Energietransitie in industrie komt op st(r)oom

Volgens de meest recente cijfers van het CBS gaat 40% van het totale gasverbruik en 45% van het totale stroomverbruik in Nederland naar de industrie. Dit laat zien dat de industrie een grote rol speelt in het klimaatneutraal maken van Nederland. Hoewel de industrie al stappen heeft gezet, moet het tempo omhoog (zie figuur 1). In deze publicatie geven wij aan welke kansen elektrificatie biedt voor bedrijven in de industrie om toekomstbestendiger te worden.

In de energietransitie gaat het niet alleen om klimaatneutraliteit. Toen Rusland de gaskraan dichtdraaide, werd duidelijk dat strategische autonomie op het gebied van energievoorziening steeds belangrijker is. In Nederland wordt ongeveer 70% van de benodigde elektriciteit zelf opgewekt. De 30% die overblijft, wordt geïmporteerd. Voor olie en gas liggen die percentages anders: ongeveer 30% van het benodigde aardgas en minder dan 5% van de benodigde olie wordt in Nederland geproduceerd. De rest wordt geïmporteerd.

Om de klimaatdoelen te halen en minder afhankelijk te worden van fossiele energie, is grootschalige elektrificatie met zelf opgewekte energie van levensbelang voor de industrie. Zo investeerde DOW Chemical al in elektrische boilers en warmtepompen om hun afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verkleinen. Maar ook kleinere bedrijven zetten stappen. Zo maken bakkerijen bijvoorbeeld steeds vaker de overstap naar elektrische ovens als reactie op de gestegen gasprijzen.

De voordelen van elektrificatie

Elektrificatie biedt grote voordelen op het gebied van kostenbesparingen en duurzaamheid. Door bedrijfsprocessen te elektrificeren, worden bedrijven minder afhankelijk van fossiele brandstoffen. Dat zorgt voor lagere operationele kosten en een stabielere energieprijs. Ook draagt elektrificatie bij aan een vermindering van de CO2-uitstoot, wat belangrijk is om klimaatdoelstellingen te halen en milieuprestaties te verbeteren. Elektrische systemen zijn vaak efficiënter en vragen om minder onderhoud, wat de productiviteit verhoogt en de levensduur van apparatuur verlengt.

Door elektrificatie kunnen ook alternatieve verdienmodellen ontstaan. Denk aan een bedrijf dat veel hernieuwbare elektriciteit opwekt door zonnepanelen. Wanneer er een overschot is, kan in sommige gevallen de elektriciteit worden verkocht aan buurbedrijven. Dat gaat door een directe lijn. Het overschot kan ook worden opgeslagen in een batterij. De elektriciteit kan dan op een ander moment op de dag worden gebruikt. Of kan worden verhandeld op de energiemarkt.

Elektriciteit delen kan ook worden toegepast in een energy hub. Ook zijn er bedrijven die hun laadpleinen openstellen voor derden en daarmee extra inkomsten binnenkrijgen. Toch blijft de voornaamste overweging om te elektrificeren om kosten te besparen en te verduurzamen.

Overheidssubsidies en regelgevingen spelen een belangrijke rol bij het ondersteunen van bedrijven in hun overgang naar elektrificatie. De Nederlandse overheid stimuleert bedrijven met verschillende subsidies en fiscale voordelen hun energieverbruik te verduurzamen. Bijvoorbeeld de Energie-investeringsaftrek (EIA), WBSO en Milieu-investeringsaftrek (MIA) bieden belastingvoordelen voor investeringen in energie-efficiënte technologieën. Bedrijven zijn wettelijk verplicht om energiebesparingsmogelijkheden met een terugverdientijd van minder dan 5 jaar te nemen. Dit zijn de belangrijkste energiesubsidies voor de industrie:

Er zijn veel verschillende subsidiemogelijkheden om de elektrificatie van de industrie mogelijk te maken. Bekijk hier een uitgebreid overzicht van alle subsidies en fiscale regelingen.

