Samen impact maken: een coöperatief perspectief

Brede welvaart is meer dan alleen materiële welvaart of economische groei, begint Raspe. “Zij strekt zich uit tot onder meer gezondheid, veiligheid, persoonlijke ontwikkeling, milieukwaliteit en geluk. Deze aspecten zijn cruciaal voor een samenleving die niet alleen in het hier en nu floreert, maar ook toekomstbestendig is. Dat wil zeggen dat de huidige welvaart niet ten koste mag gaan van toekomstige generaties of van welvaart elders in de wereld. Daarom hebben we ons Coöperatief Perspectief ontwikkeld: om te navigeren op de weg naar een weerbare samenleving. Je kunt het zien als een kompas, gebaseerd op enquêtedata en dialogen met honderden Nederlanders.”

Jaarlijks bevraagt RaboResearch circa 15.000 Nederlanders naar hun ervaren brede welvaart. De bevindingen uit deze enquêtes waren het vertrekpunt, gaat de hoofdeconoom verder. “Als je naar de cijfers kijkt, zie je dat we vooral de mogelijkheden op het gebied van persoonlijke ontwikkeling en gezondheid te weinig benutten. Met als gevolg dat de gemiddelde Nederlander een lagere brede welvaart ervaart op die dimensies. We zien ook dat mensen vooral relatief weinig mogelijkheden hebben om te leven in goede milieukwaliteit en op een plek waar ze maatschappelijk betrokken kunnen zijn. En dat terwijl ons gevoel van veiligheid en onze woontevredenheid de afgelopen jaren fors achteruit zijn gegaan. Een belangrijk fundament voor een weerbare samenleving is dat mensen gezond zijn, zich ontwikkelen, een maatschappelijke bijdrage leveren en wonen in een geschikt huis in een schone en veilige omgeving. Dit alles lijkt onder druk te staan.”

De onzekerheid is momenteel groot in onze samenleving, vertelt Raspe. “Naast polarisatie in Nederland lopen ook internationaal de spanningen op. Fysieke én handelsoorlogen, geopolitieke verschuivingen, maar ook digitale onveiligheid en klimaatveranderingen dragen bij aan onzekerheid en een gevoel van onveiligheid. Daarom gaat het ook over een samenleving die ‘zich kan weren’ tegen en anticiperen op deze onzekerheid en tegelijkertijd ruimte heeft om te verbinden, te leren en te innoveren: een weerbare en veerkrachtige samenleving. Hiermee is brede welvaart onlosmakelijk verbonden met weerbaarheid en moeten we nú handelen om onze brede welvaart te borgen. Weerbaarheid is dus geen aparte dimensie, maar een onderliggende kracht die alle aspecten van brede welvaart beïnvloedt én ervan afhankelijk is. Weerbare mensen, groepen, en samenlevingen kunnen beter anticiperen op gebeurtenissen die hun brede welvaart raken. En als hun welvaart daalt, kunnen ze daar vaak ook beter van herstellen. Andersom zijn mensen met een goede gezondheid, voldoende inkomen, een geschikt huis, een goede opleiding en voldoende sociale contacten, kortom welvarende mensen, over het algemeen meer weerbaar en veerkrachtig.”

Hij geeft enkele voorbeelden. “Inkomen en financiële buffers vergroten de veerkracht van huishoudens bij economische schokken, zoals werkloosheid of hoge inflatie. Zekerheid van werk geeft mensen de ruimte om te investeren in hun toekomst en zich aan te passen aan veranderingen. Betaalbare en stabiele huisvesting is een basisvoorwaarde voor fysieke en mentale weerbaarheid. Gezonde mensen zijn fysiek en mentaal beter in staat om met tegenslagen om te gaan. Onderwijs vergroot het aanpassingsvermogen en de kans op werk, en stimuleert kritisch denken en zelfredzaamheid. Een gezonde leefomgeving draagt bij aan het welzijn en voorkomt toekomstige schade. Sociale en fysieke veiligheid zijn essentieel voor het vertrouwen in de samenleving en het vermogen om vooruit te plannen. Sterke sociale netwerken bieden steun in moeilijke tijden en versnellen herstel na tegenslag. Geluk en tevredenheid versterken de mentale veerkracht en het vertrouwen in eigen kunnen. Participatie in de samenleving vergroot het gevoel van controle en invloed, wat de weerbaarheid versterkt.”

