Onderzoek
Kwetsbare Nederlandse importen uit de VS
In november kiezen de Amerikanen een nieuwe president. Ook voor Europa en Nederland staat daarbij veel op het spel. Het is namelijk niet ondenkbaar dat er een handelsoorlog uitbreekt. In deze studie verkennen we enkele scenario’s.

In het kort
Voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen is in Nederland veel aandacht. Er staat namelijk ook voor Nederland en Europa veel op het spel. De Republikeinse presidentskandidaat, Donald Trump, staat al lange tijd voor in de peilingen en heeft een goede kans om de verkiezingen te winnen. Hij kondigde aan dat hij de handelsbalans voor de Verenigde Staten wil verbeteren en industrie wil terugbrengen binnen de eigen landsgrenzen. Om dat voor elkaar te krijgen, wil hij hoge handelstarieven invoeren voor goederen uit China, maar ook voor goederen uit Europa.
Mocht Trump de presidentsverkiezingen inderdaad winnen dan hebben deze voorgenomen handelstarieven een grote impact op de Europese en de Nederlandse economie. In eerste instantie zal de Nederlandse export geraakt worden, omdat Nederlandse producten duurder worden voor de Amerikanen. Maar de tarieven kunnen ook de Nederlandse import raken. Op het moment dat de VS hogere importtarieven heft over Europese producten zal de EU daarop hoogstwaarschijnlijk reageren door ook hogere tarieven op Amerikaanse producten te heffen. Hierdoor ontstaat een handelsoorlog. In deze studie kijken we naar de kwetsbaarheid van Nederland aan de importkant mocht zo’n handelsoorlog zich daadwerkelijk ontvouwen.
Nederlandse producten duurder voor Amerika
De VS is een belangrijke handelspartner voor Nederland. In 2022 ging 8,5% van alle geëxporteerde Nederlandse goederen naar de VS. Daarmee stond de VS op de tweede plek, achter Duitsland (zie figuur 1). In 2022 kwam ongeveer 11% van alle geïmporteerde goederen die in Nederland zelf gebruikt werden uit de VS. Daarmee stond de VS op plek drie, achter China en Duitsland, en was en is het land een van de belangrijkste leveranciers voor Nederland (zie figuur 2).
Figuur 1: Bestemming Nederlands product

Figuur 2: Herkomst import binnenlands gebruik

In hoeverre de sterke handelsrelatie tussen Nederland en de VS in de toekomst zal blijven bestaan, hangt onder meer af van het gevoerde handelsbeleid in de VS en de EU. Mocht Trump in november de Amerikaanse verkiezingen winnen dan zal deze relatie vermoedelijk veranderen. Er is namelijk een reële kans dat de VS extra protectionistische handelsmaatregelen zal nemen onder leiding van Trump. Hij heeft eerder al aangegeven 60% hogere invoertarieven in te willen stellen op Chinese goederen en 10% op goederen van andere belangrijke handelspartners, waaronder Europa.
Het idee achter deze protectionistische agenda is dat hogere invoertarieven producten van handelspartners duurder maken voor Amerikaanse consumenten. Vervolgens laten Amerikanen deze producten links liggen en kiezen ze voor het goedkopere alternatief van Amerikaanse bodem. Hiermee krijgen Amerikaanse bedrijven een steun in de rug, wat uiteindelijk kan zorgen voor extra werkgelegenheid. Protectionisme kan er daarnaast ook voor zorgen dat bepaalde sectoren in een land blijven bestaan, waardoor toegang tot bepaalde producten niet in het gedrang komt.
Hoewel protectionisme daarmee in theorie voordelen heeft, valt de praktijk doorgaans tegen. Zo worden weinig producten tegenwoordig nog van begin tot eind in dezelfde fabriek gemaakt; veel stappen in een productieproces gebeuren in een ander land (Timmer et al. 2014). Amerikaanse bedrijven maken zelf ook gebruik van halffabricaten uit andere landen die door extra importheffingen duurder worden. Deze kosten moeten ze uiteindelijk doorberekenen aan de Amerikaanse consument.
Verstoorde handelsketens of duurdere import uit de VS?
Amerikanen kunnen dus te maken krijgen met duurdere producten vanuit Europa. Maar ook Nederland kan door een handelsoorlog te maken krijgen met duurdere producten vanuit de VS. Er is zelfs een risico op verstoorde toeleveringsketens. Er zijn minstens drie scenario’s waarin ook Nederland geraakt wordt. We bespreken ze hieronder, waarbij we beginnen met het meest onwaarschijnlijke scenario.
