit jaar Fat Cat Day was? U krijgt straks het antwoord.

Het is natuurlijk aan de aandeelhouders om uiteindelijk te bepalen of een beloningspakket eerlijk is of niet. In vakjargon heet dat “Say on Pay”. Toch gebeurt het in de praktijk niet vaak dat beloningsvoorstellen voor bestuurders worden weggestemd. Grote beleggers als Blackrock en Vanguard wordt wel verweten niet kritisch genoeg te zijn en te gemakkelijk mee te gaan met de excessieve beloningsvoorstellen van het management. Dat onderwerp is vorig jaar zelfs ter stemming gebracht bij BlackRock - zelf beursgenoteerd - door een kritische aandeelhouder die het punt agendeerde. Inmiddels stemt het fondshuis wat vaker tegen excessieve beloningsvoorstellen dan in het verleden, zo concludeerde de Amerikaanse niet-gouvernementele organisatie As You Sow onlangs. Volgens hen zijn pensioenfondsen en grote vermogensbeheerders buiten de VS echter een stuk kritischer.

Alleen kijken naar het stemgedrag van een fondshuis gaat overigens wel voorbij aan het feit dat er achter de schermen soms volop discussie is. In aanloop naar de jaarvergadering wordt door institutionele beleggers nogal eens overlegd met het bestuur of de remuneratiecommissie over de voorgestelde beloningen. Dat heeft ook zijn invloed op de voorstellen die wel of niet ter stemming worden gebracht.

De discussie over beloningen is inmiddels nog wat breder getrokken met de komst van de “Pay Ratio”, ofwel de loonkloof. Dit kengetal geeft weer wat de verhouding is tussen het salaris van de CEO en de gemiddelde medewerker binnen een bedrijf. Ook in Nederland krijgt de loonkloof veel aandacht in het kader van de Code voor goed ondernemingsbestuur. De Pay Ratio kent de nodige beperkingen; deze kan bijvoorbeeld op talloze manieren berekend worden. Dat doen bedrijven dan ook. Het is daarom gevaarlijk om gerapporteerde Pay Ratio’s zomaar te vergelijken. Focus Orange berekende in opdracht van het FD met een eigen methodiek de loonkloof bij 21 grote Nederlandse beursfondsen en kwam uit op 83 in 2017. De CEOs van deze bedrijven verdienen dus gemiddeld 83 keer het salaris van de modale werknemer. Ter vergelijking: in de VS was die verhouding volgens de Amerikaanse federatie van vakverenigingen 347 voor de S&P 500 bedrijven (in 2016). De loonkloof in Nederland is dus bescheiden in vergelijking met die in de VS.

De Pay Ratio zegt ook niets over de hoogte van de beloning van de CEO per se, maar biedt wel meer transparantie over de beloningsstructuur binnen een bedrijf. Dat moet stimuleren dat men intern ook nadenkt over het effect van de beloning voor topbestuurders op de rest van de organisatie. De impliciete gedachte is natuurlijk dat daar een disciplinerende werking vanuit gaat. Saillant detail is dat veel CEO salarissen de laatste jaren volgens deskundigen zijn gestegen juist als gevolg van meer transparantie. Iets wat men nu met nog meer transparantie probeert op te lossen.

Rabobank Private Banking schrijft de fondshuizen waarmee ze werkt niet voor hoe zij moeten stemmen als het gaat om beloningen voor topbestuurders. Wel verwachten wij een kritische houding ten aanzien van dit onderwerp en, in bredere zin, aandacht voor het HR-beleid van bedrijven waarin wordt belegd. Een goed HR-beleid (waarvan het beloningsbeleid een belangrijke, maar niet de enige component vormt) is ontzettend belangrijk voor het aantrekken en vasthouden van getalenteerd personeel. Niet alleen aan de top, maar in alle geledingen van het bedrijf.

