Onderzoek
Nederlanders eten meer peulvruchten, nu nog meer Nederlandse teelt
Peulvruchten winnen terrein in Nederland. De supermarktverkopen van peulvruchten stegen met ruwweg 10-15% in de afgelopen drie jaar dankzij een fors uitgebreid assortiment. Ook worden er steeds meer peulvruchten als ingrediënten gebruikt in snacks, maaltijden en vlees-/zuivel-vervangers. De meer exotische peulvruchten komen veelal nog steeds uit het buitenland. Om meer teelt in Nederland van de grond te krijgen, is nauwere samenwerking binnen de hele keten – telers, verwerkers en supermarkten – nodig.
In het kort
We eten ze nog steeds te weinig, peulvruchten. Volgens het Voedingscentrum zou elke Nederlander een keer per week peulvruchten moeten eten. Een paar jaar geleden aten we ze echter slechts eens per twee weken. Aan de door het Voedingscentrum gewenste verdubbeling van de peulvruchtenconsumptie komen we (nog) niet, maar er is sinds die laatste peiling wel een kleine inhaalslag gemaakt.
Meer aandacht geeft boost aan verkopen
Sinds 2022 zijn de verkopen van peulvruchten zoals bruine en zwarte bonen, kapucijners en linzen in de supermarkt met naar ruwe schatting 10-15% gestegen. Deze volumegroei is vooral toe te schrijven aan maaltijdcomponenten en meer ‘exotische’, traditioneel niet-Nederlandse, peulvruchtvarianten zoals kikkererwten en edamame-boontjes.
Supermarkten en merkfabrikanten zoals HAK en Boon speelden een belangrijke rol bij deze groei. Zij brachten peulvruchten actief onder de aandacht van de consument. Fabrikanten hebben bijvoorbeeld tal van gemaksproducten in de vorm van maaltijdcomponenten geïntroduceerd om peulvruchten aantrekkelijker te maken voor een breder publiek. Supermarkten hebben naast de opname van deze gemaksproducten ook het aanbod van meer exotische peulvruchten verder uitgebreid.
Bovendien worden bestanddelen van peulvruchten verwerkt als ingrediënt in een groeiend aantal andere producten zoals snacks, plantaardige vleesvervangers en hybride vlees- en zuivelproducten. In deze hybride producten is een deel van de dierlijke eiwitten vervangen door plantaardige. Daar worden ook peulvruchten zoals veldbonen en erwten voor gebruikt.
Assortiment peulvruchten flink uitgebreid
Op het peulvruchtenschap van een gemiddelde Nederlandse service-supermarkt zijn er in een kleine vier jaar tijd netto ruwweg dertig tot veertig nieuwe producten bijgekomen (zie figuur 1). Dat is een assortimentsuitbreiding van een kleine 30%. Dat de categorie volop in beweging is, valt ook af te leiden aan het ietwat grillige verloop van de gemiddelde assortimentsgrootte. Supermarkten blijven hun schappenplannen actief aanpassen om peulvruchten nog beter onder de aandacht van de consument te brengen.
Figuur 1: Flinke groei in assortiment herkenbare peulvruchten bij service-supermarkten
Figuur 2: Assortiment van producten met peulvruchten als ingrediënt groeit iets trager
Het aantal producten waarin peulvruchten als ingrediënt zijn verwerkt, is sinds 2022 iets minder hard gestegen (zie figuur 2). Die meer gematigde groei is vrijwel volledig toe te schrijven aan het plantaardige vleesvervangerssegment. Door downtrading van de consument, meer huismerken en een tegenvallende vraag is het assortiment in deze laatste categorie de afgelopen jaren gerationaliseerd en geconsolideerd. Op de snack- en maaltijdenschappen kwamen wel meer producten op basis van peulvruchten te liggen.
