Blik op de wereld: hetzelfde, maar bepaald niet saai

De wereldeconomie groeit in 2018 en 2019 met iets minder dan 4 procent (tabel 1), net als we in ons vorige Kwartaalbericht verwachtten. Voor de ontwikkelde economieën zijn de huidige groeicijfers veelal hoger dan de potentiële groei. We verwachten daarom ook niet dat de groei in deze landen nog veel hoger kan; het is eerder wachten op een matiging ervan. Vertrouwensindicatoren trekken zich echter nog niet zo veel aan van deze economische logica (figuur 2). De matiging van de groei verwachten we daarom pas ná volgend jaar.

Binnen de opkomende economieën zien we zeer verschillende ontwikkelingen. Waar de Chinese en Indiase economieën stevig doordenderen, hebben Argentinië en Turkije te maken met een valutacrisis en bijbehorende torenhoge inflatie. Ook andere opkomende markten hebben te maken met een sterk verslechterd sentiment van investeerders. Dit is al langer gaande in reactie op het teruglopende renteverschil met de Verenigde Staten. Nu kijken investeerders bovendien kritischer naar specifieke kwetsbaarheden van individuele landen. En ook handelsspanningen verminderen het vertrouwen.

We gaan hieronder eerst dieper in op de belangrijkste onzekerheden bij het economische beeld, waarna we een aantal individuele landen onder de loep nemen.

President Trump heeft sinds de eerste dag van zijn presidentschap de handelsrelaties met andere landen in het vizier genomen. Met nieuwe invoertarieven en dreigementen joeg hij al menig land naar de onderhandelingstafel. Deze zomer wist Trump beweging te brengen in de gesprekken met Mexico en Canada over het Noord-Amerikaanse vrijhandelsverdrag. Met een bilateraal akkoord op hoofdlijnen met Mexico dreef Trump Canada in een hoek. Ook de relatie met de Europese Unie zette Trump dit voorjaar onder druk. In juli lukte het Europese-Commissievoorzitter Juncker om hoge Amerikaanse invoertarieven op Europese auto’s voorlopig af te wenden. De vraag is voor hoe lang. Een inmiddels gestarte Amerikaans-Europese dialoog moet dat uitwijzen.

Het focuspunt van Trumps toorn ligt de komende tijd evenwel in China. Hij zal daarbij met het oog op de Amerikaanse mid-term-verkiezingen in november strategisch opereren. Na de recent ingestelde invoertarieven op 50 miljard dollar aan importen uit China overweegt de Amerikaanse regering nu om invoertarieven te verhogen op nog eens 200 miljard dollar aan Chinese goederen. Ondanks genomen en aangekondigde tegenmaatregelen van China en andere getroffen landen lijdt de Amerikaanse economie nog maar in beperkte mate onder deze schermutselingen. Zoals RaboResearch recent berekende en beschreef, is de directe schade beperkt omdat de handelsmaatregelen nu (nog?) alleen zijn gericht op specifieke sectoren en landen. De indirecte schade is echter moeilijk te meten. En, zoals de geschiedenis leert, een brede handelsoorlog kent alleen verliezers.

Intussen kent de Europese Unie zijn eigen handelsperikelen. In het kader van het Britse voornemen om de EU per 29 maart 2019 te verlaten, voeren beide partijen onderhandelingen over de voorwaarden voor de ‘scheiding’ én over de toekomstige handelsbetrekkingen. Van een leien dakje gaan deze gesprekken bepaald niet. Weliswaar zijn de EU en het VK het in principe eens geworden over een transitieperiode tot eind 2020. Maar het lukt de Britse premier May maar niet om haar eigen regering en conservatieve partij op één lijn te krijgen over wat daarna moet gebeuren. En dan moet ze het nog eens worden met de 27 resterende lidstaten van de EU. Dat zal niet gaan lukken vóór de Europese top van oktober, die lang als deadline gold. Toch achten we het nog altijd reëel dat het VK en de EU een chaotische Brexit kunnen voorkomen met een last-minute deal. Een gedeelde visie op een, later te sluiten, vergaand vrijhandelsakkoord zal daar waarschijnlijk deel van uit maken. Maar interne strubbelingen in de Britse politiek kunnen leiden tot heel andere scenario’s. Zoals een harde Brexit zónder transitieperiode, die onmiddellijk tot een ernstige verstoring van de handelsstromen zou leiden. De kans daarop is oncomfortabel groot. Ook uitstel van Brexit is niet uit te sluiten. Dat op zijn beurt zou betekenen dat de huidige periode van onzekerheid langer duurt, met meer negatieve gevolgen voor het vertrouwen in de Britse economie.

