Update

Duurzame lichtpunten voor de donkere dagen in de zorg

20 december 2021 9:00

Het zijn niet alleen letterlijk de zogenoemde donkere dagen voor kerst. Ook figuurlijk geldt dit voor veel personeelsleden en bestuurders in de zorg. De coronacrisis laat de kwetsbaarheden van ons zorgsysteem duidelijk zien. Voor een toekomstbestendig zorgsysteem zal de sector flink moeten transformeren op het gebied van verduurzaming, arbeidsmarkt en personeel, preventie en digitalisering. In deze update besteden we aandacht aan verduurzaming en doen wij suggesties over hoe je hier op de korte en langere termijn invulling aan kunt geven. Ondanks donkere dagen zijn er namelijk altijd grotere en kleinere duurzame lichtpunten voor een nieuw begin!

img-zorgupdate

Verduurzaming is noodzakelijk

De Conference of the Parties (COP), de klimaattop van de Verenigde Naties in Glasgow afgelopen november, benadrukt nog maar eens het belang van CO2-reductie en een duurzame ontwikkeling op wereldschaal. Niet voor niets zijn de meeste landen om ons heen, net als de EU, het erover eens dat de CO2-uitstoot met 55% gereduceerd moet worden. Op de klimaattop hebben meer dan 50 landen, waaronder Nederland, toegezegd het gezondheidssysteem te gaan verduurzamen. In ons land stoot de zorgsector 7% van alle CO2 uit, wat vergelijkbaar is met de grote energiecentrales. Maar anders dan bij deze zichtbare vervuilers ontstaat de klimaatschade in de zorgwereld op een sluipende manier: door verouderd zorgvastgoed met een lage energie-efficiëntie en verouderde klimaatinstallaties, bezoekers en personeel die met auto’s naar zorginstellingen rijden, medisch afval, energieverslindende medische apparaten in ziekenhuizen en medicijnresten die terechtkomen in het riool (zie figuur 1).

Figuur 1: aandeel in de totale CO2-voetafdruk gezondheidszorg

Rabobank
Bron: Gupta Strategics, bewerking Rabobank. Toelichting: in deze tabel gebruiken we afgeronde percentages, daarom komt het totaal niet precies uit op 100%.

De verpleeghuissector (VVT) en ziekenhuizen (MSZ) hebben de grootste CO2-voetafdruk, ook als het wordt gerelateerd aan de omzet, zoals je ziet in figuur 2:

Figuur 2: aandeel in omzet en CO2-voetafdruk

aandeel in omzet en CO2-voetafdruk
Bron: Gupta-Strategics, bewerking Rabobank

Hoewel in de zorgsector duurzaamheid niet bovenaan de prioriteitenlijst staat, zien we toch hoopvolle ontwikkelingen. Begin 2021 is de Groene Zorg Alliantie opgericht, een platform voor groene zorgcommissies in Nederland. De 25 aangesloten commissies (ook organisaties van medisch vrije beroepen) delen hier effectief kennisupdates, netwerkactiviteiten en inspiratie. In de Green Deal Duurzame Zorg voor een Gezonde Toekomst heeft een groot aantal partijen afspraken gemaakt om gezamenlijk de verduurzaming van de zorgsector te versnellen. Ook de Rabobank heeft zich hieraan gecommitteerd. De partijen van de Green Deal verduurzamen de zorg door:

    CO2-emissie van de zorgsector terug te dringen met 49% in 2030 (dit wordt waarschijnlijk aangepast naar 55%); Circulair werken en maatschappelijk verantwoord inkopen te bevorderen; Medicijnresten in oppervlaktewater en grondwater te verminderen; Een gezonde werk- en leefomgeving te creëren in en buiten zorginstellingen voor zorgpersoneel en patiënten.

“Duurzaamheid staat niet bovenaan de prioriteitenlijst maar we zien toch hoopvolle ontwikkelingen.”

