Circulair bouwen is Het Nieuwe Normaal

We weten allemaal dat onze CO₂-uitstoot fors omlaag moet. Om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen, moeten we in 2030 al 50% minder uitstoten dan in 1990. Ook moet het gebruik van primaire grondstoffen met 50% omlaag. De bouwsector draagt voor een groot deel bij aan de wereldwijde CO₂-uitstoot. Zo komt er alleen al bij de productie van cement 5% van de totale CO₂-uitstoot vrij. De ijzer- en staalindustrie produceert ruim een kwart van de wereldwijde CO₂-uitstoot, en meer dan 25% daarvan wordt gebruikt in de bouw.

Om de CO₂-uitstoot van de bouw te verkleinen, moeten er drie dingen gebeuren:

In deze update richten we ons op hergebruik. Wat valt eronder, wat gebeurt er al, wat zijn de uitdagingen – zowel voor ondernemers als voor banken – en hoe kun je de overgang naar een circulaire economie maken?

Circulair bouwen is volgens het TransitieTeam Circulaire Bouweconomie: ‘het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gebouwen, gebieden en infrastructuur, zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten. Bouwen op een wijze die economisch verantwoord is en bijdraagt aan het welzijn van mens en dier. Hier en daar, nu en later.’ Als je de definitie minder breed maakt, komt circulair bouwen neer op het minimaliseren van afval en maximaliseren van hergebruik. Dus zorgvuldig omgaan met grondstoffen en de waarde van materialen en producten zo lang mogelijk behouden.

Een paar belangrijke aspecten van circulair bouwen zijn:

Het milieu is de belangrijkste reden om over te stappen op een circulaire bouweconomie. De bouw levert een grote bijdrage aan het gebruik van grondstoffen en de uitstoot van CO₂. Volgens onderzoek was de Nederlandse bouw in 2016 nog verantwoordelijk voor:

Bovendien neemt de bouwsector 40% van het jaarlijkse afval in Nederland voor zijn rekening. Het is duidelijk dat die percentages omlaag moeten.

Ook om economische redenen raden we aan om kritisch te kijken naar gebruikte materialen. Veel grondstoffen worden schaars en daardoor duur. Denk aan lithium dat gebruikt wordt voor accu’s en zonnepanelen. Afgelopen jaren hebben we gemerkt hoe verlammend snel stijgende materiaalkosten voor de sector kunnen zijn. Circulaire bouwers hebben hier minder last van, omdat ze voornamelijk (lokaal) beschikbare, en dus goedkopere, materialen gebruiken.

De rol van de overheid

Sommige materialen kunnen ook duurder worden omdat ze zwaarder worden belast. Gebruik van schoon drinkwater wordt waarschijnlijk duurder. Net zoals het produceren van glas- en steenwol waar veel gas voor nodig is. Zeker als er ook nog CO₂-belasting wordt doorberekend. De stap van zware belasting naar algeheel verbod van bepaalde producten of productiemethoden is klein. We verwachten dat regelgeving voor materiaalgebruik in de bouw steeds strenger wordt. Net als asbest ooit verboden werd, zou dat op termijn ook kunnen gelden voor bijvoorbeeld bepaalde oplosmiddelen in verf, die we nu nog gewend zijn te gebruiken.

De overheid is niet alleen wetgever, maar ook een belangrijke opdrachtgever voor de bouw. Voordat de overheid bepaalde materialen of processen verbiedt, zal ze ontwikkelingen als ‘launching customer’ (een belangrijke, eerste klant die cruciaal kan zijn voor de succesvolle uitrol van een nieuw product of dienst) met haar enorme inkoopkracht stimuleren. Partijen als Rijkswaterstaat, het Rijksvastgoedbedrijf en Prorail willen vanaf 2030 al hun opdrachten circulair aanbesteden. Je moet daar als inschrijver dus een goed antwoord op hebben om opdrachten binnen te blijven halen.

Steeds meer bedrijven besteden bij het ontwerpen van hun producten en in hun bedrijfsvoering aandacht aan het terugwinnen en efficiënt gebruiken van grondstoffen en materialen. Rabobank deed dit bij de renovatie van het hoofdkantoor. Het verminderen van impact op het milieu was een belangrijk uitgangspunt. Eerst werd er een analyse gemaakt van inkomende en uitgaande materiaalstromen tijdens de renovatie. Circulaire interventies hebben het meeste effect als je de zwaarste materiaalstromen aanpakt. Voor Rabobank waren dat staal, beton en gips. Er werd geëxperimenteerd met beton dat bestond uit 100% gerecycled grind en 64% gerecycled zand. Ook werd isolatiemateriaal gebruikt, gemaakt uit onder andere papierreststromen om steenwol te vervangen. Ook al het gebruikte gips was secundair. Door deze maatregelen lagen de materiaalgebonden CO₂-emissies 55% lager dan bij een meer traditionele renovatie.

Een ander voorbeeld is gebiedsontwikkelaar BPD die materialenpaspoorten verstrekt aan woningkopers. Door de toegepaste materialen en producten te registreren in Madaster krijg je beter inzicht in wat de materiële, circulaire en financiële waarde is van een gebouw. Dit stimuleert slim ontwerp en hergebruik van (bouw)materialen. De particuliere koper kan de Madaster-data gebruiken bij renovatie en onderhoud van de woning.

