Vijf ontwikkelingen in de binnenvaart richting 2040

Verduurzaming is de komende vijftien jaar de grootste opgave voor de binnenvaart. In tegenstelling tot transport over de weg heeft de binnenvaart namelijk nog weinig richtinggevende wetgeving die verduurzaming verplicht.

Ondanks de beperkte markt zijn er gelukkig wel steeds meer ontwikkelingen die bijdragen aan verduurzaming. Zo zijn er richting 2030 meer mogelijkheden voor emissieloze binnenvaartschepen, dankzij technologische doorontwikkeling. Ook schepen die een heel gevarieerd vaargebied hebben en veel lange afstanden varen, kunnen zich voorbereiden op andere energiedragers. Bijvoorbeeld door te investeren in een elektrische aandrijving die in de toekomst niet meer op dieselgeneratoren zal draaien, maar op milieuvriendelijke energiedragers.

Door bewust gebruik van brandstof zal blijken dat veel schepen met minder vermogen kunnen varen. Dit heeft een positief effect op het toekomstig energiegebruik.

Het gaat veel over de verlaging van CO2, mede aangejaagd door de afname van de emissierechten (ETS2) en REDIII, maar de komende jaren komt er ook meer aandacht voor de reductie van stikstof, fijnstof en geluid.

Klimaatverandering zorgt intussen voor steeds meer periodes van droogte, waardoor de binnenvaart vaker en langer te maken heeft met lage waterstanden. Het is belangrijk om hiermee rekening te houden – in je businessmodel, scheepsontwerp, en op vlootniveau – en zo je weerbaarheid te vergroten.

Zowel de krappe arbeidsmarkt als verduurzaming zijn voor de sector goede redenen om te investeren in technologieën als robotisering en kunstmatige intelligentie (AI). En data delen binnen de keten is voor alle partijen noodzakelijk om efficiënter en duurzamer te werken, waardoor de concurrentiepositie verbetert.

Robotisering en AI
Concrete oplossingen voor deze uitdagingen komen vanuit ontwikkelingen in robotisering en AI. In de maritieme sector zien we de inzet van AI-toepassingen voor:

Smart Shipping. AI-algoritmen bepalen realtime de meest efficiënte vaarroute. Daarbij houden ze rekening met stromingen, weersomstandigheden en verwachte aankomsttijden. Dit leidt tot aanzienlijke brandstofbesparing en een optimaal vlootbeheer.
Smart Asset Management. Voorspelbaar onderhoud verlaagt operationele kosten en verlengt de levensduur van schepen en infrastructuur.
Smart Energy. AI biedt inzicht in energieverbruik en ondersteunt de overgang naar elektrische aandrijving.

Data delen is de sleutel
Digitalisering en datadeling zijn onmisbaar voor een efficiënte en duurzame logistieke keten. Binnenhavens kunnen hun processen optimaliseren, zoals havengeldinning en planning, en sturen tegelijkertijd beter op maatschappelijke doelen als verduurzaming. Data slim combineren maakt de transportstromen betrouwbaarder en veiliger, en maakt multimodale samenwerking mogelijk.

Semi-autonoom varen
Vanaf 1 januari 2025 zijn onbemande schepen welkom op Nederlandse binnenwateren. Via een vrijstellingsprocedure kunnen partijen experimenteren met autonoom en op afstand bestuurbaar varen. Semi-autonome toepassingen zijn al in gebruik. Deze technologie maakt het vak aantrekkelijker voor een bredere en jongere doelgroep en biedt rust en ondersteuning aan de schipper, bij administratieve taken of routeplanning. Ook kan het een oplossing bieden voor het personeelstekort.

Meer digitale toepassingen betekent ook meer risico op cyberincidenten. Ondernemers in de binnenvaart doen er verstandig aan om te investeren in digitale weerbaarheid. Dit vraagt om bewustwording, training en samenwerking met gespecialiseerde partijen.

De binnenvaartsector staat aan de vooravond van een transitie. Door haar grote capaciteit en lage uitstoot per tonkilometer kan de sector leidend zijn in de modal shift van weg naar water. Voorwaarde is wel dat de sector snel genoeg verduurzaamt.