Ondanks alle ontwikkelingen hebben nog maar weinig zorginstellingen zelf al een concrete agenda en plan van aanpak gemaakt om te komen tot 49% CO2-reductie (vergeleken met 1990) in 2030. Zo’n agenda en plan voor individuele zorginstellingen is echter wel noodzakelijk. Dat blijkt onder andere uit de volgende ontwikkelingen:

Verdubbeling energieprijzen zorgt voor negatieve exploitatie

Veel zorginstellingen hebben verouderd, en niet energie-efficiënt vastgoed. Hierdoor hebben ze een hoge CO2-uitstoot en betalen ze al jaren meer aan energiekosten dan dat ze in het budget krijgen vergoed. Het probleem wordt komende tijd alleen maar groter met de flink gestegen gasprijzen. Veel organisaties hebben collectief de energie ingekocht en daarmee (gelukkig) nog een of twee jaar de tijd voor dat tarieven worden aangepast, maar met het oog op een duurzame toekomst is het enige alternatief toch echt lager energieverbruik of eigen duurzame opwekking, zodat je minder afhankelijk wordt van inkoopprijzen.

Uit onderstaande analyse van Rabobank blijkt dat het financieel rendement in de sector bij veel instellingen beperkt is en dat een verdubbeling van de energiekosten het rendement direct in gevaar brengt. Zeker nu het rendement ook verder onder druk komt omdat bij veel instellingen de personeelskosten verder oplopen als gevolg van ziekteverzuim en inhuur van extra personeel dat niet in loondienst is.

% in som der bedrijfsopbrengstenRendement 2019Rendement 2020Energiekosten
Universitaire Medische Centra0,9%1,1%0,6%
Top Klinische Ziekenhuizen1,5%1,4%0,6%
Algemene Ziekenhuizen1,5%2,0%0,6%
Revalidatiecentra2,4%1,0%1,0%
GGZ2,1%2,0%1,0%
Jeugdzorg-/- 0,7%0,7%1,0%
Gehandicaptenzorg1,1%2,1%0,8%
VVT1,8%2,5%1,4%
Bron: EY Zorgbarometer en Rabobank

Gevolgen uitspraak Shell-arrest 2021

Een andere ontwikkeling die de noodzaak tot CO2-reductie in de zorgsector benadrukt is de uitspraak in het Shell-arrest. In mei 2021 heeft de rechtbank van Den Haag bepaald dat oliebedrijf Shell zijn wereldwijde CO2-uitstoot met 45% in 2030 moet verminderen (ten opzichte van 2019). Deze zaak kan een precedent scheppen dat voor veel meer bedrijven van toepassing kan zijn. Het geeft namelijk een bredere scope en verantwoordelijkheid van ondernemingen aan. Het gaat niet alleen om de aanpak van de CO2-emissie van de eigen exploitatie (Scope 1), maar ook om de verantwoordelijkheid van de CO2-reductie bij toeleveranciers (Scope 2). Denk in de zorg bijvoorbeeld aan verbruikte zorgmaterialen en geneesmiddelen. Tot slot gaat het ook om de impact van de dienstverlening bij afnemers, dus in de zorg bij patiënten en cliënten (Scope 3). Denk bijvoorbeeld aan vervoer en bezoek van patiënten. Eigenlijk zegt de uitspraak in dit vonnis dat een onderneming geen beleid meer mag voeren dat tegen de klimaatdoelstelling ingaat. Dat geldt dus ook voor de zorginstellingen.

Toenemende wetgeving

Ook toenemende (inter)nationale wetgeving maakt de aanpak van CO2-reductie in de zorg noodzakelijk. Hieronder zetten we een paar wettelijke eisen op een rij:

    Uiterlijk 1 januari 2023 moeten kantoorpanden minimaal een energielabel C hebben. Dit geldt voor panden groter dan 100 m2 die vanaf 2023 gebruikt worden of voor kantoren met een loods of productiehal waarvan meer dan 50% van het vloeroppervlak kantoorruimte is. Voldoet je gebouw dan niet aan de eisen, dan mag je het per 1 januari 2023 niet meer als kantoor gebruiken. Ook gaat de overheid waarschijnlijk strakker sturen, bijvoorbeeld zo dat alle panden in 2030 een energielabel A hebben en in 2050 energieneutraal zijn. Het Activiteitenbesluit Milieubeheer van de wet Milieubeheer verplicht bedrijven en instellingen om alle energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd van vijf jaar of korter uit te voeren. Dit is de Energiebesparingsplicht. In 2020 is de Europese Energy Performance of Buildings Directive (EPBD III) in de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd. Deze richtlijn heeft als doel de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren, waardoor het energiegebruik daalt. De Energy Efficiency Richtlijn (EED) vraagt van de meeste zorgorganisaties sinds 31 december 2020 een EED Energieaudit uit te voeren, tenzij de instelling een erkend keurmerk heeft dat hieraan invulling geeft (o.a. Milieuthermometer Zorg, ISO50.001, of ISO14.001 met een aanvulling voor CO2-reductiemanagement). De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) verplicht bedrijven (die aan twee van de drie volgende criteria voldoen: een omzet vanaf 40 miljoen euro, meer dan 250 medewerkers of een balanstotaal vanaf 20 miljoen euro) te rapporteren over de duurzaamheidsstrategie en activiteiten van het bedrijf, onder andere in relatie tot het Parijs klimaatakkoord. De verantwoording wordt verplicht over het jaar 2023. Deze informatie moet ook getoetst worden door de accountant. Voor veel bedrijven betekent dit dat zij aan de slag moeten om in 2023 klaar te zijn en te voldoen aan deze verplichting.