Woningbouwer Ekowood Houses gebruikt een houtskeletbouwsysteem waarin meer dan 90% biobased materialen worden gebruikt. Hun wand-, vloer en dakelementen zijn bijna volledig demontabel en herbruikbaar. Hiervoor wordt ook gebruik gemaakt van zogenaamde droge verbindingen, dus zonder bijvoorbeeld lijm, pur of kit. Elementen die niet als geheel herbruikbaar zijn, kunnen worden teruggebracht tot hun oorspronkelijke basismaterialen en zijn zo alsnog herbruikbaar.

De overstap van een lineair naar een circulair bouwproces gaat niet van de ene op de andere dag. Ondernemers komen verschillende belemmeringen tegen die de overgang naar circulair bouwen moeilijk maken. Een eerste uitdaging is onvoldoende vraag en aanbod. Hoewel we al veel goede initiatieven in de markt zien, ontbreekt het vaak nog aan voldoende en aanhoudende vraag en aanbod van circulaire producten en diensten. Als je niet zeker weet of je klant erop zit te wachten (of bereid is er meer voor te betalen), maak je minder snel de overstap.

Een tweede belemmering is bestaande wet- en regelgeving. Die is vaak gebaseerd op traditionele, lineaire productieprocessen en staat soms circulaire modellen in de weg. Denk aan regels voor oogstmaterialen en (her)gebruik van materialen of aan gevraagde garanties voor gebruikte materialen, die leveranciers niet altijd kunnen leveren. Hierdoor kunnen derden als brandweer, verzekeraars of banken ook huiverig zijn om medewerking te verlenen.

Onbekendheid en onzekerheid spelen hierbij ook een rol. Als je hele bedrijfsproces lineair is ingericht of je bent gewend om met bepaalde niet-circulaire materialen te werken, dan stap je niet zomaar over op iets totaal anders. Vaak komen dan vooroordelen naar boven over circulaire bouwmaterialen, bijvoorbeeld over constructieve veiligheid, brandveiligheid, duurzaamheid of kostprijs. Deze vooroordelen zien we zowel bij opdrachtgevers, architecten, constructeurs, aannemers, verwerkers als bij particuliere kopers. Hoe meer de noodzaak van omschakelen naar een circulaire economie gevoeld wordt en we meer goede voorbeelden gaan zien van hoe het in praktijk kan, verdwijnen deze vooroordelen hopelijk.

Niet alleen uitvoerende partijen, ook banken, waaronder de Rabobank, moeten zich aanpassen om de overstap naar een circulaire bouweconomie te maken. Het ontwikkelen van nieuwe circulaire producten en processen vergt investeringen en brengt soms onzekerheden met zich mee. Deze kunnen banken nog lastig inschatten, waardoor ze nu nog vaak keuzes maken die passen in een lineair bouwmodel en die circulair bouwen niet altijd bevorderen.

Rabobank zit samen met andere banken en het Rijk in de Kopgroep Circulair Financieren. Deze samenwerking moet helpen bancaire risico’s weg te nemen en zo bij te dragen aan de omslag van een lineaire naar een circulaire economie. Een eerste mijlpaal van de Kopgroep is de lancering van de Circular Risk Scorecard. Met deze tool wordt er gekeken naar financiering van circulaire verdienmodellen waardoor de kansen en risico’s van circulair ondernemen beter kunnen worden ingeschat. Hiermee wordt de komende 5 tot 7 jaar een database opgebouwd om de kansen en risico’s van circulaire businessmodellen goed in te schatten. Dat moet ertoe leiden dat na deze monitoringperiode circulariteit volledig in de bancaire risicomodellen is geïntegreerd. Deze publiekelijk toegankelijke tool is ook nu al handig voor ondernemers. Het geeft inzicht in hoe banken denken waardoor je je als bedrijf beter kan voorbereiden op het aanvragen van een financiering.

Om de onbekendheid van circulair bouwen weg te nemen, is Het Nieuwe Normaal (HNN) opgezet. Het is onder regie van het ministerie van BZK opgesteld door een brede coalitie van opdrachtgevers, opdrachtnemers en adviesbureaus in de bouw.

HNN biedt een meetraamwerk en een uniforme taal voor circulair bouwen. Dat raamwerk bestaat uit drie thema’s, die elk weer zijn onderverdeeld in indicatoren waarmee je de circulariteit van een project vaststelt. De drie hoofdthema’s van Het Nieuwe Normaal zijn:

HNN is nog steeds in ontwikkeling maar nu al uitstekend te gebruiken. De huidige versie maakt inzichtelijk welke keuzemogelijkheden er zijn, en hoe je op verschillende onderdelen kunt scoren (en welke data je daarvoor moet laten vastleggen). Ook kun je nu al kijken hoe jouw project scoort op de circulaire maatlat op de Nederlandse markt. HNN biedt opdrachtgevers en opdrachtnemers in de bouw duidelijkheid en kaders. Dit helpt ook banken om de bancaire onzekerheden van circulair bouwen te beperken. Daarom is ons advies aan klanten en ondernemers in de bouwsector om zich in Het Nieuwe Normaal te verdiepen.

Circulair bouwen heeft de toekomst. Nu is dat voor veel partijen in de keten vaak nog nieuw en spannend, maar we zullen samen de transitie naar een circulaire bouweconomie moeten maken. Dat vraagt samenwerking, innovatie en een duidelijk juridisch kader, maar vooral ook actie.