Ladingstromen
Het totale volume aan ladingstromen blijft naar verwachting stabiel, maar de aard van de goederen verandert wel. Circulaire stromen, biofuels, ammoniak en zelfs CO₂-vervoer vragen om nieuwe logistieke oplossingen en andere scheepscapaciteit. Dit biedt kansen voor ondernemers die tijdig investeren in modernisering en flexibiliteit van de grootte van de schepen. Hoewel de sector conjunctuurgevoelig is, zal de behoefte aan scheepscapaciteit op lange termijn stabiel blijven. Ondernemers moeten daarom voldoende financiële buffers opbouwen om economische schommelingen op te vangen.

Ketensamenwerking
Door data te delen, ontstaat een transparanter en efficiënter logistiek netwerk. Dit maakt de binnenvaart aantrekkelijker voor verladers, die nu vaak nog onbekend zijn met de mogelijkheden van de binnenvaart en daardoor vaker voor vervoer over de weg kiezen.

Door de kosten voor vernieuwing en verduurzaming eerlijk te verdelen in de keten, ontstaat een robuust verdienmodel dat de sector toekomstbestendig maakt. Banken spelen daarin een sleutelrol door te investeren in verduurzaming, digitalisering en samenwerking.

De uitstroom van ervaren personeel is groter dan de instroom van nieuw talent. Dat zorgt voor een groeiend tekort in het personeelsbestand.

Belangrijkste oorzaken:

1. Steeds minder studenten volgen een opleiding op het gebied van transport, logistiek en scheepvaart.
2. De sector is niet zo bekend.
3. Zwaardere werkomstandigheden en lang van huis maken de sector minder aantrekkelijk.

Werving
Voor de werving is het belangrijk dat de sector inspeelt op de veranderende werkcultuur onder jongere generaties. Jongeren hechten meer waarde aan een goede werk-privébalans en willen niet constant aan boord zijn. Het is daarom van belang te letten op de wensen van nieuwe generaties.

Experimenteer bijvoorbeeld met flexibele werktijden en open planningen, die een betere werk-privébalans mogelijk maken. Zet zo mogelijk data-analyse in voor vraag- en capaciteitsvoorspelling, om zo een flexibeler werkmodel te creëren. Door zelf opleidingsprogramma’s op te zetten en samen te werken met onderwijsinstellingen en collega-ondernemers, kun je als ondernemer de instroom van nieuwe talenten stimuleren. Belangrijke doelgroepen voor je werving zijn ook zij-instromers.

Aansluiten bij technisch en digitaal talent
Door de integratie van AI, datamanagement en autonome systemen ontstaat er ruimte voor andere functieprofielen en ruimte om hetzelfde werk met minder mensen te doen. Dit kan een oplossing bieden voor het personeelstekort in de sector.

Als ondernemer ben je afhankelijk van van het politieke speelveld in Nederland, Europa en de wereld. Hier heb je geen directe invloed op, maar regelgeving en overheidsbeleid vormen wel de randvoorwaarden voor je bedrijf.

Wetgeving in de binnenvaart
Nieuwe Europese en nationale regelgeving, zoals RED III, ETS2 Opt-in, Estrin en in mindere mate CSRD, veroorzaakt de komende jaren een natuurlijk verloop in de vloot. Vooral oudere schepen worden geraakt door Estrin, terwijl RED III en ETS2 van toepassing zijn op alle typen ondernemingen. Lees meer over de gevolgen van deze wetgeving.

Vaarwegonderhoud en infrastructuur essentieel
Goed onderhoud van de vaarwegen en civiele kunstwerken is belangrijk voor een betrouwbare binnenvaart. Ook moet er voor de transitie naar een emissieloze scheepvaart een goede infrastructuur zijn om alternatieve energiedragers te leveren. Als grootste binnenvaartland moet Nederland hierin een coördinerende rol spelen binnen de rijnvaartlanden.

Tot slot is zelfredzaamheid belangrijk. Subsidies, vergunningen en wetgeving vormen vaak de basis voor nieuwe businesscases, maar zijn niet gegarandeerd. Ondernemers doen er verstandig aan om optimaal te profiteren van beschikbare middelen en deze te benutten om hun toegevoegde waarde te vergroten.