“Toenemende (inter)nationale wetgeving maakt aanpak van CO2-reductie in de zorg noodzakelijk.”

In de zorgsector wordt daarom in dit kader en ook in het kader van de Green Deal Zorg 2.0 en van het Klimaatakkoord aan alle instellingen de portefeuille-routekaart CO2-reductie gevraagd. Op basis van de door TNO opgestelde (landelijke) sectorale routekaarten (één voor de cure en één voor de care) maken de branches afspraken met elkaar en met de overheid over het tempo en de voorwaarden voor de klimaataanpak. De uitwerking gebeurt per zorgorganisatie aan de hand van een CO2-reductietool (een instrument om een portefeuille-routekaart voor het zorgvastgoed op te bouwen of vorm te geven). Ziekenhuizen en zorginstellingen geven zo (vaak als onderdeel van het meerjaren onderhoudsplan, MJOP) invulling aan de wettelijke taak om een CO2-vrije bedrijfsvoering te realiseren in 2050 en de CO2-uitstoot met 49% te reduceren in 2030.

Deze toegenomen aandacht voor duurzaamheid biedt óók kansen voor bedrijven. Door de EU Green Deal en EU-wetgeving gaan er de komende jaren ook heel veel financieringen met gunstige voorwaarden vanuit de EU naar verduurzaming en duurzame koplopers. Door hier nu al mee bezig te zijn zorg je ervoor dat je voorbereid bent op deze nieuwe ontwikkelingen en misschien ook in aanmerking komt voor deze financieringen met lagere rente, nu en in de toekomst (denk aan de Rabo Impactlening).

Behoefte van het personeel aan gezonde en prettige werkomgeving

De zorgsector is met 1,2 miljoen banen een van de grootste werkgevers in Nederland. Het is ook een sector met een hoge werkdruk, hoog personeelsverloop, een tekort aan medewerkers en een bovengemiddeld ziekteverzuim. Het creëren van een gezonde en prettige werkomgeving met een focus op bijvoorbeeld gezonde voeding, groen rond de instelling en gericht op duurzaamheid kan helpen om personeel meer aan je instelling te binden.

img-zorgupdate-intext

Wat kan ik nu al doen aan verduurzaming?

Er zijn verschillende maatregelen die je nu al kunt nemen om de verduurzaming binnen je zorginstelling te bevorderen. Denk hierbij aan onder andere:

    Verduurzamen van je (zorg)vastgoed
    Overweeg energiebesparende maatregelen voor CO2-reductie en kostenbesparing. Denk hierbij aan HR++ glas, vloer-, dak- en gevelisolatie, lage temperatuur-verwarming, tijdschakelaars en bewegingssensoren, en zonnepanelen. Veel van deze investeringen zijn in relatief korte tijd terug te verdienen.
    Optimaliseren van de leefbaarheid van je panden
    Een goed werkend ventilatiesysteem, gezond binnenklimaat en voldoende groen dragen bij aan een gezond gebouw, wat prettig is voor je bewoners, bezoekers én personeel.
    Minimaliseren en verduurzamen van vervoersstromen
    Bekijk de mogelijkheden voor zorg op afstand en beeldbellen. Deze zorgen voor minder vervoersstromen. Blijvende vervoersbewegingen verduurzaam je door het stimuleren van fietsgebruik en de inzet van elektrische voertuigen.
    Stimuleren van een gezonde leefstijl en een gezond voedingspatroon
    Een gezonde leefstijl van bewoners, bezoekers en personeel helpt de vitaliteit bevorderen en medicatiegebruik verminderen.
    Circulair inkopen
    Bereik schaalvoordelen en beperk afvalstromen door gezamenlijk inkopen. Kies daarbij bewust voor circulaire producten/disposables: producten van gerecycled, hergebruikt of biobased materiaal en/of herbruikbare producten.
    Reduceren afval- en reststromen
    Reduceer afval- en reststromen, voorkom medicijnresten in oppervlaktewater en voorkom voedselverspilling. Denk hierbij ook aan circulair inkopen, het scheiden van reststromen voor hergebruik en herbestemming van overgebleven voedsel.
    Digitaliseren
    Denk hierbij aan het ontwikkelen van een digitale strategie en het leveren van zorg op afstand. Dat scheelt alleen al de vervoersbewegingen van cliënten.