Scenario 1: Geopolitieke ruzie
In het ergste geval, en tegelijkertijd het meest onwaarschijnlijke, ontstaat er tussen de EU en de VS een geopolitieke ruzie. Onder leiding van Trump zou de VS de EU dan niet alleen niet meer ondersteunen, maar zelfs tegenwerken. In dat geval zou de VS kunnen zeggen dat het land bepaalde cruciale importen niet meer wil leveren aan de EU en daarmee ook niet aan Nederland.
Geopolitiek wordt steeds belangrijker in de handel. Zo is sinds de Russische invasie van Oekraïne in 2022 de handel tussen Rusland en de EU ingestort, waaronder de handel in cruciale energiedragers zoals kolen, olie en gas. Dit had een energiecrisis in Europa als gevolg. Maar ook de Amerikaanse regering heeft in 2023 druk uitgeoefend op de Nederlandse regering om de uitvoer van Nederlandse lithografiemachines naar China aan banden te leggen. Deze machines zijn nodig om hoogwaardige halfgeleiders (chips) te produceren. China heeft beurtelings restricties opgelegd voor de export van gallium en germanium, twee metalen die belangrijke toepassingen hebben in onder meer de ruimtevaart, halfgeleiders en defensietechnologie.
Hoewel het ontzeggen van toegang tot cruciale materialen vaker is gebruikt, lijkt het onwaarschijnlijk dat twee bondgenoten elkaar op deze manier willen raken. Daarnaast is het voornaamste doel van Trump om de Amerikaanse export en werkgelegenheid te stimuleren, waarbij exportrestricties juist averechts werken. Ook hebben de Amerikanen goedkopere opties om de EU echt tegen te werken als ze dat willen. Zo kunnen ze hun militaire steun verminderen. Dat scheelt de Amerikanen geld en gaat niet ten koste van hun export.
Scenario 2: Voorkomen van binnenlandse tekorten
In een ander scenario, waarin de toeleveringsketen vanuit de VS naar Nederland verstoord kan raken, is dat waarin de VS een aantal specifieke producten verminderd wil exporteren om zo binnenlandse tekorten tegen te gaan. De huidige Amerikaanse president Biden heeft bijvoorbeeld de export van LNG (vloeibaar gas) over zee aan banden gelegd om zo verdere kostenstijgingen voor Amerikaanse burgers en bedrijven te voorkomen. Het is mogelijk dat de VS in de toekomst vaker van deze maatregelen neemt om binnenlandse tekorten - en daarmee prijsstijgingen - te voorkomen.
Scenario 3: Europese vergelding
Maar het meest waarschijnlijke scenario is een handelsoorlog. Mocht de VS importtarieven heffen over Nederlandse en Europese producten, dan zal de EU waarschijnlijk vergeldingsmaatregelen treffen en ook Amerikaanse importen duurder maken. In juni 2018 nam de EU bijvoorbeeld tegenmaatregelen als reactie op de hogere importtarieven die de Amerikaanse regering onder leiding van Trump eerder dat jaar had ingesteld. Onder meer Europees staal en aluminium kregen destijds te maken met de hogere importtarieven in de VS. Europa koos toen op zijn beurt voor hogere tarieven op een breed scala aan vooral iconische Amerikaanse producten, zoals Harley-Davidson motoren, bourbon (whisky) en spijkerbroeken.
Vergeldingsmaatregelen bestaan in twee varianten. Ten eerste kan de EU bijvoorbeeld meegaan met de VS en ook een uniform tarief instellen voor alle Amerikaanse importen. Dit maakt alle Amerikaanse producten duurder voor Europese landen en dus ook voor Nederland. Nederlandse bedrijven moeten in sommige gevallen op zoek naar alternatieve aanbieders. Als die er niet zijn, zullen ze de duurdere producten alsnog uit de VS moeten halen. Daarnaast is het ook mogelijk dat de andere aanbieder een land als China is. In zo’n geval kunnen Nederland en de EU nog afhankelijker worden van een land dat geen bondgenoot is.
De tweede variant is dat de EU, net zoals de vorige keer, hogere tarieven legt op gerichte producten. De EU selecteert dan juist niet producten die cruciaal zijn voor de Europese economie, omdat ze zichzelf daarmee in de vingers zou snijden.
De Nederlandse toeleveringsketen vanuit Amerika zal hoogstwaarschijnlijk via het scenario van Europese vergelding duurder worden of verschuiven. Het is daarom goed om in kaart te hebben welke producten Nederland uit de VS haalt en in hoeverre het mogelijk is om belangrijke Amerikaanse importen te substitueren. In de volgende secties bekijken we welke Amerikaanse importen voor Nederland cruciaal zijn.