Voor het tweede kwartaal op rij verraste de Amerikaanse economie positief. Een groei van 2,9 procent in het tweede kwartaal ten opzichte van een jaar eerder is een teken dat de economie nog steeds op volle toeren draait. Dat zal de rest van dit jaar en volgend jaar nauwelijks anders zijn: consumenten zien hun lonen stijgen in combinatie met een zeer lage werkloosheid, bedrijven profiteren van Trumps belastingverlagingen en de overheid zelf stimuleert de economie naar hartenlust met een groot begrotingstekort als gevolg. De grootste onzekerheid is uiteraard de protectionistische koers van de regering-Trump, zoals hierboven beschreven. Daarnaast houden marktpartijen een schuin oog op de Amerikaanse rentecurve, die suggereert dat het einde van de economische cyclus in zicht is.

De economische groei in de eurozone lijkt wel over het hoogtepunt heen, maar er resteert nog steeds een groei die hoger ligt dan we op lange termijn mogen verwachten. Dat betekent onder andere een dalende werkloosheid die zich op enig moment moet vertalen in hogere lonen en daarmee hogere consumptie. Op termijn betekent dit ook hogere inflatie. De ECB maakt gebruik van de ruimte die dit biedt om de netto aankopen onder het opkoopprogramma eind dit jaar te beëindigen, maar liet al weten dat een renteverhoging zal moeten wachten tot na de zomer van 2019. Behalve de uiteindelijke afloop van de handelsdialoog met de VS en de Brexit is het voor de eurozone van belang hoe de Italiaanse regering zich gaat gedragen. Een hoog oplopend conflict met Europese instellingen en andere lidstaten over naleving van begrotingsnormen ondergraaft het huidige positieve sentiment in de eurozone. Lees hier meer over de eurozone.

Bedrijven, huishoudens en de overheid bereiden zich voor op de Brexit. Dit zorgt onder andere voor terughoudendheid bij investeringen en een relatief voorzichtige consumptiegroei. Deze wordt ook beïnvloed door de hoge inflatie als gevolg van een depreciatie van het Britse pond. Daar staat wel een teruglopend handelstekort tegenover en een doorzettende daling van de werkloosheid die al op een laag niveau ligt. Al met al blijft de economische groei in het VK tot het moment van uittreden uit de EU op een matig niveau hangen.

De Japanse economie kent een zeer lage potentiële groei, maar op korte termijn schijnt er de zon. De grote motor daarachter is de fiscale en monetaire stimulans vanuit het Abenomics-programma, dat verder nog wordt ondersteund door een toenemende vraag naar Japanse producten uit het buitenland. Met een zeer krappe arbeidsmarkt en een tegenwerkende demografie zijn de grenzen aan de groei hiermee echter wel bereikt.

De Chinese economie lijkt op macro-economisch niveau nog nauwelijks last te hebben van de handelsperikelen met de VS. De economie groeide in het tweede kwartaal met 6,7 procent ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Dit gaat opnieuw boven de officiële groeidoelstelling van 6,5 procent uit. Dit kan uiteraard veranderen als de VS een groter pakket tariefmaatregelen invoert. In dat geval is het de vraag hoe de Chinese overheid hierop reageert. Laat men de economische groei inderdaad iets teruglopen, of zet de overheid zelf een tandje bij om de binnenlandse bestedingen te stimuleren?

De Indiase economie presteert momenteel uitstekend. Zij combineert een hoge groei met een relatief lage inflatie en we verwachten dat dit de komende tijd niet verandert. Wel heeft ook India recent last gehad van de turbulentie in Turkije, met als gevolg een verzwakking van de valuta. Dit kwam bovenop de effecten van het verkrappende monetaire beleid in de VS. Toch verwachten we niet dat dit de doordenderende reële economie veel pijn doet.

De Braziliaanse economie haperde de eerst helft van dit jaar vanwege onder meer een grote staking onder truckers en enkele politieke (corruptie-)schandalen. Daarnaast is er onzekerheid over de samenstelling van de regering na de verkiezingen in oktober dit jaar. We gaan uit van een hervormingsgezinde, marktgeoriënteerde regering, waardoor we een economisch goed 2019 verwachten. Dit herstel wordt nog versterkt door een toenemende export –die een duwtje in de rug krijgt van de recente waardedaling van de Braziliaanse real- en nog altijd relatief lage inflatie.