Maatschappelijk verantwoord beleggen - Column Gert van de Paal

Never allow a crisis to go to waste

De coronacrisis is in korte tijd ook voor verantwoorde beleggers het belangrijkste onderwerp op de agenda geworden. Klimaatverandering is nog steeds een belangrijk thema, maar in het hier en nu is er (ook) een coronacrisis waar bedrijven mee om moeten gaan. Daarbij gaat het soms letterlijk om overleven. Deze crisis is heel snel, heel materieel geworden voor nagenoeg alle bedrijven en dus heeft het de volledige aandacht van beleggers. Dat blijkt ook uit de analyses van Truvalue Labs, een onderneming die gebruik maakt van kunstmatige intelligentie en dagelijks het internet afgraast naar “the buzz” rond bedrijven. Die digitale vinger aan de pols is een welkome aanvulling op de wat meer statische data die door andere duurzame rating-bureaus worden verzameld.

Met behulp van hun Coronavirus ESG monitor kan namelijk nagenoeg real time gemonitord worden waar de discussies rond bedrijven over gaan en hoe het sentiment rond een onderneming is. ESG staat voor Environment, Social en Governance, ofwel milieu, mens en bestuur.

De analyses van Truvalue Labs tonen dat het merendeel van de ESG-berichtgeving, momenteel gaat over de respons van bedrijven op de coronacrisis. Die analyses laten ook zien dat de S in ESG, de afgelopen maanden steeds belangrijker is geworden. Ten koste van E. 

Het feit dat beleggers zich de afgelopen maanden hebben verenigd rond een aantal thema’s die raken aan de coronacrisis, heeft zeker bijgedragen aan deze verschuiving. Zo is er een wereldwijde groep beleggers die aandacht heeft gevraagd voor de gezondheid en veiligheid van werknemers, hun salariëring en de werkomstandigheden. Maar ook de wijze waarop er wordt omgegaan met leveranciers en klanten. Daarnaast drongen deze beleggers aan op financiële prudentie. Met de inkoop van aandelen en het uitkeren van dividend - normaal gezien toch direct in het voordeel van beleggers - moet volgens hen ook verstandig worden omgegaan. Een tweede groep beleggers, onder aanvoering van Achmea Investment Management, vroeg farmaceuten om vooral samen te werken aan een coronavaccin, geen excessieve prijzen te vragen voor medicijnen en patenten niet te misbruiken. En een derde groep (Britse) investeerders riep bedrijven die staatssteun ontvangen op om verstandig om te gaan met beloningen en bonussen voor topbestuurders. Zij vrezen anders de nodige reputatieschade.

Het zijn niet de minste partijen die zich achter deze initiatieven scharen, kijkend naar de biljoenen aan beheerd vermogen die zij vertegenwoordigen. De grote Angelsaksische investeerders lijken ook steeds meer aan boord. Dat zo’n bredere blik op de wereld en verschillende belanghebbenden loont, wordt ook duidelijk uit het feit dat duurzame bedrijven het tijdens de eerste maanden van de coronacrisis vaak beter hebben gedaan op de beurs. Ook is er al een studie verschenen die laat zien dat bedrijven met een positieve nieuwsflow over de wijze waarop zij omgaan met hun personeel en hun aanvoerketen een grotere toestroom van institutioneel geld zagen tijdens de eerste maanden van de coronacrisis. Ze lieten ook een betere performance zien.

Institutionele beleggers hebben dus steeds meer oog voor de andere stakeholders van de bedrijven waarin ze beleggen. Dat getuigt van een gevoeligheid voor sentimenten in de samenleving én een langetermijnvisie op aandeelhouderschap. En daar worden ze voor beloond.

Hoe zit het met de aandacht voor klimaatverandering? Het thema heeft zeker te lijden gehad onder de coronacrisis. Het besef groeit echter dat de aanpak van de coronacrisis en die van klimaatverandering meer in elkaars verlengde liggen dan je in eerste instantie zou denken. E, S, en G worden vaak als separate dimensies gepresenteerd, maar de realiteit is dat ze niet los van elkaar staan. Laten we hopen dat de crisis ook leidt tot nieuwe inzichten die hun beslag krijgen in de lange termijn keuzes die consumenten, bedrijven, overheden - maar ook beleggers - maken. Het zou mooi zijn als er op die manier ook wat goeds voortkomt uit de huidige crisis. 

Gert van de Paal 
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen 
Rabobank Nederland Particuliere Klanten 
5 juni 2020

Fashionably late

Ik had laatst een bijeenkomst, waar een van de deelnemers iets te laat kwam. “Sorry, ik kon geen laadpaal vinden,” was het excuus. Een hippe en bijdetijdse verontschuldiging die steeds meer ingeburgerd raakt. Want na een lange aanloopperiode met de hybride technologie – de Toyota Prius werd in 2000 op de Nederlandse markt geïntroduceerd – worden elektrische voertuigen (EVs) steeds nadrukkelijker onderdeel van het straatbeeld. Terwijl geleerden nog steggelen over hoeveel milieuvriendelijker elektrisch rijden nu precies is, weten automobilisten de stekkerauto steeds beter te vinden. Bijvoorbeeld, een op de drie auto’s, die afgelopen december in Nederland werd uitgeleverd, was een Tesla. De verkoop was in belangrijke mate fiscaal gedreven, dat wel. 