Kwetsbare importen in kaart
In deze studie brengen we in kaart welke goederen Nederland importeert uit de VS waarvoor een alternatief lastig te vinden is. We kijken specifiek naar goederen. Hoewel de VS ook belangrijk kan zijn voor diensten - zo bleek onlangs bijvoorbeeld nog dat de Nederlandse overheid sterk afhankelijk is van Amerikaanse techbedrijven als het gaat om vergadersoftware - laten we deze voor nu buiten beschouwing.
Omdat we specifiek zijn geïnteresseerd in de kwetsbaarheden in de Nederlandse import vanuit de VS, kijken we alleen naar producten waarvan de VS een van de drie grootste handelspartners is. We selecteren alleen producten waarvan de VS of de grootste exporteur naar Nederland is, of waarvoor het een aandeel heeft van meer dan 10% in de totale import als tweede of derde exporteur
In de bijlagen van dit artikel staat hoe we producten als kwetsbaar aanmerken en wat belangrijke nuances en beperkingen van dit onderzoek zijn.
Kwetsbare Amerikaanse importen voor Nederland
In tabel 1 staan de producten die volgens de methode uit bijlage 1 kunnen worden aangemerkt als kwetsbare Nederlandse importen uit de VS. De producten zijn gesorteerd op kwetsbaarheid middels een optelling van alle scores op de voorwaarden uit bijlage 1. Per product tonen we de importratio, in hoeverre import hoger is dan export, het aandeel van de VS in de totale Nederlandse import, de totale import van het product, en de top drie van landen die het product exporteren naar Nederland.
De producten zijn grofweg in drie categorieën in te delen: chemische producten, metalen en mineralen, en overige producten zoals machines. Per categorie lichten we een aantal producten uit die we verder bespreken.
De categorie landbouwgoederen ontbreekt. Uit onze analyse blijkt dat er onder andere kwetsbaarheden liggen bij de import van sojabonen en amandelen. In 2018 stelde te Europese Unie al hogere importtarieven in op deze producten in reactie op de hogere importtarieven vanuit de VS eerder dat jaar. Landbouwgoederen laten we voor nu verder buiten beschouwing en zullen we op een later moment in meer detail bespreken.
Tabel 1: Kwetsbare importen uit de VS

Kwetsbare importen: chemische producten
In tabel 1 valt al op dat veel chemische producten kwetsbaar zijn. In tabel 2 lichten we een aantal van deze producten uit. Bovenaan staat fenol, dat onder andere wordt gebruikt als ontsmettingsmiddel in zeep of als input in de productie van bijvoorbeeld plastic of sommige soorten medicijnen, zoals aspirine. Hoewel de totale import relatief klein is, haalt Nederland meer dan de helft van dit product uit de VS. Daarnaast komen ook andere grondstoffen voor medicijnen uit de VS, bijvoorbeeld azelaïnezuur. Dat is een stof die wordt gebruikt voor geneesmiddelen, met name voor dermatologische aandoeningen. Samen met sebacinezuur haalt Nederland dit zuur in ongeveer gelijke delen uit de VS en uit China. De VS en China zijn daarnaast ook grote leveranciers voor Nederland voor streptomycine, een bepaald type antibioticum. Toch is deze streptomycine niet alleen voor Nederlands gebruikt bestemd. Veel van dit geïmporteerde antibioticum exporteert Nederland weer. Daarnaast kunnen ook lactonen worden gebruikt voor het maken van verschillende typen antibiotica. Nederland importeert bijna een kwart van alle lactonen uit de VS.
Naast deze grondstoffen voor medicijnen haalt Nederland ook veel vormen van koolwaterstoffen uit de VS. Koolwaterstoffen komen uit aardolie en worden gebruikt voor verschillende producten, waaronder benzine, diesel maar ook deodorant of lippenbalsem.
Voor veel van deze chemische producten is of de VS of China een van de grootste exporteurs. Dat zien we bijvoorbeeld voor azelaïnezuur en lactonen, beide gebruikt om medicijnen van te maken. Mocht de toeleveringsketen vanuit de VS verstoord raken door hogere importtarieven in de EU, dan moet de EU rekening houden met het feit dat bedrijven deze producten dan waarschijnlijk uit China gaan halen. Het is de vraag of dat gunstig is, omdat het de afhankelijkheid van China versterkt, terwijl dat land nu geen bondgenoot is van Europa.
