Emissieloos bouwen; hoe dan?

Deze bouwupdate gaat over hoe je schoner kan bouwen. Dus over een schoner bouwproces. We gaan in op zaken als logistiek, elektrisch materieel, inrichting van de bouwplaats, gebruik van bouwhubs en fabrieken. De focus ligt dus niet op wat je zou moeten bouwen om duurzamer te zijn. Daar hebben we in eerdere bouwupdates al wel aandacht aan besteed, bijvoorbeeld over houtbouw of circulair materiaalgebruik.

Maar hoe je bouwt staat niet helemaal los van wat je bouwt. Ontwerp- en materiaalkeuzes hebben invloed op hoe je het bouwproces kunt inrichten. Hoe minder zwaar materiaal is, hoe eerder elektrisch materieel ingezet kan worden. En als gekozen wordt voor lokaal beschikbare materialen (local sourcing) kan dat de totale transportbehoefte van het project sterk verminderen.

Vergeleken met de gebruiksfase is de duurzaamheidsimpact van de bouwfase relatief klein. Dat neemt niet weg dat we moeten kijken hoe de realisatie van een gebouw zo duurzaam mogelijk kan plaatsvinden en hoe we de CO2-footprint van het bouwen kunnen verkleinen.

Je kunt het bouwproces duurzamer inrichten op 2 manieren:

1. Bestaande bouwprocessen duurzamer uitvoeren
   Met het verminderen van bouwfouten verspil je wellicht minder materiaal. Misschien loont het om een dieselmotor te vervangen door een elektrische. Door dingen die je altijd al deed, te vervangen door een duurzamere variant, bouw je vanzelf schoner.
2. Het hele bouwproces duurzamer inrichten
   Naast ‘dingen anders doen’, kun je ook nagaan of je ook ‘andere dingen kan doen’. Als we bouwen echt duurzamer willen maken, moeten we niet alle stappen in het traditionele bouwproces wat duurzamer of minder vervuilend maken, maar het hele bouwproces tegen het licht houden.

In een traditioneel bouwproces ontstaat een gebouw op de bouwplaats (zie figuur 1 links). Van overal vandaan worden mensen, materialen en machines naar de bouwplaats getransporteerd om daar een gebouw in elkaar te zetten. Steeds vaker zien we dat het bouwproces anders wordt ingericht. Dat bijvoorbeeld gewerkt wordt met bouwhubs, waardoor een deel van de transportbewegingen gebundeld kunnen worden. Of dat een deel van de productie en assemblage in fabrieken plaatsvindt. Soms worden zelfs hele woningen in de fabriek gebouwd. De bouwplaats is dan in feite de fabriek, en staat los van de gebouwplaats (zie figuur 1 rechts).

Het lijkt eenvoudig: als je het bouwproces schoner wilt maken, vervang je alle diesel- en benzinevoertuigen en -machines door elektrisch materieel. Veel aannemers werken al met elektrisch transport, zeker als de bouwplaats in een gemeente ligt waar milieuzones zijn ingesteld en je met vervuilende auto’s en vrachtwagens de stad niet meer in komt. We kennen goede voorbeelden waarin gewerkt wordt met 100% elektrische vrachtwagens. Of zelfs elektrische boten, die materialen over het water naar de bouwplaats vervoeren.Ook zien we steeds meer succesvolle voorbeelden van gebruik van hybride en emissieloos transport- en hijsmaterieel. Zoals een hybride mixerpomp truck, of een hybride torenkraan. Lees meer over elektrificatie op Rabo Electric."

Toch zijn er nog 2 grote hobbels te nemen als het gaat om aanschaffen van elektrisch materieel:

1. De capaciteit. Op dit moment is er nog niet genoeg elektrisch materieel om in de vraag te voorzien. De fabrikanten kunnen nieuwe productie niet bijbenen, dus daarom moet er veel bestaand dieselmaterieel worden omgebouwd naar elektrisch. Maar ook in die markt is een capaciteitsgebrek.
2. De prijs. De nieuwprijs van elektrisch materieel is vaak wel 2 of 3 keer hoger dan die voor traditionele (nieuwe) dieselmachines. Bestaande dieselmachines zijn bovendien vaak nog niet afgeschreven. Het is dus duur om elektrisch materieel aan te schaffen en die meerkosten kunnen vaak nog niet worden doorberekend in offertes, omdat aanbesteders vaak nog uitgaan van de lagere dieselprijzen.