Beleggers lijken er van overtuigd dat deze trend doorzet. Met als gevolg dat Tesla, gemeten naar beurswaarde, inmiddels groter dan Volkswagen is. Daarbij nemen beleggers wel een voorschot op het toekomstige succes, want het aantal verkochte Tesla’s is nog slechts een fractie van het aantal verkochte Volkswagens. Volkswagen heeft de handschoen opgenomen en liet, bij monde van CEO Diess, tijdens het World Economic Forum in Davos optekenen dat zij Tesla gaat bijhouden en misschien zelfs wel inhalen. Het concern gelooft in de potentie van haar elektrische ID-modellen en wil binnen drie jaar een miljoen EVs verkopen. Vorig jaar waren dat er nog zo’n 80.000, ongeveer een vijfde van Tesla’s afzet.

Er is dus duidelijk een disruptie gaande, al zijn de regionale verschillen groot. In Noorwegen is inmiddels iets meer dan veertig procent van alle nieuwe auto’s een ‘all electric’, maar mondiaal gezien is dat nog maar een paar procent. Voor beleggers betekent het dat ze goed de vinger aan de pols moeten houden. Er ontstaan kansen voor nieuwe bedrijven en er is een gevestigde orde – autofabrikanten, oliebedrijven – die veel te verliezen heeft. Dat weten die bedrijven overigens maar al te goed. Diverse autofabrikanten hebben al aangegeven hun verbrandingsmotoren niet meer door te ontwikkelen en in plaats daarvan in te zetten op technieken als elektrificatie en autonoom rijden. Ook oliebedrijven voelen de bui al hangen en zijn op zoek naar nieuwe inkomensbronnen. Total, bijvoorbeeld, heeft onlangs een order binnengesleept om 20.000 nieuwe laadpalen in Nederland te installeren. 

Het is nog niet duidelijk wie hier nu uiteindelijk precies de winnaars worden en wie de verliezers. Autofabrikanten zijn inmiddels ‘in overdrive’ en bezig om de draai naar elektrisch te maken. Dat kost echter tijd en heel veel geld. Sommige fabrikanten zal het lukken deze draai (zelfstandig) te maken, andere niet. Ook de olie-industrie zal fors geraakt worden door deze beweging. Tegelijkertijd ontstaan er nieuwe markten en beleggingsmogelijkheden. Beleggers die op zoek zijn naar de kansen die elektrificatie biedt, beperken zich daarbij niet tot de Tesla’s van deze wereld. Ze vliegen het onderwerp veel breder aan en zetten (ook) in op de fabrikanten van infrastructuur en componenten, zoals batterijen en software. Of wat te denken van semi-conductors? De auto van de toekomst draait immers behalve op elektriciteit, vooral op software en halfgeleiders. 

Het kan snel gaan. Illustratief zijn foto’s van de Easter parade op 5th Avenue in New York in 1900 en 1913. Op de foto’s van 1900 is één auto te zien tussen verder alleen maar paarden en wagens.  Dertien jaar later is het beeld compleet gekanteld; één paard en wagen combinatie tussen alleen maar auto’s. Een complete metamorfose van het straatbeeld, in iets meer dan een decennium. Het zijn disrupties die, net als de opkomst van de mobiele telefoon, ons voorstellingsvermogen te boven gaan. Ook met de opkomst van elektrische voertuigen - niet per se alleen maar auto’s - kan het wel eens sneller gaan dan menigeen nu denkt. We staan aan het begin van een belangrijke beweging die ook zijn sporen zal nalaten in beleggersland. Wie te laat is, heeft geen excuus meer.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
11 februari 2020

‘Cyber governance’ steeds belangrijker

“Nederlandse bedrijven slachtoffer van geavanceerde gijzelsoftware” kopte NOS nieuws op 28 november jongstleden. Het is illustratief voor de keerzijde van de almaar toenemende digitalisering van onze maatschappij. Cybercrime, ofwel computercriminaliteit, is een groeiend probleem en de bestrijding ervan vormt een interessant beleggingsthema dat kansen biedt. Het is daarom onlangs opgenomen in een aantal van onze beheerportefeuilles. Tegelijkertijd hebben beleggers steeds meer oog voor het feit dat de bedrijven waarin ze beleggen steeds gevoeliger zijn voor computercriminaliteit. De risico’s dus. De wijze waarop deze risico’s worden gemanaged, cyber governance genoemd, is een onderwerp dat steeds vaker ter sprake komt in de dialoog met bedrijven. 

Schade computercriminaliteit neemt toe
Volgens consultant IDC groeien de wereldwijde uitgaven aan cybersecurity met tien procent per jaar, naar USD 120 miljard in 2021. Die groei ligt beduidend boven de gemiddelde groei van de wereldeconomie en dit laat zich gemakkelijk verklaren. Steeds meer bedrijven zijn zich ervan bewust dat cybercrime kan zorgen voor flinke financiële schade en hun reputatie kan aantasten. In het geval van gijzelsoftware is bijvoorbeeld de toegang tot bepaalde bestanden niet mogelijk, tenzij een onderneming met geld over de brug komt. Essentiele bedrijfsprocessen kunnen op deze wijze worden geraakt of stil komen te liggen. Ook industriële spionage en verlies van data kunnen leiden tot economische schade bij bedrijven en hun klanten. Het feit dat er steeds meer data worden verzameld en steeds meer apparaten verbonden zijn met het internet (naar schatting 25 miljard in 2021), maakt het toekomstige probleem alleen maar groter.

