De zorg richting 2040? Vijf ontwikkelingen richting vitale gemeenschappen

Het huidige zorgsysteem is niet meer houdbaar. In onze visie op de zorgsector gaan we uit van vitale gemeenschappen. Daar wonen en leven mensen zo lang mogelijk in goede gezondheid. Dat betekent dat we de leefomgeving veel beter moeten inrichten; mensen nemen in eerste instantie zelf verantwoordelijkheid in de zorg voor elkaar en professionele zorg sluit daar naadloos op aan. Dit vraagt om een drastische verandering in verwachtingspatronen en dagelijks handelen van burgers, aanpassingen in wet- en regelgeving, een nieuwe balans in wat burgers mogen verwachten van de overheid en andersom. Om dat te bereiken, zien wij vijf belangrijke ontwikkelingen voor de zorgsector.

De zorg in Nederland staat onder druk door het grote personeelstekort en hoog verzuim. Inspirerend leiderschap en een focus op innovatie en preventie zijn manieren om tóch werknemers te behouden en aan te trekken.

Meer preventie en sociale cohesie in de wijk kunnen de professionele zorg ontlasten, net als vernieuwende technologie. Nieuwe gemotiveerde, betrokken en verantwoordelijke zorgprofessionals trek je als werkgever met een compelling story: een aansprekende ambitie en missie. En met inspirerend leiderschap en efficiënte ondersteunende processen kun je medewerkers binden aan je organisatie. Anders bestaat de kans dat medewerkers hun heil elders zoeken – binnen de zorgsector of daarbuiten.

Vitaliteit en welzijn werknemers voorop
Verzuim ga je te lijf door een focus op het welzijn van je medewerkers. Nog te veel medewerkers in de zorg roken of hebben een ongezonde leefstijl. Het gesprek daarover is niet eenvoudig. Hoe ver kan en mag je als werkgever ingaan op de persoonlijke levenssfeer van je werknemers? Door in te zetten op voeding en gezondheid voorkom je chronische aandoeningen die het werkplezier beïnvloeden en voor meer verzuim zorgen. Ook de wetgever speelt een belangrijke rol: met betaalbare en toegankelijke kinderopvang kunnen parttimers meer uren maken. Als werkgever kun je met flexibele werktijden voor mantelzorgers ook meer mensen aantrekken.

Een vitale samenleving begint in wijken waar mensen oog hebben voor elkaar. Daar zijn innovatieve woonvormen voor nodig waar bewoners voorzieningen delen en naar de ander kúnnen en willen omkijken. Innovatieve woonvormen komen nu soms al tot stand vanuit burgerinitiatieven. Je kan als zorgaanbieder aan deze transitie bijdragen door samen te werken met vastgoedpartijen die een gelijkgerichte visie hebben. Neem de commerciële vastgoedpartij die nu het voormalig Slotervaartziekenhuis in Amsterdam verduurzaamt en samenwerkt met verschillende zorgaanbieders. In plaats van een ziekenhuisfunctie is de locatie getransformeerd tot een vitaliteitscampus, waar allerlei vormen van zorg zijn gehuisvest die beter dan het voormalige ziekenhuis aansluiten op de behoeften van de wijk en regio.

Rol van de wetgever
Toekomstbestendig wonen valt of staat met de wetgever. Die moet belemmerende wet- en regelgeving aanpassen. Denk bijvoorbeeld aan het beschikbaar maken van vermogen in pensioenen om woningen levensloopbestendig te maken.

Vooruitkijken
Als zorgaanbieder met grond of vastgoed wil je op tijd nadenken over je langetermijnstrategie. Wat betekent het voor jouw instelling als grote instituten zeldzamer worden en het meer draait om kleinschalige voorzieningen in de buurt? Wat heb je dan nodig qua huisvesting? Ga jij meer plaatselijke zorg midden in de wijk leveren? Of faciliteer je juist een hightech innovatiecentrum? Dan wil je nadenken wat dit voor je vastgoed betekent; we zien nu bijvoorbeeld een tendens bij zorgaanbieders om eigen vastgoed af te stoten.

In een vitale gemeenschap is preventie en gezondheidsbevordering heel belangrijk. Zorgaanbieders kunnen hieraan bijdragen met voorbeeldgedrag en innovatieve preventieprogramma’s. Je wilt je als zorgaanbieder ook meer richten op preventieprogramma’s. Binnen het bestaande vergoedingensysteem kan dat vaak niet. Je hebt innovatiekracht en ondernemerschap nodig om er toch mee aan de slag te gaan. Een voorbeeld is de valpreventie die zorgaanbieders met gemeenten organiseren om val-incidenten onder ouderen te verminderen. Zo initieerden zeven gemeenten samen met andere partijen in Noord-Limburg het project 'Stevig Staan'.