Oh ja, Fat Cat Day. Die dag viel dit jaar op vier januari.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen - Rabobank Particulieren & Private Banking

9 mei 2018

Een soep die zwaar op de maag ligt

Plastic is zowel een zegen als een plaag. Veel gebruiksvoorwerpen worden ervan gemaakt. Ruim een kwart van alle plastic wordt gebruikt als verpakkingsmateriaal. Dat kan bijvoorbeeld voedselbederf voorkomen, maar de verpakking zelf moet niet het probleem worden. Feit is dat plastic verpakkingsmateriaal in 95% van de gevallen maar één keer gebruikt wordt en dan weer wordt weggegooid. We zitten dus steeds meer met al dat plastic in ons maag. Want hoe kom je er weer van af? Maar 14% van alle gebruikte plastic verpakkingen wordt namelijk verzameld om te recyclen.*

Veel, heel veel plastic eindigt als zwerfafval. Soms duidelijk zichtbaar maar veel vaker microscopisch klein. Inmiddels schijnt er op de Grote Oceaan een plastic soep,- een verhoogde concentratie plastic deeltjes, rond te drijven die een oppervlakte heeft van 34 keer Nederland. Het werkelijke probleem is nog groter want er zijn wereldwijd meerdere van dit soort concentraties plastic.**

Dat plastic in zee zorgt voor problemen. Dieren die het eten, kunnen hierdoor sterven. Ook komt het plastic terecht in onze voedselketen. Maar de gevolgen reiken verder. Een maand geleden zag ik foto’s van de stranden van Bali. Het eiland word elk jaar, met name rond deze tijd, letterlijk overspoeld met plastic. Dagelijks zijn honderden mensen in de weer om de stranden te ontdoen van tonnen plastic. De situatie is inmiddels zo schrijnend dat de lokale autoriteiten de “noodtoestand” hebben uitgeroepen. Plastic haalde vaker de headlines de afgelopen weken: bijvoorbeeld het bericht dat China ons Europese plastic niet meer wil recyclen.

Maar er was ook positief nieuws. De Europese Commissie wil namelijk dat in 2030 alle plastic verpakkingen recyclebaar zijn. Op het World Economic Forum in Davos beloofden elf multinationals daar vijf jaar eerder al aan te zullen voldoen. Daaronder zijn bedrijven als CocaCola, PepsiCo en Unilever.

Ook beleggers laten zich niet onbetuigd. Plastic (her)gebruik, afvalscheiding of in bredere zin de impact van een bedrijf op het milieu, zijn aspecten die doorgaans worden meegewogen door beleggers die de duurzaamheid van bedrijven beoordelen. Naast vele andere duurzaamheidsaspecten overigens.

Er zijn ook steeds meer beleggers die bedrijven hierop aanspreken. Actiam is één van de fondshuizen die zich onlangs aansloot bij een initiatief van As you Sow. Deze Amerikaanse niet-gouvernementele organisatie riep door middel van een aandeelhoudersresolutie McDonald’s op om definitief afscheid te nemen van piepschuimverpakkingen van polystyreen. Daar worden bijvoorbeeld meeneemcups voor koffie van gemaakt. Deze plastic bekers eindigen gemakkelijk als zwerfafval en zijn ook moeilijk te recyclen. McDonald’s laat het niet tot een stemming over dit onderwerp komen en heeft toegezegd om dit jaar wereldwijd het gebruik van piepschuim verpakkingen te staken. Geen grote stap aangezien er al een begin was gemaakt door het concern, maar wel één in de juiste richting. Het agendapunt is daarop ingetrokken en wordt niet ter stemming gebracht. Zowel Actiam als Northern Trust, wiens verantwoorde indexfondsen een belangrijke positie innemen in onze beheerportefeuilles, hadden een jaar eerder ook al vóór een gerelateerde resolutie op de jaarvergadering gestemd. Toen werd McDonald’s gevraagd om een onderzoek naar de impact van dergelijke verpakkingen op het milieu.

Dat is actief eigenaarschap in de praktijk. Nota bene van “passieve” indexbeleggers.

22 februari 2018

Bronnen:
*The New Plastics Economy: Rethinking the future of plastics. World Economic Forum & the Ellen MacArthur Foundation (2016).
** Flotsametrics and the Floating World (2009), C. Ebbesmeyer.