Ook strengere wet- en regelgeving vormt een mogelijke schadepost. Denk aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Dit is de Europese wetgeving die de privacy van persoonsgegevens beter moet waarborgen. Overtredingen kunnen leiden tot boetes, die kunnen oplopen tot wel vier procent van de jaaromzet. Ook claims vormen een mogelijke schadepost. Door een datalek bij het Amerikaanse rapportagebureau Equifax werden in 2017 de gegevens van 148 miljoen klanten gestolen. De onderneming heeft zich inmiddels bereid getoond om te schikken met klanten, staten en de toezichthouder. Daar is een bedrag van USD 700 miljoen voor uitgetrokken. Op dit moment loopt de claimprocedure voor gedupeerden. De onderneming moet ook een nieuw cybersecurity plan implementeren en dat door derde partijen laten monitoren.

Ethische hacker ingeschakeld
Met dergelijke cijfers en trends in het achterhoofd, is het niet verwonderlijk dat ook beleggers steeds meer interesse tonen in de wijze waarop bedrijven hun IT-infrastructuur inrichten en beschermen. Dat lijkt niet overbodig, want veel ondernemingen blijken hier in de praktijk nog onvoldoende oog voor te hebben. Beleggers wegen cyber governance steeds nadrukkelijker mee in hun beleggingsbeslissingen. Ze willen in toenemende mate weten hoe bedrijven omgaan met cyberrisico’s. Krijgt cybersecurity wel de juiste aandacht? Is er zicht op de risico’s die een onderneming loopt en hoe wordt daarmee omgegaan, bijvoorbeeld bij calamiteiten? Wordt er transparant gerapporteerd over incidenten, en is het onderwerp zo hoog mogelijk in de organisatie belegd, op CEO- of Raad van Bestuur-niveau? Maar ook, is er voorzien in training en opleiding voor het personeel? Veel van de cyberproblemen ontstaan namelijk door menselijk falen.

Dataleveranciers spelen ondertussen in op de vraag naar meer informatie. Het bedrijf Cyberhedge analyseert bijvoorbeeld voor meer dan 7000 bedrijven niet alleen de cyberrisico’s maar ook de gevolgen ervan voor de ondernemingswaarde. Beleggers kunnen deze informatie gebruiken in hun beleggingsproces. Onder het mom van “the proof of the pudding is in the eating”, huurde Robeco vorig jaar een ethische hacker in. Deze onderwierp een aantal van de bedrijven waarin het Rotterdamse fondshuis belegt aan een lakmoesproef. Robeco voert inmiddels de dialoog met een tiental bedrijven over dit onderwerp.

Cybersecurity letterlijk op de agenda
Tekenend voor de toegenomen interesse van beleggers, is ook het feit dat het onderwerp in 2018 voor het eerst door beleggers werd aangedragen als agendapunt op een aandeelhoudersvergadering. Bij het Amerikaanse telecombedrijf Verizon werd een aandeelhoudersresolutie ingediend om te onderzoeken of de beloning van het hoger management mede afhankelijk gemaakt kan worden van de prestaties op het vlak van cybersecurity en data privacy. Ook bij The Walt Disney Company stond dit jaar een vergelijkbaar item op de agenda. Beide voorstellen konden niet rekenen op een meerderheid. Toch is de voorspelling dat het onderwerp de komende jaren steeds vaker bij bedrijven op de agenda zal staan, er één die ik wel aandurf.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten
6 december 2019

Het stenen tijdperk eindigde niet door een gebrek aan stenen…

Het zou heel gemakkelijk zijn om de recente hittegolf aan te voeren als bewijs dat het klimaat verandert. Deze warme zomerdagen had je echter een eeuw geleden ook al. Toch zijn steeds meer mensen ervan overtuigd dat het klimaat wel degelijk aan het veranderen is, inclusief de mensen die aan de knoppen zitten. In de meest recente versie van het Global Risks Report van het World Economic Forum - een onderzoek onder 1000 besluitvormers en opinieleiders uit de wetenschap, de politiek en het bedrijfsleven - wordt een falend beleid ten aanzien van klimaatverandering als een van de grootste risico’s benoemd. Er is wel steeds meer een “sense of urgency” aan het ontstaan. Dat zie je terug in wet- en regelgeving, partijprogramma’s en bedrijfsbeleid. Al gaat het nog niet snel genoeg.

Ook bij beleggers is het kwartje aan het vallen. Werd klimaatverandering een aantal jaren geleden nog in de duurzame hoek weggezet, leeft nu meer en meer het besef dat klimaatverandering alle beleggers gaat raken en dat zij ook een rol te spelen hebben. Er is hierdoor in beleggersland een beweging ontstaan bij onder andere pensioenfondsen, banken, verzekeraars en fondshuizen. Maar ook hier kan en moet het sneller. Het Sustainable Finance Action plan van de Europese Unie probeert dat te bereiken door onder meer een “groene” taxonomie, duurzame benchmarks en een Ecolabel voor groene beleggingen.

Rabobank wil haar klanten een beleggingskeuze bieden die past bij hun duurzaamheidsambities. Deze ambities zijn niet voor iedereen hetzelfde, ook niet als het gaat om klimaatverandering. Sommige klanten geloven in het uitsluiten van de fossiele brandstofsector. Andere geloven meer in het belonen van de meest duurzame bedrijven uit elke sector of de dialoog met bedrijven. Weer andere opties zijn duurzame themafondsen of ‘green bonds’ die zich specifiek richten op het klimaat. Voor al die wensen hebben we beleggingsfondsen of -oplossingen.

