De binnenvaart in feiten en cijfers

In de binnenvaart zijn op dit moment ruim 3.000 ondernemers actief, van wie het merendeel single-shipowner is. De sector biedt voor zo’n 10.000 fte aan werk. De omzet in de binnenvaart bedraagt 1,4% van het BBP. Jaarlijks wordt ruim 330 miljoen ton aan goederen via binnenvaartschepen vervoerd. Daarmee is Nederland koploper in Europa. De sector is goed voor ongeveer 40% van de totale vervoersprestatie per ton/km, waarmee het een belangrijke aanvulling is op het vervoer over de weg (55%) en per spoor (5%).

De afgelopen 20 jaar is er veel veranderd in het laadvermogen van de schepen. Er is een forse afname in het kleinste segment en een sterke toename in het grootste segment. In figuur 1 zie je wat de huidige verhouding is tussen schepen ouder en jonger dan 40 jaar ten opzichte van het laadvermogen. In de afgelopen twintig jaar is de gemiddelde leeftijd nagenoeg onveranderd.

De binnenvaart is een onmisbare schakel in het Nederlandse goederenvervoer. Niet alleen vanwege het volume, maar ook vanwege de betrouwbaarheid, schaalvoordelen en lage kosten per ton. Een ander belangrijk voordeel van de binnenvaart is de lage maatschappelijke kostprijs. Volgens adviesbureau CE Delft is deze meer dan 50% lager dan in het wegtransport. In de maatschappelijke kostprijs wegen factoren mee als luchtvervuiling, geluidsoverlast, verkeersongevallen, filevorming en CO2-uitstoot. Vervoer over water draagt bovendien bij aan minder drukte op de weg.

De sector is sterk verweven met de industrie, landbouw, bouw en energievoorziening. Veel bulkgoederen als kolen, ertsen, graan, cement en chemie worden vervoerd over het water. Ook containervervoer via binnenvaartterminals groeit, al staat dat segment onder druk door internationale marktontwikkelingen.

Binnenvaart heeft de potentie om via de modal shift – vervoer van weg verplaatsen naar vervoer over water en spoor – de druk op het wegennetwerk te verlagen. Er is namelijk nog veel ruimte op de vaarwegen. Het achterland kan via de Nederlandse, Belgische en Duitse rivieren en kanalen goed bereikt worden. Daarmee is het binnenvaartnetwerk een essentiële schakel in de Europese logistiek en stimuleren overheden op Europees en landelijk niveau het vervoer over water.

De binnenvaartsector staat voor een grote verduurzamingsopgave. De luchtemissies zijn in verhouding wat sneller afgenomen, maar de totale CO₂-uitstoot daalde de afgelopen jaren nauwelijks. En dat terwijl vervoer over de weg en per spoor hun emissies wel sterk hebben verlaagd. De sector werkt nu hard aan alternatieve aandrijflijnen, zoals:

Door de lange levensduur van de schepen en de beperkte omvang van de sector (circa 10.000 schepen) zien we dat de verduurzaming langzamer gaat dan bijvoorbeeld in het wegtransport. Om de klimaatdoelstellingen te halen, is verduurzaming van de sector essentieel. Er is een begin gemaakt, maar ondernemers ervaren veel uitdagingen. Denk aan hoge investeringen, hogere operationele kosten, beperkingen in de beschikbaarheid van passende infrastructuur en een beperkte stimulans vanuit opdrachtgevers.

Aan boord van schepen en in de keten wordt steeds meer data verzameld. Denk dan aan AIS-data, onderhoudsmanagementsystemen, verbruiksdata en digitale vaarwegplanning. Hierdoor kan er gewerkt worden aan Smart Shipping: autonoom varen met behulp van sensoren, AI en realtime data. Dit verhoogt de efficiëntie en kan deels het tekort aan personeel opvangen.

De binnenvaart kampt met een structureel tekort aan personeel. De vergrijzing onder schippers en het beperkte aanbod van jonge instroom of zij-instromers zorgen voor oplopende kosten. Tegelijkertijd neemt de druk op de winstmarge toe door hoge vaste lasten, fluctuerende vrachttarieven en beperkte schaalvoordelen voor kleinere ondernemers.

Ook hebben ondernemers soms extra kosten door stremmingen, iets wat de afgelopen jaren verschillende keren is voorgekomen. De sector is nu eenmaal sterk afhankelijk van goed onderhoud aan de vaarwegen en civiele kunstwerken voor een betrouwbare doorstroom.

De binnenvaart is kwetsbaar voor klimaatverandering, vooral omdat het water van de Rijn steeds vaker en langer laag staat (zie afbeelding hieronder). De sector moet zich hierop aanpassen via technische, logistieke en beleidsmatige maatregelen. Zonder klimaatadaptatie komt de betrouwbaarheid en capaciteit onder druk te staan.