Met de aanschaf van elektrisch materieel ben je er bovendien nog niet. Ook daarna volgen 3 grote knelpunten:

1. Je hebt stroom nodig. In de eerste plaats kost dat geld.
2. Voor die stroom heb je accu’s en oplaadpunten nodig. Voor een volledige werkdag heb je vaak wel twee accupakketten nodig. Om wisseltijd te voorkomen kan bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van een batterij-(zee)container zodat materieel maximaal door kan draaien. Zo wordt er om de dijkversterking tussen Tiel en Waardenburg emissievrij te kunnen uitvoeren daar een snellaadplein ingericht voor het opladen van materieel. Dit plein kan ook na afrondingen gebruikt worden voor nieuwe projecten.
3. Tot slot is er nog de vraag of er voldoende (kracht)stroom is. We lezen elke dag dat bedrijven vele maanden moeten wachten op een aansluiting van Enexis, Liander en Stedin. Daarom is het van belang tijdig na te denken over je energievoorziening. Liefst op of nabij het project. Zijn zonnepanelen mogelijk? Of kleine windmolens, een tijdelijk zwaardere aansluiting of werken met accucontainers?

In het traditionele bouwproces is de bouwplaats van een gebouw de plek waar dat gebouw vervolgens ook decennialang staat. Alle benodigde onderdelen van het gebouw, inclusief de machines en mensen die nodig zijn om dat gebouw te realiseren, worden naar die locatie gebracht.

Een traditionele bouwplaats heeft verschillende nadelen:

Een steeds groter deel van de productie van woningen of andere gebouwen vindt plaats in fabrieken. Er komen inmiddels zelf complete woningen uit de fabriek, die direct naar bestemming worden gebracht. Daar is dan alleen nog maar ‘afmontage’ nodig.

Het verplaatsen van (een groot deel van) de productie naar een fabriek – ook wel industrialisatie van de bouw – kan veel (milieu)winst opleveren:

Maar ook al rollen er hele woningen uit de fabriek, dan zijn er op de bouwplaats zelf nog bouwactiviteiten nodig. De grond moet bouw- en woonrijp gemaakt worden (graven, heien) en de onderdelen of modules uit de fabriek moeten worden geassembleerd. Het voordeel van prefab-bouwmethoden is dat het lichter is. Dat maakt het makkelijker om elektrisch materieel in te zetten voor bijvoorbeeld transport en hijswerkzaamheden.

Een andere manier om de bouwplaats te veranderen en schoner te maken is het werken met een bouwhub. Een bouwhub is een locatie op afstand van de feitelijke (ge)bouwplaats, vaak op een goed bereikbare locatie aan de rand van de stad, waar alle benodigde bouwmaterialen naartoe worden gebracht. Hiervandaan kan de hele logistieke keten van de bouw worden gemonitord en aangestuurd.

Een bouwhub heeft verschillende voordelen:

Wij verwachten steeds vaker bouwhubs te gaan zien. Zeker op goed bereikbare plekken (over de weg, maar ook over water en eventueel spoor) aan randen van grote steden. In binnensteden is de ‘logistieke puzzel’ lastiger en moeten transportbewegingen beperkt worden. Bouwhubs zullen steeds vaker meerdere projecten tegelijkertijd bedienen, steeds vaker ook van verschillende bouwers en ontwikkelaars.

Bouwhubs dragen op zich al bij aan het verduurzamen van het bouwproces. Maar ook voor de bouwhubs gelden vervolgens de zaken die we ook voor de bouwplaats al noemden: er moet zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van elektrisch materieel, de laad- en opslaginfrastructuur moet op orde zijn en er moet gedacht worden aan hernieuwbare energieopwekking voor eigen gebruik en laadinfra.

We noemden al dat een groot deel van de milieu-impact van gebouwen samenhangt met materiaalkeuzes. Biobased en/of circulaire bouwmaterialen kunnen de emissies van een gebouw in de gebruiksfase sterk reduceren en de energieprestatie verhogen. Vanuit de overheid wordt daarom steeds sterker gestuurd op gebruik van duurzame materialen. Ook in tenders vanuit overheden worden steeds vaker circulaire randvoorwaarden opgenomen.

Materiaalkeuzes hebben niet alleen milieu-impact in de gebruiksfase, maar ook in de bouwfase:

Hoe je duurzamer en schoner kunt bouwen, wordt dus zeker ook beïnvloed door wat je gaat bouwen of waarmee. We zeiden het al aan het begin van deze update: een schoner bouwproces start aan de tekentafel. Want na het ontwerp, en voor het gebruik, zit de bouwfase. Dit kreeg tot een paar jaar geleden weinig aandacht als het gaat om duurzaamheid. Dat is te verklaren doordat in vergelijking met de gebruiksfase de bouwfase veel minder milieu-impact heeft.

Dat neemt niet weg dat ook het bouwen zelf schoner, energiezuiniger en milieuvriendelijker kan en moet. Alle beetjes helpen, zeker op plekken waar stikstofbeperkingen gelden. Schone bouw heeft de toekomst, dus je kan er maar beter op voorbereid zijn.