Maar ongeacht de keuzemogelijkheden is het zaak om de lat steeds hoger te leggen. Dit geldt voor alle beleggingen en daar zijn we al jaren mee bezig. Dat zie je bijvoorbeeld terug in een groeiend aantal duurzame beleggingsfondsen in ons assortiment, maar er gebeurt ook veel achter de schermen. Zo was onze uitvraag naar de klimaatstrategie van fondshuizen in 2015 een stimulans voor diverse fondshuizen om na te denken over hun aanpak.

We hebben in de loop der jaren een voorkeur ontwikkeld voor fondshuizen die werk maken van verantwoord beleggen. Deze beleggers voeren de dialoog met bedrijven over hun duurzaamheidsstrategie, stemmen op aandeelhoudersvergaderingen of dienen aandeelhoudersresoluties in. Afgelopen kwartaal werd wederom duidelijk dat actief eigenaarschap een belangrijke bijdrage kan leveren aan de energietransitie. Bedrijven als Shell, BP, Equinor en Total deden onder druk van beleggers belangrijke toezeggingen om te vergroenen. Institutionele beleggers trekken hier ook steeds meer samen in op, bijvoorbeeld bij het aanspreken van de honderd meest vervuilende bedrijven ter wereld als het gaat om de uitstoot van broeikasgassen (het Climate Action 100+ initiatief).

Wij geloven in de kracht van dit actieve eigenaarschap; een belangrijk instrument binnen maatschappelijk verantwoord (en duurzaam) beleggen. Dit is bovendien niet het enige instrument. Toen Actiam ons een paar jaar geleden vroeg of we voortaan kolen voor de opwekking van elektriciteit wilden uitsluiten, zeiden wij ja. Hun verantwoorde indexfondsen zijn terug te vinden in veel van onze klantportefeuilles. Ook met andere fondshuizen zijn we hierover in gesprek. Niet omdat steenkool binnenkort op zal raken - al is het een eindig verhaal natuurlijk - maar vooral omdat het goed is voor het klimaat en de ontwikkelingen op het alternatieve vlak wel eens heel snel zouden kunnen gaan. Dat brengt risico’s voor beleggers met zich mee. Ook voor andere fossiele brandstoffen vormt de opkomst van alternatieven een bedreiging. Wat dat betreft moet ik soms denken aan de profetische woorden van Ahmed Zaki Yamani. Geen milieuactivist, maar meer dan twee decennia de minister van olie in oliestaat Saoedi-Arabië. “Het stenen tijdperk eindigde niet door een gebrek aan stenen en het olietijdperk zal niet eindigen door een gebrek aan olie.” Hij zou zo maar eens gelijk kunnen krijgen.

Gert van de Paal   

Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen
Rabobank Nederland Particuliere Klanten 
4 juli 2019

Je punt maken...

Aandeelhouders hebben het recht om te stemmen op de aandeelhoudersvergadering van bedrijven waarin ze beleggen. Maar hun rechten gaan verder. Zo mogen ze ook agendapunten aandragen voor de vergadering. Dat kan door het indienen van een aandeelhoudersresolutie, die het karakter heeft van een aanbeveling voor het management. In Europa is dit niet echt de gewoonte, maar in de Verenigde Staten wordt er volop gebruik van gemaakt. Daar heeft zich inmiddels een nieuwe groep ‘activistische’ aandeelhouders gemeld.

Een aandeelhoudersresolutie indienen kost het nodige papierwerk, maar de drempel om dat te kunnen doen ligt in de VS een stuk lager dan in Europa. In de VS is het aanhouden van gewone aandelen ter waarde van USD 2000 voor een periode van een jaar voldoende. Wel zijn er diverse spelregels aan verbonden en moet het onderwerp relevant zijn voor de onderneming.

Over het algemeen zijn de onderwerpen wat kleurrijker dan bijvoorbeeld de aanstelling van een nieuwe accountant of de decharge van bestuursleden. De indieners van de resoluties zijn particulieren, NGO’s of institutionele aandeelhouders. De uitslag van een resolutie is niet-bindend en er wordt vaak geen meerderheid behaald, maar het instrument biedt wel een mooi podium. Vooral sociaal-maatschappelijke en milieugerelateerde onderwerpen zijn populair, zoals vragen over meer inzicht in politieke donaties en lobby activiteiten door de onderneming. Ook de broeikasgasuitstoot, de aanpak van klimaatverandering, beloningsvraagstukken en het diversiteitsbeleid zijn bekende voorbeelden.  

McDonald’s werd vorig jaar op deze wijze gevraagd om afscheid te nemen van het plastic rietje. De resolutie haalde weliswaar maar 8% van de stemmen, maar er werd wel een signaal afgegeven aan het management. Het komt ook voor dat het management voor de vergadering al besluit om tegemoet te komen aan de wensen van de aandeelhouders, waardoor het item van de agenda kan. Ook de aandeelhouder zelf kan besluiten om dat te doen, zoals actiegroep Follow This onlangs haar ‘klimaatresolutie’ bij Shell heeft ingetrokken. 

Online retailer Amazon houdt op 22 mei haar jaarvergadering en het belooft een interessante meeting te worden. Van de vijftien agendapunten heeft Amazon dit jaar twaalf aandeelhoudersresoluties op de agenda staan. Er wordt onder meer gestemd over de verkoop van gezichtsherkenningssoftware aan overheidsinstanties. Bepaalde aandeelhouders zijn hier tegen vanwege een mogelijke schending van mensenrechten en een onafhankelijke evaluatie moet volgens hen eerst meer duidelijkheid geven. Ook wordt de onderneming verzocht om het beleid ten aanzien van seksuele intimidatie onder de loep te nemen en data aan te leveren met betrekking tot de beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen binnen het concern. 