Vergeleken met een land als Spanje – de gemiddelde Spanjaard eet ruim drie keer meer peulvruchten dan wij – lopen we in Nederland volgens een eerdere analyse ver voor met het gebruik van peulvruchten als ingrediënten
Nederland afhankelijk van buitenland voor aanvoer peulvruchten
Het grootste deel van de in Nederland verwerkte en verkochte peulvruchten komt uit het buitenland. De peulvruchtenteelt is in Nederland relatief klein. Ter vergelijking: waar we in Nederland in totaal zevenduizend ton peulvruchten verbouwen, tikken grote exportlanden zoals Canada en Australië respectievelijk 5,4 en 2,7 miljoen ton aan.
Zelfs in vergelijking met andere Europese landen steekt de teelt van peulvruchten in Nederland schril af (zie figuur 3). Van wat er in Nederland wordt geteeld, is deels (luzerne) bestemd voor de diervoerindustrie.
Figuur 3: Productie van peulvruchten in Nederland blijft achter bij andere Europese landen
In landen als Frankrijk, Duitsland en Polen is het iets beter gesteld met de lokale aanvoer van peulvruchten. Maar kijken we naar de Europese Unie als geheel, dan is de zelfvoorzieningsgraad niet hoger dan ruwweg 83%. Met name voor veel in de voeding gebruikte peulvruchten zoals linzen en kikkererwten is de EU, en Nederland dus ook, afhankelijk van de wereldmarkt.
Wereldwijd aanbod is geconcentreerd in paar landen
Die wereldmarkt voor peulvruchten is volop in beweging. Van oudsher domineerden twee landen de wereldwijde handel: Canada en Australië. In de afgelopen jaren is dat beeld enigszins veranderd. Handelsrelaties worden verlegd door tarieven, geopolitieke spanningen en handelsbarrières. Hierdoor komen landen als Rusland en Turkije op als belangrijke exporteurs (zie figuur 4). Tegelijkertijd werken landen/regio’s die een structureel tekort aan peulvruchten hebben, zoals India en de Europese Unie, aan zelfvoorzienendheid.
Hoewel het aantal aanbieders toeneemt, blijft de prijsvorming van peulvruchten vrij ondoorzichtig. De prijsvolatiliteit wordt in de hand gewerkt door aan de ene kant een geconcentreerde productie waardoor lokale weersomstandigheden grote schokken kunnen veroorzaken en aan de andere kant een gefragmenteerde vraag die sterk wordt bepaald door beleidsmaatregelen. De afwezigheid van een futures-markt betekent dat kopers en verkopers zich niet in kunnen afdekken voor deze risico’s.
Meer lezen over de wereldwijde peulvruchtenmarkt: Pulse check: Global pulse industry trends and outlook
Figuur 4: Aanbod peulvruchten op wereldmarkt geconcentreerd in beperkt aantal landen
Het moet van twee kanten komen
Omdat vlinderbloemige gewassen – waartoe peulvruchtgewassen behoren – een belangrijke rol wordt toegeschreven in het verbeteren van de bodemkwaliteit, zijn er in Nederland en Europa veel plannen, ambities, enthousiasme en initiatieven om de teelt van peulvruchten en andere eiwitrijke gewassen binnen de landsgrenzen te bevorderen.
De kostprijs is echter een groot struikelblok voor het opschalen van de Nederlandse productie van meer exotische peulvruchten. Edamame-bonen of kikkererwten uit het buitenland zijn substantieel goedkoper. Dit kostenverschil is grotendeels terug te voeren tot productiefactoren als land en arbeid en is dus in principe structureel van aard.
Om de afzet van Nederlandse peulvruchten toch een impuls te geven, is er meer samenwerking in de hele keten nodig. Supermarkten kunnen (potentiële) peulvruchtentelers en industriële verwerkers tegemoet komen met iets minder focus op de allerlaagste inkoopprijs, het aanbieden van meerjarige afzetgaranties en het overeenkomen van een meer evenwichtige risicodeling. De telers zullen op hun beurt open moeten staan voor meer transparantie in de kostprijs en een innigere relatie met hun afnemers. Het kan wel, dat bewijzen de Nederlandse edamame-boontjes in het vriesvak bij de Jumbo.