Tabel 2: Selectie van kwetsbare chemische importen

Kwetsbare importen: metalen en mineralen
In tabel 3 staat een selectie van de kwetsbare importen van metalen en mineralen. Boraat wordt hierin twee keer genoemd in verschillende vormen. Van de ene vorm haalt Nederland ongeveer 60% van de import rechtstreeks uit de VS, en van de andere vorm is dat ongeveer 40%. Turkije is van die vorm de grootste exporteur. Turkije en de VS zijn dan ook twee grote boraatproducenten. Boraat is een belangrijke grondstof voor onder andere kunstmest, maar ook voor producten die belangrijk zijn voor de energietransitie, zoals elektrische motoren en windturbines (OECD, 2023).
Niet alleen boraat is een belangrijke grondstof voor de energietransitie, zilverpoeder is dat ook. Daarvan importeert Nederland ongeveer 60% uit de VS. Zilverpoeder wordt onder andere gebruikt bij de productie van brandstofcellen (OECD, 2023). Een brandstofcel is een soort batterij die verschillende vormen van energie kan omzetten.
Nederland importeert ook ijzer, ijzerproducten en staal uit de VS. Hoewel we weten dat Nederland zelf bijvoorbeeld ook staal produceert, gaat het hier om producten die Nederland weinig of niet zelf produceert. Nederland is gespecialiseerd in specifieke hoogwaardige staalproducten en kan niet zomaar switchen naar een ander type.
Tot slot valt beryllium op, een metaal dat belangrijk is voor de productie van hightechapparatuur in bijvoorbeeld de defensie-industrie of in de ICT. Nederland haalde in 2022 ongeveer 40% van alle geïmporteerde beryllium uit de VS, een van de grootste berylliumproducenten ter wereld. Daarmee komt de import uit de VS op plek twee; de import uit Spanje staat op één. Spanje produceert zelf geen beryllium, maar importeert het ook voornamelijk uit de VS. Nederland importeert beryllium dus niet alleen rechtstreeks vanuit de VS, maar ook indirect via Spanje. Het importaandeel van de VS is voor beryllium dus eigenlijk groter dan het in eerste instantie lijkt.
Er zijn meer kwetsbare importen van metalen en mineralen die we ook vanuit andere Europese landen importeren. IJzer en staal halen we bijvoorbeeld ook uit Duitsland en België en voor boraat zijn Zweden, Luxemburg en Frankrijk leveranciers voor Nederland. Hoewel het daarmee lijkt alsof de kwetsbaarheid minder groot is, kun je die conclusie niet zomaar trekken. We hebben namelijk al deze importen langs te lat gelegd van bepaalde voorwaarden (zie bijlage 1) waarbij deze producten slecht scoren op schaarste en substitutiemogelijkheden binnen Europa. Net zoals Nederland beryllium deels via Spanje uit de VS importeert, kan dat ook het geval zijn voor bijvoorbeeld boraat. We weten dat boraat op dit moment vooral wordt gedolven in Turkije en de VS. Het boraat dat via Zweden, Luxemburg of Frankrijk naar Nederland komt, is vermoedelijk ook oorspronkelijk gedolven in Turkije of de VS.
Tabel 3: Selectie van kwetsbare importen van metalen en mineralen

Kwetsbare importen: overig
Er zijn ook kwetsbare overige producten die Nederland uit de VS importeert. Hieronder bevinden zich luchtgevechtssimulatoren. Deze worden voornamelijk gebruikt door de Nederlandse defensiesector. Het belang ervan is evident tegen de achtergrond van toegenomen geopolitieke spanningen binnen en buiten Europa.
Tabel 4: Selectie van overige kwetsbare importen

Halfgeleiders
Alle importen uit tabel 1 zijn kwetsbaar volgens de methode uit bijlage 1. Er zijn echter ook producten die net buiten de methode vallen, maar die op bepaalde vlakken wel kwetsbaar en belangrijk zijn voor de Nederlandse economie. Denk daarbij aan grondstoffen en halffabricaten voor halfgeleiders. Deze staan in tabel 5. Ook hiervoor geldt dat Nederland deze of hoofdzakelijk uit de VS haalt, of dat de VS een aandeel heeft van meer dan 10% in de totale import als tweede of derde exporteur.
Halfgeleiders, ook wel chips genoemd, zijn cruciaal voor de huidige en toekomstige economie, omdat ze worden gebruikt voor verschillende technologieën, zoals AI (artificial intelligence). Dat is ook een van de redenen waarom de waardeketen van halfgeleiders soms wordt ingezet als strategisch pressiemiddel. Al eerder noemden we het voorbeeld van de uitvoerbeperkingen van Nederlandse lithografiemachines naar China en de Chinese restricties op de export van gallium en germanium. En kondigde de VS aan strenger te zijn op de Nederlandse export van chipmachines geproduceerd door ASML.