Een andere aandeelhoudersresolutie gaat over het klimaat. Het is niet het onderwerp dat dit agendapunt zo bijzonder maakt, maar het feit dat een aantal werknemers deze resolutie indient. Deze ‘Amazonians’ vragen hun werkgever om te beschrijven hoe het bedrijf de risico’s als gevolg van klimaatverandering denkt te managen. Zij maken daarbij gebruik van de aandelen die hen zijn toegekend als onderdeel van hun (variabele) beloningspakket. De werknemers wijzen erop dat Amazon al daadwerkelijk de gevolgen van klimaatverandering ondervindt door schade aan bedrijfsgebouwen en distributiecentra als gevolg van tornado’s, hevige regenval en bosbranden. Een andere vraag die de werknemers hebben, is hoe Amazon minder afhankelijk denkt te worden van fossiele brandstoffen.  

Het voelt als een omslachtige manier om als werknemer je punt te maken; als een laatste redmiddel, wanneer de dialoog op de werkvloer niet meer werkt. Maar tegelijkertijd is het ook een krachtig signaal naar het management én de buitenwereld. Beloningen in aandelen zijn vaak bedoeld om de betrokkenheid van werknemers bij het bedrijf te vergroten. Daar is Amazon in geslaagd, al had de onderneming misschien wat anders voor ogen. 

Gert van de Paal   
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen 
Rabobank Nederland Particuliere Klanten  
25 april 2019

Kunstmatige intelligentie: een impuls voor maatschappelijk verantwoord beleggen

Kunstmatige intelligentie doet steeds meer zijn intrede in de wereld van beleggen. Niet alleen als beleggingsthema, maar ook als instrument om tot betere beleggingsresultaten te komen. Beleggers hopen door de inzet van nieuwe technologieën en big data een bovengemiddeld rendement te behalen. Als deze ontwikkelingen bijdragen aan een vollediger en accurater beeld van de bedrijven waarin wordt belegd, is dat een goede zaak voor maatschappelijk verantwoord beleggen.

Het analyseren van bedrijven, ook op het vlak van duurzaamheid, is voor een deel nog altijd ambachtelijk speurwerk. Een analist gaat door de jaarverslagen of verstuurt een vragenlijst naar bedrijven om meer informatie te verzamelen. Dat leidt, nog steeds, tot belangrijke inzichten. Toch heeft deze werkwijze een aantal belangrijke nadelen. Je krijgt doorgaans de gegevens die andere beleggers ook krijgen. Het levert je dus niet een concurrentievoordeel op. Verder worden de data vaak door bedrijven zelf - of niet - gerapporteerd en dat zorgt mogelijk voor een vertekend of incompleet beeld. En ten slotte is er nogal eens sprake van een fikse vertraging in de rapportage. De data over de CO₂-uitstoot van een bedrijf kunnen zomaar twee jaar oud zijn bijvoorbeeld.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat beleggers op zoek gaan naar andere manieren om tot actuelere of aanvullende inzichten te komen. Ook in de wereld van maatschappelijk verantwoord beleggen dringen nieuwe technieken steeds verder door. Nou ja, nieuw. Sommige technieken bestaan al jaren, maar de snelle toename van de hoeveelheid data én de toegenomen rekenkracht van computers, zorgen voor een versnelling in het gebruik ervan. Kunstmatige intelligentie kan bijvoorbeeld worden ingezet als hulpmiddel om alle rapporten, publicaties en data die dagelijks beschikbaar komen te analyseren. Zo kun je inmiddels bijhouden hoe er op social media wordt gesproken over een bedrijf. Is dat positief of negatief en neemt het aantal berichten toe, of juist af? Dat kan aanleiding zijn voor een aanvullend onderzoek naar mogelijke risico’s. Of een gesprek met het management. Op deze manier houd je een elektronische vinger aan de pols.

Met behulp van technieken als ’natural language processing’, ‘machine learning’ en ‘deep learning’ worden de inspanningen van (duurzame) analisten in snel tempo gecomplementeerd en misschien in de toekomst wel vervangen. Sommige partijen gaan daarin al vrij ver. Het bedrijf TruValue Labs graast internet en social media af op zoek naar nieuwe informatie. De onderneming scant routineus meer dan 75.000 bronnen zoals kranten, websites van belangenorganisaties, blogs en publicaties in allerlei (vak)bladen. Aan de hand daarvan worden duurzaamheidsscores voor bedrijven berekend. Het Engelse Arabesque doet iets vergelijkbaars en gebruikt ‘machine learning’ en big data om meer dan 200 indicatoren op het vlak van ESG (Environment, Social, Governance) actueel te houden. Daarvoor worden doorlopend meer dan 50.000 databronnen in 15 verschillende talen gemonitord.