Hoe kan Rabobank bijdragen?

Rabobank heeft verschillende financieringsproducten en programma’s die je kunnen helpen bij de verduurzaming van je zorgonderneming. Hieronder zie je een paar voorbeelden:

    In het programma ‘CE in One day’ brengt Rabobank per regio zo’n twintig bedrijven uit de zorgsector bij elkaar en biedt hen circulaire kansen aan de hand van een circulaire kansenkaart (zie afbeelding hieronder). Zo kunnen ondernemers met elkaar nieuwe ideeën en oplossingen bedenken om hun circulaire ambities waar te maken.
Rabo_losse-afbeelding-kansenkaart-zorg-01-01

    Wil je je bedrijfspand verduurzamen? Het online platform Rabobank Duurzaam Vastgoed geeft je direct inzicht in de potentiële verdien- en bespaarmogelijkheden voor je panden, inclusief een indicatie van de investering en terugverdientijd. Veel maatregelen hebben een korte terugverdientijd, zeker met de huidige energieprijzen en zijn goed 100% bancair te financieren. Rabo Electric helpt je met financieel en praktisch inzicht in de elektrificatie van het wagenpark van je zorginstelling. Als je zonne-energie overweegt kun je via de adviseurs van Energieke Regio (partner van Rabobank) een Maatwerkadvies Zonnepanelen aanvragen inclusief een rendementsberekening.

Samen met partners verduurzamen

Ook met andere partijen werkt Rabobank samen op het gebied van duurzame ontwikkeling. Bijvoorbeeld als partner van Stichting Het Potentieel Pakken om het personeelsprobleem in de zorg op te pakken (lees hier meer over in deze zorgupdate) en als partner van Arts en Leefstijl het afbouwen van medicatie te bevorderen. Ook werken we samen aan het thema gezonde voeding. Zo helpt Diverzio gezond, smakelijk, en duurzaam eten en drinken beschikbaar te maken voor patiënten, bewoners, professionals en bezoekers in zorg. Daarnaast geeft De Zorgmonitor Duurzaam & Gezond (van Intrakoop en Foodstep) zorginstellingen inzicht in de duurzaamheid en voedingswaarde van voeding. Ook is Rabobank met enkele partners FoodwasteChallenge gestart, een beweging om voedselverspilling tegen te gaan. In eerste instantie opgezet voor de Nederlandse restaurants en hotels, maar de challenge staat ook open voor cateraars en restaurants in de zorg.

Als coöperatieve bank helpen wij graag mee om je organisatie te verduurzamen. Dat begint vaak bij inzicht en voorbeelden. Onze relatiemanagers Gezondheidszorg en onze duurzaamheidsspecialisten gaan graag met je in gesprek om aan de hand van de door Rabobank ontwikkelde duurzaamheidsmatrix te kijken waar je als organisatie staat en waar wellicht nog mogelijkheden liggen. Deze dialoog en handvattensessie over duurzaamheid kan je helpen bij je rapportages zoals de CSRD. Rabobank heeft daarnaast speciale financieringen voor onder andere het plaatsen van zonnepanelen en/of duurzaam bouwen en voor zorginstellingen die zich richten op verduurzaming en/of transformatie van vastgoed (de eerder genoemde Rabo Impactlening).

Verduurzamen? De zorgondernemer van de toekomst wacht niet tot morgen! Neem contact op met je relatiemanager of mail ons op kennis@rabobank.nl