Het programma Fit4Surgery van het Radboud ziekenhuis helpt patiënten zo gezond mogelijk te zijn voor een grote operatie. Dat vergroot de kans op een succesvolle operatie met minder complicaties. Zo kan de patient sneller het ziekenhuis verlaten.

Het is bekend dat programma’s die zich richten op schuldpreventie, zoals Geldfit, de gezondheid van deelnemers positief beinvloeden. Daarmee verminderen ze druk op de zorg. Zorgaanbieder die willen bijdragen aan een vitale samenleving doen er goed aan om succesvolle preventieprogramma’s in de gaten te houden. Denk aan samenwerken of of patiënten verwijzen, ook als spelers van buiten de zorg de programma's aanbieden.

Een gezonde leefomgeving
De meeste gezondheidswinst is te halen buiten de zorg. Bijvoorbeeld in het verbeteren van voedselproducten in onze leefomgeving. Zo'n 80% van de producten die supermarkten verkopen, bevatten ongezonde hoeveelheden suikers, vetten en zout. Ook is er gezondheidswinst te halen met woonvormen die sociale cohesie bevorderen en daardoor eenzaamheid verminderen.

Bij een vitale samenleving horen duurzame keuzes. Zorgaanbieders staan in die situatie voor de uitdaging om innovatieve oplossingen te vinden die bijdragen aan een gezonde toekomst. Zowel voor de eigen organisatie als de samenleving.

Behalen van klimaatdoelen
Een belangrijk voordeel van de transitie naar een vitale samenleving is dat het enorm kan bijdragen aan het behalen van de klimaatdoelen. Als zorgaanbieder doe je dat ten eerste door je vastgoed te verduurzamen, het gebruik van materialen terug te dringen en te voorkomen dat medicijnresten in het oppervlaktewater terechtkomen. Ook hier loont het om samenwerking te zoeken met partijen van buiten de zorg die met innovatieve verduurzamingsmaatregelen komen, zoals bijvoorbeeld recyclebare handschoenen.

Contractinnovatie voor duurzaamheid
Niet investeren in verduurzaming pakt vaak duurder uit, omdat je groene maatregelen op de lange termijn terugverdient. De vraag is alleen of je de investering uit eigen middelen kan betalen of daar een lening voor nodig hebt. In het laatste geval heb je betaalcapaciteit nodig. Niet alle zorgaanbieders realiseren voldoende rendement en dat kan dus een knelpunt opleveren. Contractinnovatie kan hier een oplossing voor bieden.

Duurzaamheid meetbaar maken
Verduurzaming gaat samen met het stellen van duidelijke doelen en deadlines. De Green Deal Duurzame Zorg 3.0 bevat roadmaps die concreet aangeven wat er binnen de zorg qua verduurzaming nodig is. Dat geeft handvatten om concreet aan de slag te gaan. Ook zorgverzekeraars en banken hebben zich aangesloten bij deze Green Deal. Deadlines en het meetbaar maken van voortgang kan met CSRD. Deze wet verplicht organisaties vanaf 2025 om te rapporteren over duurzaamheid.

Digitalisering is een belangrijke gamechanger richting een vitale samenleving. Daarmee biedt technologische vooruitgang enorme kansen voor de zorgsector, al vraagt dat wel om gerichte investeringen en innovatie.

Kennis en investeringen
De toepassing van platformtechnologie, AI en robotisering zijn essentieel voor de zorg, zoals dat ook in andere sectoren een enorme vlucht neemt, waaronder de bankensector. Dat vraagt om kennis, investeringen en sociale innovatie. Digitalisering heeft de potentie om de patiënt écht centraal te stellen. Bijvoorbeeld door die eigenaar te maken van het eigen dossier en te laten meebeslissen over het eigen zorgtraject.

Systemen die samenwerken
Nu is de zorg nog een eilandenrijk met veel verschillende digitaliseringsprocessen die niet met elkaar kunnen communiceren. Terwijl je een veilige online omgeving wilt waarin medische gegevens kunnen worden uitgewisseld en de schotten tussen zorgpartijen en domeinen zijn doorbroken – een digitale snelweg voor de zorg. De techniek daarvoor is beschikbaar. Kijk onder meer naar de systemen van banken.

Ethisch en professioneel
Een veilige online omgeving vraagt wel om samenwerking tussen zorgaanbieders en het bedrijfsleven, waarbij meer onderling vertrouwen moet ontstaan. En zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers moeten zien te professionaliseren binnen de maatschappelijke context van de zorg. Bedrijven zullen hun innovatie en ondernemerschap moeten afstemmen op de maatschappelijke doelen van de zorg. We moeten zoveel mogelijk zien te voorkomen dat er verdienmodellen komen die dat belang niet dienen – bijvoorbeeld door een te hoog winstoogmerk – en dat techbedrijven een machtspositie weten te bekleden. De burger blijft altijd zelf eigenaar van de eigen medische gegevens en geeft zorgpartijen toestemming om deze informatie te gebruiken.