Het zijn fascinerende ontwikkelingen. Veel experts zijn het er echter wel over eens dat de inzet van kunstmatige intelligentie en big data alleen niet voldoende is. Je hebt mensen nodig om de uitkomst van alle analyses op juiste wijze te duiden. De kunst voor beleggers is daarbij om alle ruis weg te filteren. Alleen de zaken die materieel zijn, hebben impact op de financiële prestaties van de ondernemingen die op deze wijze worden onderzocht. Mits verstandig gebruikt, vormen deze ontwikkelingen een sterke impuls voor de integratie van zogenoemde ESG-factoren in het beleggingsproces. Hierdoor wordt maatschappelijk verantwoord beleggen naar een hoger plan getild. Een ontwikkeling die ik alleen maar kan toejuichen.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen - Rabobank Particulieren & Private Banking

2 augustus 2018

Fat Cat Day

Beloningen voor topbestuurders staan volop in de belangstelling. Het is elk voorjaar, rond de jaarvergaderingen, een terugkerend thema. In het bijzonder het salaris van de CEO ligt onder het vergrootglas en sommige salarisvoorstellen roepen heftige reacties op. In Nederland, maar ook daarbuiten. Fat Cat Day bijvoorbeeld, is een begrip geïntroduceerd door de Britse denktank High Pay Centre. Het is de dag van het jaar waarop CEOs in het Verenigd Koninkrijk al meer verdiend hebben dan de gemiddelde Britse werknemer dat jaar zal verdienen. Enig idee op welke dag het dit jaar Fat Cat Day was? U krijgt straks het antwoord.

Het is natuurlijk aan de aandeelhouders om uiteindelijk te bepalen of een beloningspakket eerlijk is of niet. In vakjargon heet dat “Say on Pay”. Toch gebeurt het in de praktijk niet vaak dat beloningsvoorstellen voor bestuurders worden weggestemd. Grote beleggers als Blackrock en Vanguard wordt wel verweten niet kritisch genoeg te zijn en te gemakkelijk mee te gaan met de excessieve beloningsvoorstellen van het management. Dat onderwerp is vorig jaar zelfs ter stemming gebracht bij BlackRock - zelf beursgenoteerd - door een kritische aandeelhouder die het punt agendeerde. Inmiddels stemt het fondshuis wat vaker tegen excessieve beloningsvoorstellen dan in het verleden, zo concludeerde de Amerikaanse niet-gouvernementele organisatie As You Sow onlangs. Volgens hen zijn pensioenfondsen en grote vermogensbeheerders buiten de VS echter een stuk kritischer.

Alleen kijken naar het stemgedrag van een fondshuis gaat overigens wel voorbij aan het feit dat er achter de schermen soms volop discussie is. In aanloop naar de jaarvergadering wordt door institutionele beleggers nogal eens overlegd met het bestuur of de remuneratiecommissie over de voorgestelde beloningen. Dat heeft ook zijn invloed op de voorstellen die wel of niet ter stemming worden gebracht.

De discussie over beloningen is inmiddels nog wat breder getrokken met de komst van de “Pay Ratio”, ofwel de loonkloof. Dit kengetal geeft weer wat de verhouding is tussen het salaris van de CEO en de gemiddelde medewerker binnen een bedrijf. Ook in Nederland krijgt de loonkloof veel aandacht in het kader van de Code voor goed ondernemingsbestuur. De Pay Ratio kent de nodige beperkingen; deze kan bijvoorbeeld op talloze manieren berekend worden. Dat doen bedrijven dan ook. Het is daarom gevaarlijk om gerapporteerde Pay Ratio’s zomaar te vergelijken. Focus Orange berekende in opdracht van het FD met een eigen methodiek de loonkloof bij 21 grote Nederlandse beursfondsen en kwam uit op 83 in 2017. De CEOs van deze bedrijven verdienen dus gemiddeld 83 keer het salaris van de modale werknemer. Ter vergelijking: in de VS was die verhouding volgens de Amerikaanse federatie van vakverenigingen 347 voor de S&P 500 bedrijven (in 2016). De loonkloof in Nederland is dus bescheiden in vergelijking met die in de VS.

De Pay Ratio zegt ook niets over de hoogte van de beloning van de CEO per se, maar biedt wel meer transparantie over de beloningsstructuur binnen een bedrijf. Dat moet stimuleren dat men intern ook nadenkt over het effect van de beloning voor topbestuurders op de rest van de organisatie. De impliciete gedachte is natuurlijk dat daar een disciplinerende werking vanuit gaat. Saillant detail is dat veel CEO salarissen de laatste jaren volgens deskundigen zijn gestegen juist als gevolg van meer transparantie. Iets wat men nu met nog meer transparantie probeert op te lossen.

Rabobank Private Banking schrijft de fondshuizen waarmee ze werkt niet voor hoe zij moeten stemmen als het gaat om beloningen voor topbestuurders. Wel verwachten wij een kritische houding ten aanzien van dit onderwerp en, in bredere zin, aandacht voor het HR-beleid van bedrijven waarin wordt belegd. Een goed HR-beleid (waarvan het beloningsbeleid een belangrijke, maar niet de enige component vormt) is ontzettend belangrijk voor het aantrekken en vasthouden van getalenteerd personeel. Niet alleen aan de top, maar in alle geledingen van het bedrijf.

Oh ja, Fat Cat Day. Die dag viel dit jaar op vier januari.