De eerste logsiche oplossing voor industriebedrijven is energiebeparing. Want wat je bespaart aan energie, hoef je niet op te wekken. Voor de resterende energievraag zijn er veel mogelijkheden om over te stappen van fossiele energiebronnen naar elektriciteit. Het goede nieuws is dat de elektriciteitsproductie uit hernieuwbare bronnen zoals zon, wind en biomassa steeg in 2024 met 10%. De productie uit fossiele bronnen daalde met 4%. Ongeveer de helft van de totale elektriciteitsproductie wordt nu duurzaam opgewekt (CBS).

Juist nu de behoefte aan elektriciteit groeit, lopen we tegen de grenzen van onze energie-infrastructuur aan. Bedrijven kunnen niet altijd uitbreiden of verduurzamen door het overvolle energienetwerk (netcongestie). Dit vraagt om grote investeringen, innovatie en creativiteit.

Het overvolle energienetwerk is een bekend probleem. Energy hubs zijn veel in het nieuws als mogelijke oplossing. In een energy hub maken bedrijven afspraken om samen efficiënter gebruik te maken van bestaande infrastructuur. Om tot een samenwerkingsverband in een energy hub te komen, moeten bedrijven verschillende stappen nemen. Lees meer in het stappenplan voor energy hubs.

Batterijen als alternatief

Batterijen kunnen een oplossing zijn als er geen nieuwe of grotere elektriciteitsaansluiting mogelijk is. Bedrijven kunnen batterijen op verschillende manieren gebruiken:

1. Peakshaving: piekverbruik verlagen
   Bedrijven die willen uitbreiden of meer elektriciteit willen opwekken, hebben vaak een zwaardere aansluiting nodig. Dit kost geld. Met een batterij kan het piekverbruik verlaagd worden door elektriciteit op een ander moment te gebruiken (peakshaving). Dit kan de noodzaak voor een zwaardere aansluiting en de transportkosten verminderen.
2. Loadshifting: eigen elektriciteit later gebruiken
   Bedrijven die meer elektriciteit opwekken dan ze verbruiken, kunnen het overschot op het net invoeden. Dit levert vaak weinig op. Een alternatief is om de batterij op te laden met het overschot en deze elektriciteit later te gebruiken (loadshifting).

Bedrijven die voor een batterij kiezen, hebben daar twee belangrijke voordelen van:

1. Minder afhankelijkheid van de markt
   Door minder elektriciteit van het net te gebruiken, worden bedrijven minder afhankelijk van de elektriciteitsmarkt en de prijzen. Dit geeft meer zekerheid over de energierekening. Maar let op: batterijen kunnen niet volledig onafhankelijkheid van het net garanderen, omdat ze niet geschikt zijn voor langetermijnopslag.
2. Optimaliseren van ingevoede elektriciteit
   De prijs van elektriciteit wisselt. Door een batterij te koppelen aan de eigen productie, kan opgewekte elektriciteit bewaard worden en ingevoed worden wanneer de prijs hoger is. Dit is vooral voordelig met een dynamisch elektriciteitscontract, waarbij de prijs per uur varieert.

Elektrificatie van productieprocessen brengt uitdagingen met zich mee. Bedrijven die stapsgewijs te werk gaan, maken de grootste kans om succesvol te elektrificeren. Op basis van gesprekken met industriële bedrijven maakte Rabobank dit stappenplan:

1. Krijg inzicht in je energieprofiel: Voer eerst een grondige energie-audit uit. Analyseer je huidige energieverbruik om inefficiënties te identificeren, zoals pieken en blindstroom (stroom die niet effectief wordt omgezet in beweging, licht, koeling of warmte). Op basis van inzichten in je huidige verbruik, kun je gerichte keuzes maken. Zoals het vervangen van apparatuur door een energiezuinige variant. Zo ontstaat al meer ruimte binnen het vermogen dat in je contract staat. Ook kun je pieken voorkomen door technische toepassingen. Zoals de inzet van een batterij of een EMS (Energy Management Systeem). Heb je extra vermogen nodig, ga dan op tijd in gesprek met de netbeheerder om te kijken wat kan. Netbeheerders bieden alternatieve transportrechten aan, waardoor op bepaalde momenten op de dag een groter vermogen beschikbaar is. Lees hier meer over alternatieve transportrechten bij netcongestie.
2. Stel doelen: Maak een energiestrategie en bepaal prestatie-indicatoren (KPI's) om de voortgang te meten. Op korte termijn kun je doelen stellen voor energiebesparing. Langetermijndoelen zijn vaak gericht op CO2-reductie door verdere elektrificatie, bijvoorbeeld door de energiemix aan te passen.
3. Ontwikkel een plan: Ontwikkel een gedetailleerd plan met concrete stappen om je gestelde doelen te bereiken. Betrek een onafhankelijk adviesbureau, een installateur en meerdere personen binnen je organisatie om het plan vorm te geven. Een betrokken MT is belangrijk. Steeds meer bedrijven maken de stap om een ‘nieuwe CEO’ (Chief Energy Officer) aan te stellen binnen het MT. Dit zijn bedrijven waarbij energie een steeds belangrijkere rol gaat spelen binnen de organisatie. Budgetteer de benodigde investeringen en bespreek de plannen op tijd met financiers. Om de plannen goed te borgen binnen een organisatie is betrokkenheid van alle lagen binnen een organisatie nodig. Overweeg of deelname aan een energy hub een oplossing kan zijn bij onvoldoende gecontracteerd vermogen.
4. Implementeer technologieën: Investeer in energie-efficiënte apparatuur en overweeg hernieuwbare energiebronnen zoals zonnepanelen en windturbines. Vervang fossiele brandstoffen door elektrische alternatieven, als dat kan. Maak hierbij altijd een goede (kosten)afweging en vraag om advies. In deze fase wordt start je vaak ook met het verkennen van flexibilisering, zoals het aanpassen van de productieprocessen op basis van beschikbare betaalbare en duurzame energie.
5. Train je medewerkers voor meer bewustwording: Zorg ervoor dat medewerkers getraind zijn in energie-efficiëntie en het gebruik van nieuwe technologieën. Voer interne bewustwordingscampagnes. Elektrificatie kan grote impact hebben op medewerkers en de manier van werken kan veranderen. Bij veel koplopers blijkt uit gesprekken dat de grootste uitdaging zat in het meenemen van het personeel in de transitie. Veranderingen in de manier van werken kunnen weerstand oproepen. Door medewerkers op tijd te betrekken bij de plannen en te trainen, kun je dit deels voorkomen. Daarnaast komen veel ideeën over besparing en de toepassing van flexibiliteit van medewerkers. Extra belangrijk dus, om ze te betrekken.
6. Monitor en evalueer: Gebruik de KPI's om de voortgang te monitoren. Pas het plan aan op basis van resultaten en nieuwe inzichten. Zorg dat de KPI’s voor alle medewerkers inzichtelijk zijn en communiceer hierover op een structurele manier. Laat medewerkers ook input geven om doelen bij te stellen of nieuwe doelen toe te voegen aan het plan. Overweeg om ook andere stakeholders op de hoogte te brengen van de voortgang door een duurzaamheidsjaarverslag te maken.
7. Deel kennis en leer van anderen: Deel kennis en leer van andere bedrijven zodat je best practices kunt implementeren. Zorg dat stakeholders input blijven leveren aan de uitvoering of aanpassing van het plan. Er verandert veel op het gebied van wet- en regelgeving en technologie. Zorg dat het kennisniveau up-to-date blijft door gesprekken te voeren met leveranciers (installateurs, energieleveranciers, netbeheerders, etc.) en overheden.

Door deze stappen te volgen, kunnen bedrijven een stevige basis leggen voor hun energietransitie en bijdragen aan een duurzamere toekomst. Het is een gezamenlijke inspanning die niet alleen de ecologische voetafdruk verkleint, maar ook economische voordelen kan opleveren.

Veel industriële bedrijven willen elektrificeren, maar hebben te maken met uitdagingen als netcongestie. Gelukkig zijn er ook oplossingen. Zoals flexibiliteit in bedrijfsprocessen, samenwerking in energy hubs en technologie zoals batterijen en alternatieve energiedragers.

Het is een zoektocht voor bedrijven om de eerste stappen te zetten op het gebied van elektrificatie. Begin met inzicht te krijgen in je huidige energieprofiel en het bepaal je toekomstige energiestategie. Zo maak je je klaar voor grootschalige elektrificatie.