Conjunctuurupdate juli 2025: bijstellingen economische groei en impact van defensie-uitgaven

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceerde op 24 juni gereviseerde economische cijfers voor het eerste kwartaal van 2025. De economische groei (kwartaal-op-kwartaal) is naar boven bijgesteld van 0,1% naar 0,4%. Dit heeft gevolgen voor de groeiverwachting over het hele jaar. De herziene gegevens betekenen mogelijk dat onze huidige groeiverwachting van 1,5% voor 2025 mogelijk iets te conservatief is en uiteindelijk enkele tienden hoger uitvalt. Met een overloopeffect vanuit 2024 (0,9%) en een sterker dan verwacht eerste kwartaal, is er tot nu toe namelijk al ongeveer 1,3% groei gerealiseerd voor 2025.

Onderliggend heeft het CBS de meeste componenten naar boven bijgesteld. Voor de huishoudconsumptie stond eerst krimp in de boeken (-0,2%), maar de groei blijkt toch +0,4% te zijn geweest. In plaats van een forse krimp van de export bleef deze achteraf gezien ongewijzigd ten opzichte van een kwartaal eerder. Ook de ontwikkeling van de investeringen viel positiever uit dan verwacht, behalve die in woningen. De groei van de overheidsconsumptie en de import bleven hetzelfde als in de eerste raming van het CBS.

De opwaartse bijstelling en het verwachte relatief hoge groeicijfer voor heel 2025 doet overigens niets af aan de structurele uitdagingen waar de Nederlandse economie voor staat. Het versterken van het langetermijngroeipotentieel – nu geschat op 1,1% tot 1,3% – vereist meer investeringen in innovatie, onderzoek en ontwikkeling, de energietransitie en verbeteringen van het ondernemersklimaat in het algemeen. Nu de rek er bij de groei van het arbeidsaanbod wel bijna uit is, is een hogere arbeidsproductiviteit immers de enige manier om de economie nog bestendig te laten groeien.

Gevolgen van energiecrisis blijken groter

Naast de opwaartse bijstelling voor het eerste kwartaal van 2025 voerde het CBS ook een aanzienlijke neerwaartse correctie door voor de economische groei over vorige jaren. Daarbij valt vooral op dat de groei over heel 2023 zeer sterk naar beneden is bijgesteld: van +0,1% naar -0,6%. De neerwaartse bijstelling begint al in het tweede kwartaal van 2022 (zie figuur 1), wat door overloopeffecten deels in het jaarcijfer voor 2023 terechtkomt. Ook de vijf daaropvolgende kwartalen vallen lager uit dan eerder ingeschat.

Deze ingrijpende herziening, bijna twee jaar na dato, werpt nieuw licht op de werkelijke economische impact van de geopolitieke onrust in dat jaar (met name de Russische inval in Oekraïne) en de daaruit voortvloeiende energiecrisis en hoge inflatie. Waar de impact op macroniveau tot nu toe vrij beperkt leek, blijkt er nu toch sprake van een duidelijke economische neergang. Onderliggend blijkt vooral de internationale handel de aanpassing te verklaren: zowel de export als de import zijn naar beneden bijgesteld, maar de export het meest.

Na het derde kwartaal van 2023 zijn de bijstellingen van het CBS juist overwegend positief, waardoor de groeicijfers voor 2024 en 2025 juist hoger uitkomen dan eerder gedacht. Desalniettemin is de omvang van de Nederlandse economie in het eerste kwartaal van 2025 per saldo 0,2% kleiner dan eerder ingeschat.

De flashraming voor de Nederlandse inflatie (HICP) in juni kwam uit op 2,8%. Dit is een stuk lager dan verwacht, met name door een aanzienlijk lagere goederenprijsinflatie, die terugviel naar 0,6% jaar-op-jaar vergeleken met 1,8% in mei. Een mogelijke verklaring is de dumping van goederen door China op de Europese markt, als reactie op de fors verhoogde Amerikaanse importheffingen in april. Een eerste analyse van de nieuwe taskforce van de Europese Commissie, waarin importvolumes en prijsontwikkelingen zijn onderzocht, suggereert dat er inderdaad sprake is van dumping (zie Circabc). De diensteninflatie liet daarentegen de verwachte rebound zien: 3,9% jaar-op-jaar in juni tegenover 2,9% in mei. Dit is deels te verklaren door sterke kalendereffecten in de vorige maand. Er blijft in Nederland sprake van een forse opwaartse druk op de prijzen van diensten door aanhoudend hoge loongroei, die ook in mei weer hoog was: 5,3% jaar-op-jaar. Vooruitkijkend verwachten we dat het gemiddelde inflatiecijfer in Nederland in 2025 uitkomt op 3,1%, en in 2026 op 2,6%.