Gert van de Paal
Specialist Maatschappelijk Verantwoord Beleggen - Rabobank Particulieren & Private Banking

9 mei 2018

Een soep die zwaar op de maag ligt

Plastic is zowel een zegen als een plaag. Veel gebruiksvoorwerpen worden ervan gemaakt. Ruim een kwart van alle plastic wordt gebruikt als verpakkingsmateriaal. Dat kan bijvoorbeeld voedselbederf voorkomen, maar de verpakking zelf moet niet het probleem worden. Feit is dat plastic verpakkingsmateriaal in 95% van de gevallen maar één keer gebruikt wordt en dan weer wordt weggegooid. We zitten dus steeds meer met al dat plastic in ons maag. Want hoe kom je er weer van af? Maar 14% van alle gebruikte plastic verpakkingen wordt namelijk verzameld om te recyclen.* 

Veel, heel veel plastic eindigt als zwerfafval. Soms duidelijk zichtbaar maar veel vaker microscopisch klein. Inmiddels schijnt er  op de Grote Oceaan een plastic soep,- een verhoogde concentratie plastic deeltjes, rond te drijven die een oppervlakte heeft van 34 keer Nederland. Het werkelijke probleem is nog groter want er zijn wereldwijd meerdere van dit soort concentraties plastic.**  

Dat plastic in zee zorgt voor problemen. Dieren die het eten, kunnen hierdoor sterven. Ook komt het plastic terecht in onze voedselketen. Maar de gevolgen reiken verder. Een maand geleden zag ik foto’s van de stranden van Bali. Het eiland word elk jaar, met name rond deze tijd, letterlijk overspoeld met plastic. Dagelijks zijn honderden mensen in de weer om de stranden te ontdoen van tonnen plastic. De situatie is inmiddels zo schrijnend dat de lokale autoriteiten de “noodtoestand” hebben uitgeroepen. Plastic haalde vaker de headlines de afgelopen weken: bijvoorbeeld het bericht dat China ons Europese plastic niet meer wil recyclen. 

Maar er was ook positief nieuws. De Europese Commissie wil namelijk dat in 2030 alle plastic verpakkingen recyclebaar zijn. Op het World Economic Forum in Davos beloofden elf multinationals daar vijf jaar eerder al aan te zullen voldoen. Daaronder zijn bedrijven als CocaCola, PepsiCo en Unilever.

Ook beleggers laten zich niet onbetuigd. Plastic (her)gebruik, afvalscheiding of in bredere zin de impact van een bedrijf op het milieu, zijn aspecten die doorgaans worden meegewogen door beleggers die de duurzaamheid van bedrijven beoordelen. Naast vele andere duurzaamheidsaspecten overigens. 

Er zijn ook steeds meer beleggers die bedrijven hierop aanspreken. Actiam is één van de fondshuizen die zich onlangs aansloot bij een initiatief van As you Sow. Deze Amerikaanse niet-gouvernementele organisatie riep door middel van een aandeelhoudersresolutie McDonald’s op om definitief afscheid te nemen van piepschuimverpakkingen van polystyreen. Daar worden bijvoorbeeld meeneemcups voor koffie van gemaakt. Deze plastic bekers eindigen gemakkelijk als zwerfafval en zijn ook moeilijk te recyclen. McDonald’s laat het niet tot een stemming over dit onderwerp komen en heeft toegezegd om dit jaar wereldwijd het gebruik van piepschuim verpakkingen te staken. Geen grote stap aangezien er al een begin was gemaakt door het concern, maar wel één in de juiste richting. Het agendapunt is daarop ingetrokken en wordt niet ter stemming gebracht. Zowel Actiam als Northern Trust, wiens verantwoorde indexfondsen een belangrijke positie innemen in onze beheerportefeuilles, hadden een jaar eerder ook al vóór een gerelateerde resolutie op de jaarvergadering gestemd. Toen werd McDonald’s gevraagd om een onderzoek naar de impact van dergelijke verpakkingen op het milieu. 

Dat is actief eigenaarschap in de praktijk. Nota bene van “passieve” indexbeleggers.

22 februari 2018

Bronnen: 
*The New Plastics Economy: Rethinking the future of plastics. World Economic Forum & the Ellen MacArthur Foundation (2016). 
** Flotsametrics and the Floating World (2009), C. Ebbesmeyer.

De gouden tip voor 2018. En voor 2019 en 2020 en ...

Afgelopen week was Al Gore, de voormalig vicepresident van de VS, in Nederland ter promotie van zijn nieuwe film An Inconvenient Truth 2. Elf jaar na het verschijnen van deel 1 is er het nodige gebeurd. Zo worden de gevolgen van de klimaatverandering steeds zichtbaarder. Het goede nieuws is dat technologische oplossingen voor het probleem op grotere schaal worden ingezet. Denk aan de opmars van ledverlichting en het aantal geïnstalleerde zonnepanelen dat snel toeneemt. Toch is hier volgens Gore nog een wereld te winnen. De zon straalt in één uur zoveel energie af op de aarde dat we daarmee wereldwijd een jaar vooruit kunnen. De nieuwe technologieën worden echter nog niet snel genoeg omarmd. Het kan, nee, het móet sneller betoogde Gore. En beleggers hebben daarbij een rol te spelen. Voor mensen die nu denken, niet weer die grijsgedraaide klimaatplaat voor duurzame beleggers: blijf lezen. Want dit verhaal raakt alle beleggers.

Aan belangstelling voor klimaatverandering niet te klagen. Het onderwerp staat volop in de picture. Overheden hebben zich, via het akkoord van Parijs, gecommitteerd aan de ambitie om de temperatuurstijging op aarde te beteugelen. Er is momentum ontstaan. En steeds meer grote beleggers omarmen het thema. Daarmee wordt het vanzelf ook relevant voor de non-believers onder ons.

Het verminderen van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, de energietransitie, gaat in alle sectoren tot veranderingen leiden. In sommige sectoren zelfs tot zeer grote veranderingen. Dat proces is al in volle gang. Denk bijvoorbeeld aan nutsbedrijven als RWE en E.ON die groene en niet-groene activiteiten hebben gescheiden. Dat ging gepaard met miljardenafschrijvingen. Maar ook olie- en gasbedrijven en automobielfabrikanten merken de gevolgen van de energietransitie en moeten daarop inspelen. Wat als straks de CO2-emissierechten wel goed beprijsd (lees: duurder) worden? Dan gaan nog veel meer ondernemingen, zeker de vervuilende, de gevolgen voelen. Koplopers worden dan spekkopers. Mijn boodschap is dan ook: klimaatverandering en de energietransitie gaan alle beleggers raken. Maar ook: als belegger kun je hier veel kanten mee op.

