Onderwijs kan grotere rol spelen bij verduurzaming en transities

Net zoals voor iedere andere organisatie en onderneming kan een onderwijsinstelling zelf de activiteiten en gebouwen verduurzamen. Dat gebeurt nu al op verschillende manieren:

Inkoopbeleid
Bijna alle onderwijsinstellingen kopen duurzaam in. Omdat ze publieke instellingen zijn, zijn ze gebonden aan de duurzaamheidscriteria bij aanbestedingen die voor de publieke sector in Nederland zijn afgesproken en vastgelegd. Dit geldt voor álle productgroepen die de overheid inkoopt – denk aan meubilair, energie, panden en ict. Die criteria gaan verder dan milieu- en sociale aspecten, maar gaan bijvoorbeeld ook om werkgelegenheid voor kwetsbare groepen, ook wel social return genoemd.

Verschil maken door ambitieniveau
Naast de verplichte criteria kan men ook kiezen voor een eigen ambitieniveau: basis, significant of ambitieus. Op basis van het gekozen ambitieniveau wat men nastreeft, valt er wel degelijk nog wat te winnen.

Verschil maken door samenwerken en leren van elkaar
Op het gebied van duurzame facilitaire bedrijfsvoering worden al krachten gebundeld en best practices gedeeld. Bijvoorbeeld binnen het Facilitair Samenwerkingsverband Roc’s, Aoc’s en vakscholen (FSR), waarbij alle mbo-instellingen zijn aangesloten.

Verduurzaming van onderwijsgebouwen
Deze opgave kent meerdere dimensies. Stijgende energieprijzen hebben een onmiskenbaar versnellend effect (gehad) om energiebesparende maatregelen door te voeren. Op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) staan de verplichtingen, maar ook de extra mogelijkheden om gebouwen te verduurzamen. Ledverlichting, isolatie, warmteregulering en glas zijn allemaal aspecten die per gebouw tegen het licht gehouden kunnen worden en die leiden tot energiebesparing. Een warmtescan kan daarbij helpen. Onderwijsinstellingen hebben ook hierin een eigen ambitie. Hoewel energielabel C in haast alle gevallen een wettelijke verplichting is, is een hoger ambitieniveau (van label B of A) natuurlijk het nastreven waard.

Ook op dit gebied kan de sector leren van elkaar. Bijvoorbeeld via brancheverenigingen of via webinars zoals de RVO onlangs gaf: ‘Verduurzaam uw mbo, hbo of wo vastgoed’.

Onderwijsinstellingen moeten zich steeds vaker afvragen welke rol duurzaamheid, nu en in de nabije toekomst, speelt in hun eigen bedrijfsvoering. Hoe vertalen verduurzamingsopgaven en -ambities zich in de balans, de kostenramingen en de liquiditeitsstromen? Welke investeringsplannen zijn er voor de komende vijf jaar en welke financieringsbehoefte hoort daarbij? Welke subsidies zijn er en hoe past dit in de financiering? Wet- en regelgeving wordt veelal doorvertaald door de brancheverenigingen in het onderwijs, zoals Universiteiten van Nederland (voorheen: VSNU), Vereniging Hogescholen, MBO-Raad, VO-Raad en PO-Raad. Maar een eigen ambitieniveau, samenwerken met én leren van andere (onderwijs)instellingen zijn de drivers achter versnelde verduurzaming.

De energieprijzen fluctueren enorm, dus hoe mooi is het als je die energie voor niets krijgt? En voor niets gaat toch echt alleen de zon op. Kortom, zonnepanelen op daken van onderwijsgebouwen zijn in het kader van reductie van CO2-uitstoot en besparing op de energierekening sowieso een goed idee. Maar specifiek voor scholen in het lager onderwijs en in het middelbaar onderwijs is er een mogelijkheid die hier extra aandacht verdient: die van Stichting Schooldakrevolutie (SDR).

Op een interactieve kaart staan alle schooldaken van Nederland met daarop aangegeven of zij een schooldak hebben dat geschikt is voor zonnepanelen. En daken waar al zonnepanelen op liggen. Op dit moment wekt ongeveer 30% van de basis- en middelbare scholen in Nederland energie op via hun eigen zonnepanelen. Samen goed voor een uitstootreductie van 88.118 ton CO2 per jaar.

Nog geen zonnepanelen op het schooldak?
Dan ligt daar een kans, aangezien de financiering via SDR heel voordelig is. Onderwijsinstellingen hebben vaak zelf (te) weinig tijd om het plaatsen van zonnepanelen als project op te pakken. Het mooie aan het aanbod van SDR is dat er ook projectbegeleiding wordt geboden. Kijk in ieder geval eens op de dakscan wat de (on)mogelijkheden voor jouw onderwijsinstelling zijn. SDR is een onafhankelijke organisatie zonder winstoogmerk en heeft daarom ook een ANBI-status.