Voor het eerst in de 76-jarige geschiedenis van de NAVO werd de top gehouden op Nederlandse bodem – specifiek in Den Haag, de geboorteplaats en woonplaats van NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte. De top, waarbij president Trump en president Zelensky aanwezig waren, zal worden herinnerd als een historisch keerpunt. Het bondgenootschap sprak af om de nationale defensie-uitgaven op termijn te verhogen tot 5% van het bbp, waarbij 3,5% moet worden besteed aan directe defensie-uitgaven en de resterende 1,5% aan defensie-gerelateerde investeringen, zoals cyberbeveiliging en infrastructuur.

De economische impact van hogere defensie-uitgaven

In aanloop naar de NAVO-top hebben we een analyse uitgevoerd naar de economische impact van hogere defensie-uitgaven voor Europa en Nederland. We hebben vier scenario’s uitgewerkt, die van elkaar verschillen in 1) de omvang van de bestedingsimpuls en 2) de kwaliteit van de uitvoering. We laten zien dat de economie van de eurozone in scenario’s met een kwalitatief goede uitvoering op de lange termijn tussen de 1,5% en 3,4% groter is in vergelijking met een basisscenario zonder de extra uitgaven (zie figuur 2). Dit positieve effect verdwijnt echter vrijwel volledig bij een slechte uitvoering.

We identificeren zeven essentiële voorwaarden voor succes – variërend van macro-economische timing en financieringsstrategie tot industriële verankering en leveringsgaranties. Het niet voldoen aan deze voorwaarden kan leiden tot gemiste voordelen en inefficiënt gebruik van publieke middelen. Het is belangrijk op te merken dat de studie geen rekening houdt met de veiligheidsvoordelen van hogere defensie-uitgaven, die cruciaal zijn bij het voorkomen van gewapende conflicten en het verlies van mensenlevens en daarmee ook de economie beschermen.

Impact op Nederland

Voor de Nederlandse economie zijn de voordelen van verhoogde defensie-uitgaven – mits goed uitgevoerd – iets bescheidener in vergelijking met grotere landen met grotere binnenlandse defensie-industrieën en toeleveringsketens die grotendeels binnen de nationale grenzen blijven (zie figuur 3). In deze grotere Europese landen leidt de impuls van defensie-uitgaven tot aanzienlijk lagere weglekeffecten naar het buitenland dan in een kleine, open economie zoals Nederland. In goed uitgevoerde scenario’s zou de Nederlandse economie op de lange termijn een extra bbp-groei tot 1,5% kunnen realiseren als de defensie-uitgaven stijgen tot 3,5%, en zelfs tot 3,5% als de uitgaven oplopen tot 5% van het bbp – ongeveer in lijn met het Europese gemiddelde.

Het zijn vooral specifieke sectoren en regio’s die economisch profiteren van de hogere defensie-uitgaven. Figuur 4 toont de geografische spreiding van bedrijven die actief zijn in de Nederlandse defensiesector. Nederlandse defensie-gerelateerde bedrijven opereren in een breed scala aan sectoren, waaronder industrie (scheepsbouw, maritieme technologie, lucht- en ruimtevaart, sensor- en radartechnologie), IT (cybersecurity), transport en logistiek, onderwijs (training en simulatie), en professionele diensten (advies- en beveiligingsdiensten). Industriële defensiebedrijven zijn geografisch meer verspreid, met opvallende concentraties in Midden- en Zuid-Nederland.

Lange adem

Een belangrijke conclusie van de scenario-analyse is dat het tijd kost voor de positieve economische effecten tot volle wasdom komen. Dit geldt met name voor defensieonderzoek en ontwikkeling (R&D). Hoewel er op korte termijn risico’s zijn op verdringingseffecten, zijn de langetermijnopbrengsten aanzienlijk – mits de investeringen goed gericht zijn, nationaal of in elk geval Europees verankerd zijn en zo zijn ingericht dat de mogelijke civiele toepassingen van de innovaties ook daadwerkelijk tot stand komen.

De huidige zwakte in de Europese industrie, met name in enkele grote lidstaten, kan een kans bieden om de defensie-uitgaven in de komende jaren op te schalen zonder hoge inflatie te veroorzaken. We willen daar echter aan toevoegen dat het van essentieel belang is dat dit op gecoördineerde wijze gebeurt, met oog voor mogelijke tekorten aan onder meer grondstoffen, halffabricaten en personeel.

Tot slot biedt de impuls in defensie-uitgaven Europa een unieke kans om tegelijkertijd de veiligheid en economische veerkracht te versterken. Dit vereist een gedisciplineerde uitvoering, gecoördineerd beleid en ja, ook een lange adem.