Je kunt vervuilende bedrijven uitsluiten door er niet in te beleggen. Een alternatief is om dat juist wel te doen. Bijvoorbeeld door in olie- en gasbedrijven te beleggen en gebruik te maken van stemrecht of de dialoog om hen tot een omslag te bewegen. Ook een mogelijkheid: beleg alleen in de meest duurzame ondernemingen uit een sector. Beloon gewoon de bedrijven die hun CO2-uitstoot sterk verminderen. Of kies voor een accent in de portefeuille met een van de vele duurzame themafondsen. Ja, natuurlijk zijn er de fabrikanten van windmolens en zonnepanelen maar er is meer. Wat te denken van beleggingen in bedrijven die ervoor zorgen dat we efficiënter omspringen met energie? Producenten van isolatiematerialen bijvoorbeeld. Of lichtgewicht materialen voor auto’s en vliegtuigen. Of enzymen om op lagere temperaturen te wassen. Ten slotte zijn er nog de green bonds. Een klein maar snelgroeiend segment van de obligatiemarkt. Het geld gaat in dit geval specifiek naar projecten die als doel hebben klimaatverandering tegen te gaan of de gevolgen ervan te bestrijden. Kortom, mogelijkheden te over.

Wij zijn bij Rabobank niet zo van het snelle scoren of dé gouden tip. Maar dit thema gaat beleggers heel erg bezig houden. Volgend jaar en de jaren daarna. Die voorspelling durf ik wel aan.

20 december 2017

Data dilemma's

‘Bedrijven in paniek over Europese privacywet’ kopte het Financieele Dagblad onlangs. Kern van het krantenartikel was dat bedrijven momenteel alle zeilen bij moeten zetten om op tijd te voldoen aan nieuwe Europese wetgeving die de privacy van persoonsgegevens beter moet waarborgen (de Algemene Verordening Gegevensbescherming). Dat betekent niet alleen dat bedrijven een privacybeleid moeten formuleren, maar vaak ook dat de ICT- infrastructuur binnen bedrijven aangepast moet worden. Dat zijn soms lange en kostbare trajecten. Maar ook noodzakelijk, want als bedrijven hun zaakjes niet op orde hebben, leidt dat in de toekomst mogelijk tot fikse boetes. Die kunnen oplopen tot wel vier procent van de jaaromzet.

De nieuwe wetgeving is een logisch gevolg van de digitalisering van onze samenleving en het toenemend gebruik van (big) data. Het combineren van deze gegevens leidt tot op maat gesneden advertenties en aanbiedingen en kent talloze andere toepassingen die ons leven gemakkelijker maken. Maar het heeft ook een keerzijde. De privacy van consumenten mag immers niet in het gedrang komen. En om het nog gecompliceerder te maken; de vrijheid van meningsuiting ook niet.

Bedrijven als Alphabet (Google) en Facebook bestaan bij de gratie van big data. Het is voor hen van levensbelang om hier zorgvuldig mee om te gaan. Er lopen al talloze rechtszaken tegen deze bedrijven vanwege vermeende privacy schendingen. Maar ook burgers die zich beroepen op het ‘vergeetrecht’ melden zich met het verzoek om informatie over hen te wissen van het internet. Tegelijkertijd doen overheden in toenemende mate een beroep op deze bedrijven om gegevens over bepaalde klanten vrij te geven. Of om ongewenste content te weren van hun netwerken. Dat vergt een continue doorontwikkeling van beleid, maar ook van techniek.

Zo kwam Google onlangs met het bericht dat Youtube -  in aanvulling op het bestaande beleid om filmpjes waarin wordt opgeroepen tot geweld te verwijderen - nu ook een beleid heeft voor filmpjes die op het randje zijn. Deze worden niet verwijderd, maar de verspreiding ervan wordt tegengegaan door het onmogelijk te maken deze filmpjes te delen, te liken of te becommentariëren. Op deze manier raken ze al snel ondergesneeuwd. Dit soort maatregelen is geen overbodige luxe, zeker niet omdat talloze bedrijven hebben aangegeven niet langer te willen adverteren op Youtube. Ze willen hun advertenties namelijk niet in de buurt van aanstootgevende boodschappen hebben staan.

Het zijn echter niet alleen de Facebooks en Googles van deze wereld die worden geraakt door wetgeving waaronder de nieuwe Europese privacywetgeving. Bijna alle bedrijven krijgen hier in meer of mindere mate mee te maken. Daarmee is het een niet te onderschatten aspect voor beleggers. Het is dus niet verwonderlijk dat institutionele beleggers deze aspecten steeds nadrukkelijker meewegen in hun beleggingsbeslissingen en hierover informeren bij ondernemingen. Hoe worden deze risico’s gemanaged? Hoe wordt omgegaan met klantgegevens? Is er een privacy- of mensenrechtenbeleid? Het zijn dit soort vragen die in het kader van maatschappelijk verantwoord beleggen moeten worden gesteld. En die relevanter zijn dan menigeen denkt.

26 september 2017

Benieuwd naar het standpunt van Rabobank? Zie ons privacy statement op Rabobank.com.