Volgens de deelnemers aan de dialogen die zijn gehouden – het Dialoog Expertisecentrum van RaboResearch organiseerde de Landelijke Dialoog en veertien dialogen in de regio’s - zijn er zes belangrijke aandachtsgebieden als ijkpunten voor dit kompas, licht Barbara Broeks toe. “Deze aandachtsgebieden kunnen de weerbaarheid van de samenleving versterken en de brede welvaart vergroten. Het gaat om kansengelijkheid en het benutten van de potentie van alle generaties. Dan is intergenerationeel denken en bijvoorbeeld jongeren met ouderen verbinden belangrijk. Een tweede is sociale cohesie, de verbondenheid met de gemeenschap, die essentieel is voor de veerkracht van de samenleving. Weerbaarheid wordt vergroot als je kunt vertrouwen en terugvallen op sociale netwerken die dichtbij zijn. Dat zien we ook in het derde aandachtsgebied dat naar voren komt: samenredzaamheid en zelfvoorzienendheid. Daarbij gaat het er bijvoorbeeld om minder afhankelijk te worden van externe voedsel- en energiebronnen en daar samen oplossingen voor te vinden. Omdat ook bedrijven steeds meer in economische ecosystemen functioneren, waar ze samen met andere bedrijven, onderwijs en overheden in regio’s samenwerken, is dat een vierde aandachtspunt. Hoe kunnen we die ecosystemen verder versterken? Ook een passend thuis in een vitale leefomgeving vergroot de brede welvaart. Tot slot vormt gezondheid - fysiek, mentaal én financieel - de basis voor onze weerbaarheid.”

Deze zes aandachtsgebieden komen samen door ‘verbindend leiderschap’. Broeks: “Verbindend leiderschap is nodig om met het kompas te kunnen navigeren. De dialoogdeelnemers legden bovendien de nadruk op het collectief. Niet alleen in de zin van een gemeenschappelijke visie, die belangrijk is voor richting, vertrouwen, verbondenheid en draagvlak, maar ook als het gaat om een gezamenlijke aanpak en samenwerking. Een collectieve aanpak met keuzemogelijkheden en handelingsperspectieven voor iedereen, met intergenerationele verbinding en solidariteit, sociale cohesie en gelijke kansen. Dit klinkt ook door in de aandachtsgebieden. Je woont niet alleen in een huis, maar maakt tegelijkertijd ook deel uit van een gemeenschap. En zonder goede samenwerking in ecosystemen geen gedragen oplossingen voor de verschillende vraagstukken. We moeten het samen doen en we hebben iedereen nodig. Samen kunnen we impact maken. Het vraagt een collectieve aanpak om de opgaven op het gebied van gezondheid en zorg, bouwen en wonen en regionale economie aan te pakken.”

Hoewel de dialogen op verschillende plaatsen en met verschillende groepen mensen zijn gevoerd, zijn er duidelijke gemene delers te vinden, zagen de onderzoekers. Raspe: “Maar regio’s verschillen ook van elkaar en die verschillen zorgen voor gebieds-specifieke opgaven. Dit zien we terug in de manier waarop mensen hun welvaart ervaren en hoorden we terug tijdens de regionale dialogen. Uit de data blijkt bijvoorbeeld dat veiligheid een specifieke opgave is voor de regio Den Haag en tijdens de dialoog kwam naar voren dat veiligheid een belangrijke voorwaarde is voor weerbaarheid. In de IJmond hebben mensen zorgen over de milieukwaliteit. De energietransitie en de ontwikkeling van een waterstofeconomie zijn specifiek verbonden aan de opgaven van de economie in deze regio. In sommige gebieden aan de rand van het land, zoals Delfzijl en Zeeuws-Vlaanderen, is de baanzekerheid een stuk lager dan elders. Mensen geven aan dat vooral jongeren daar vaak geen vaste baan hebben. Tot slot zeggen mensen in de Brainport dat de ongelijkheid in de regio toeneemt, wat we op het gebied van inkomen ook waarnemen in de data.”

Rabobank kent sinds 2015 een gestructureerde dialoogaanpak, gebaseerd op multi-perspectief denken. Door aandachtig te luisteren naar wat er leeft in de maatschappij en deze uitkomsten te analyseren, kan de bank hier intern op reflecteren, vervolgens op vormgeven en samen met belanghebbenden impact op genereren, legt Broeks uit. “De dialogen hebben plaats volgens een gestructureerde manier van gespreksvoering op basis van de Appreciative Inquiry-methode. In kleine groepen delen de deelnemers diverse perspectieven en ervaringen, waarbij de focus ligt op wat er al goed gaat, waar kansen liggen, wat het ideale toekomstbeeld is en wat gezamenlijke vervolgacties zijn. In de Landelijke Dialoog inventariseren we met een brede groep belanghebbenden de maatschappelijke vraagstukken voor Nederland en reflecteren we hierop. Deze landelijke dialoog had dit jaar voor de zevende keer plaats. In vervolg op de Landelijke Dialoog zijn in de veertien Rabobank-kringen verdiepende dialogen gevoerd over de kansen en mogelijkheden die de deelnemers – in dit geval ledenvertegenwoordigers van de bank – zien voor een weerbare en veerkrachtige regio. Tot de deelnemers behoorden onder meer klanten, leden en andere belanghebbenden; van studenten tot mensen van zorginstellingen, van laaggeletterd tot reservist en van ondernemer tot waterschaps-medewerker. Ook een aantal leden van de groepsdirectie van Rabobank nam deel aan de dialoog.”

Met dank aan Margit van den Berg

Download het Coöperatief Perspectief (als pdf-bestand)

Download de Kringdialoog Zuidwest-Nederland 2025 (als pdf-bestand)