Bovenaan in tabel 5 zien we gallium en germanium. Hoewel China de grootste exporteur naar Nederland is, staat de VS op plek twee met ongeveer 12% van de totale import. Net als voor veel andere producten in de waardeketen voor halfgeleiders, zijn gallium en germanium schaars in Europa. Van alle Europese importen van gallium en germanium komt 60% van buiten Europa. Ook de Nederlandse importconcentratie scoort boven de drempelwaarde. Nederland heeft dus weinig leveranciers voor dit product. Dat Nederland weinig leveranciers heeft voor deze grondstoffen is niet heel gek, er zijn wereldwijd slechts weinig producenten. Van zowel gallium of germanium is China verreweg de grootste producent.
Nederland haalt echter niet alleen grondstoffen voor halfgeleiders uit de VS. Ook bepaalde machines komen daarvandaan. Bijvoorbeeld machines voor de assemblage van halfgeleiders of machines om vloeistoffen te filteren en te zuiveren. Deze machines zijn een belangrijk onderdeel van het productieproces van halfgeleiders (zie ook figuur 4 in deze Engelstalige studie, het is een onderdeel van stap 2 in de halfgeleider-waardeketen).
Zoals we al eerder concludeerden, zijn landen sterk van elkaar afhankelijk voor de productie van halfgeleiders. Dat zien we ook terug in tabel 5. Ondanks dat Nederland een belangrijke speler is in de productie van halfgeleiders, is het op zijn beurt ook afhankelijk van andere landen, waaronder de VS. Dat blijkt ook uit het feit dat de VS zeggenschap claimt over de ASML-machines omdat daar Amerikaanse technologie in is verwerkt.
Tabel 5: Importen uit de VS voor de halfgeleiderindustrie

Conclusie
Over het algemeen is Nederland erg afhankelijk van de VS. De VS is niet alleen een grote handelspartner, maar speelt ook een belangrijk rol in het leveren van cruciale producten zoals bepaalde grondstoffen voor medicijnen of onderdelen voor de halfgeleiderindustrie. Deze producten komen namelijk hoofdzakelijk uit de VS en kunnen niet eenvoudig worden vervangen door Europese alternatieven.
Mocht de EU de eventuele handelstarieven vanuit de VS willen vergelden via eenzelfde uniform importtarief, dan gaan Nederlandse bedrijven waarschijnlijk op zoek naar andere, goedkopere, leveranciers. Helaas weten we dat die beperkt aanwezig zijn voor de bovenstaande producten (zie ook bijlage 1). Mochten er wel andere leveranciers zijn, dan is de kans groot dat ze gevestigd zijn in een land dat geen bondgenoot is. Hiermee stijgt de Europese (en Nederlandse) afhankelijkheid van niet-bondgenoten. Een laatste optie is dat een product of halffabricaat wordt vervangen door een andere soort die wel voldoende aanwezig is binnen de Europese grenzen. Hoewel we niet per product kunnen inschatten in hoeverre dat mogelijk is, weten we bijvoorbeeld wel dat dit voor metalen en mineralen vaak lastig is vanwege de unieke eigenschappen die ze bezitten.
Als de EU wil voorkomen dat Europese landen afhankelijker worden van niet-bondgenoten, dan moeten de tegenmaatregelen voor de Amerikaanse importtarieven veel selectiever plaatsvinden. Bovenstaande producten worden daarbij idealiter vermeden. Het is de vraag of dat politiek haalbaar is, omdat men graag met gelijke munt terugbetaalt. Hoe dan ook brengt een handelsoorlog Nederland in een moeilijke positie.
Bronnen
Arjona R., Connell, W. & Herghelegiu, C. (2023). An enhanced methodology to monitor the EU’s strategic dependencies and vulnerabilities. European Commission.
Bohn, T., Notten, T., Ramaekers, P. & Fung Wong, K. (2023). Kritieke materialen in de Nederlandse toeleveringsketen. CBS.
Lemmers, O., Notten, T., Fung Wong, K., Dahlmans, D. & Prenen, L. (2023). De toeleveringsketens van vijf bedrijfstakken: welke landen van zeggenschap, welke producten. CBS.
OECD (2023). Raw materials critical for the green transition: Production, international trade and export restrictions. Trade Committee, OECD.
Timmer, M. P., Erumban, A. A., Los, B., Stehrer, R., & de Vries, G. J., 2014. Slicing up global value chains. Journal of Economic Perspectives, 28(2), 99–118.
Bijlagen
Bijlage 1: Data en methode
Bijlage 2: Nuances en beperkingen onderzoek (op pagina 2)