In het maatschappelijke debat richten overheid en beleidsbepalers zich vooral nog tot bestaande ondernemers en werknemers. Maar toekomstige ondernemers en werknemers zitten nu nog in de college- en schoolbanken. Veel docenten en onderwijsontwikkelaars integreren de Sustainable Development Goals (SDG’s) al in hun aanpak. Een absolute koploper hierin is de Radboud Universiteit in Nijmegen: sinds collegejaar 2021 is duurzaamheid onderdeel van alle opleidingen en is een campagne gestart om meer onderwijsinstellingen hiertoe te bewegen.

Delen van kennis via publicaties
Naast integratie van duurzaamheidskennis bij studenten, is het delen van aanwezige kennis met de maatschappij ook relevant. De branchevereniging Vereniging van Universiteiten (voorheen VSNU) houdt met name de impact bij van publicaties van universiteiten. Zo valt bijvoorbeeld te zien hoeveel kennis rond een bepaalde SDG is gedeeld en hoeveel impact dit heeft gegenereerd. Voor beleidsmakers en ondernemingen geldt dat wanneer zij met (één of meer van) de SDG-thema’s aan de slag willen, die publicaties een goede hulpbron kunnen zijn.

Duurzaamheid binnen de curricula
Er zijn op dit moment nog geen verplichtingen qua integratie van verduurzaming in onderwijslesstof. Maar er wordt al veel gedaan.

Onder hogescholen zijn meerdere koplopers en intentieverklaringen voor verdere integratie van duurzaamheidskennis in de curricula van scholen. Waaronder de verklaring van Vereniging Hogescholen over duurzame doelen.

In het mbo geldt dat er een mogelijkheid is om het keuzedeel (verbredende of verdiepende kennis op de basiskwalificatie) ‘duurzaamheid’ op te nemen in de beroepsopleidingen. Ook is duurzaamheid verweven in diverse kwalificatiedossiers van het mbo, zoals die van Duurzaam MBO.

Voor het primair, voortgezet en speciaal onderwijs geldt dat de komende jaren het curriculum op veel aspecten wordt herzien en dat duurzaamheid ook meer wordt geïntegreerd.

Al met al is de conclusie dat het écht integreren van duurzaamheidsthema’s in curricula een vraagstuk is dat door de instellingen zélf moet worden vormgegeven. Ook voor stages zou kunnen gelden dat standaard duurzaamheidscriteria en -leerdoelen worden toegevoegd. Vanuit wet- en regelgeving, dan wel vanuit de brancheorganisaties, zijn er nog weinig verplichtingen en richtlijnen voor onderwijs- en stage-inhoud.

Willen we écht naar een andere mindset voor de toekomstige generatie, dan zou duurzaamheid echter veel integraler in het onderwijsaanbod terug moeten komen.

Zolang integratie van duurzaamheid in curricula nog geen verplichting lijkt te zijn, zijn er genoeg mogelijkheden en voorbeelden voor die onderwijsinstellingen die wél al met het thema aan de slag willen.

Zo kan men in het funderend onderwijs starten met het ‘vertalen’ van de SDG’s naar begrippen die voor kinderen en jongeren te begrijpen zijn. Zoals via de Junior Global Goals (zie figuur 1)

Ook de Schooldag van de duurzaamheid is een concreet en goed initiatief. Voor het middelbaar en hoger onderwijs geldt dat er ook op innovatieve en aansprekende manieren kan worden omgegaan met de mindset rond verduurzaming. Een goed voorbeeld is de SDG-challenge, die studenten via gamification prikkelt om de wereld te verduurzamen.

Tot slot wordt er in het onderwijs veel onderzoek gedaan. Veel onderzoek heeft raakvlakken met de SDG-doelen. Wanneer ondernemers of beleidsbepalers met (één van de) SDG-doelen aan de slag willen, is de database van de Vereniging van Universiteiten een goede hulpbron. Hierin is per SDG te zien waar onderzoek naar is gedaan (zie figuur 2). Deze databank draagt ook bij aan open access; het toegankelijk laten zijn van kennis ten behoeve van de maatschappij.

Kennis van en over duurzame alternatieven wordt steeds relevanter, vooral voor werkenden en ondernemers. Welke maatregelen een onderneming rond toekomstbestendigheid kan nemen, is vrij overzichtelijk en generiek (zie figuur 3).

Voor ondernemers geldt echter: ook werknemers zouden, afhankelijk van de branche waarin zij werkzaam zijn, kennis op kunnen (eigenlijk: moeten) doen. Maar iedere werknemer kan ook buiten werk om zijn of haar kennis over duurzaamheid vergroten. Bijvoorbeeld met de Rabobank webinar over de energietransitie en hoe we energie slimmer kunnen verdelen. Onze webinar 'Energieopslag voor klanten' is gratis te volgen.

Verduurzaming komt alleen tot stand als we iedereen daarin meenemen. En daarover valt nog een hoop te leren.