Starters: zó voorkom je gedoe bij het vastleggen van intellectueel eigendomsrecht

Een bedrijf starten begint altijd met ideeën. Een creatieve naam, een opvallend logo, een nieuw product of misschien zelfs een slimme technische oplossing. Al die creaties vallen onder intellectueel eigendom (IE). Als je dit niet goed vastlegt, kan iemand anders er zonder toestemming gebruik van maken. Op deze pagina lees je de soorten intellectueel eigendomsrecht met voorbeelden, hoe je je werk kunt beschermen en de veelgemaakte ‘fouten’ van starters rondom intellectueel eigendom.

Wat is intellectueel eigendomsrecht?

Als starter wil je vooral weten waar je op moet letten en wat je beter niet kunt doen. Maar om dat goed te begrijpen, moet je eerst de basis kennen: wat is intellectueel eigendom eigenlijk? Kort gezegd gaat het over de rechten op alles wat je bedenkt en maakt. Denk aan:

De naam van je bedrijf

Een logo of huisstijl

De teksten en foto’s op je website

Een product dat je hebt ontworpen

Een technische uitvinding

Het idee erachter is simpel: jouw creatie is van jou. Anderen mogen het niet zomaar gebruiken, kopiëren of verkopen, tenzij jij daar toestemming voor geeft.

Welke soorten intellectueel eigendomsrecht zijn er?

Intellectueel eigendom is een verzamelnaam die bestaat uit verschillende rechten. Als ondernemer is het handig om te weten welke dat zijn en wanneer ze van toepassing zijn. Zo zie je meteen welke bescherming jij nodig hebt voor je idee, product of merk. Dit zijn de belangrijkste:

Alles wat je zelf maakt – een tekst, foto, website, ontwerp of app – is automatisch beschermd door auteursrecht. Daar hoef je niets voor te registreren. Een citaat mag meestal wel worden gebruikt, mits de bron en de naam van de maker netjes worden vermeld.

Het auteursrecht ligt standaard bij de maker. Laat jij dus een website bouwen of een logo ontwerpen? Dan heeft de designer de rechten, tenzij je in een contract vastlegt dat deze naar jou gaan.

Voorbeeld: je betaalt een fotograaf voor productfoto’s. Zonder duidelijke afspraken mag jij ze gebruiken voor het afgesproken doel, maar de fotograaf blijft eigenaar en kan dezelfde foto’s ook elders inzetten.

i-DEPOT als bewijs voor jouw idee

Wil je extra zekerheid? Dan kun je je idee of ontwerp vastleggen in een i-DEPOT bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BOIP). Daarmee bewijs je dat jij degene bent die het als eerste hebt bedacht. Het geeft je geen exclusieve rechten zoals een merk of octrooi, maar het kan wel heel waardevol zijn in een conflict.

Heb je een technische uitvinding gedaan, zoals een nieuw apparaat of productieproces? Dan kun je dat beschermen met een octrooi (patent). Daarmee voorkom je dat concurrenten je uitvinding commercieel gebruiken.

Octrooi aanvragen

Een octrooi vraag je altijd per land aan. Dat kan afzonderlijk (bijvoorbeeld alleen in Nederland), of in één keer voor meerdere landen tegelijk. In Nederland regel je dit bij het Octrooicentrum Nederland (onderdeel van RVO).

Om een octrooi te krijgen, moet je uitvinding nieuw, inventief en praktisch toepasbaar zijn. Op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland lees je daar meer over. Een octrooi is maximaal 20 jaar geldig.

Belangrijk: hou je idee geheim tot je aanvraag is ingediend. Zodra je er publiekelijk mee naar buiten treedt, kun je geen geldig octrooi meer aanvragen.

Voorbeeld: je ontwikkelt een slimme sensor die energie bespaart. Door een octrooi aan te vragen, mag niemand anders die techniek zonder jouw toestemming produceren of verkopen.

Met het modelrecht bescherm je de uiterlijke vormgeving van een product. Denk aan de vorm van een fles, een stoel of zelfs de interface van een app. Om bescherming te krijgen, moet je ontwerp voldoen aan een paar eisen:

Er mag nog geen identiek model bestaan.

Het moet duidelijk afwijken van wat er al is.

De vormgeving moet zichtbaar zijn in het dagelijks gebruik.

De vorm mag niet alleen door de techniek zijn bepaald.

Dit intellectueel eigendomsrecht ontstaat pas na registratie bij bijvoorbeeld het BOIP of het EUIPO. Het geldt 3 tot 25 jaar, afhankelijk van de registratie.

Voorbeeld: je ontwerpt een unieke koffiemok met een opvallend handvat. Met modelrecht kun je voorkomen dat anderen jouw design kopiëren.

De handelsnaam is de naam waaronder je je bedrijf voert. Zodra je die naam actief gebruikt, bijvoorbeeld op je website, facturen of visitekaartjes, krijg je automatisch bescherming via de Handelsnaamwet. Je hoeft hier dus geen aparte registratie voor te doen, behalve de inschrijving bij de KVK.

Maar er zijn wel grenzen aan die bescherming:

De bescherming geldt in de regio waar je actief bent en naamsbekendheid hebt opgebouwd.

Een ander mag dezelfde naam gebruiken in een andere regio, zolang er geen verwarring kan ontstaan.

De naam mag niet misleidend zijn (bijvoorbeeld: jezelf “Notaris & Partners” noemen als je geen notaris bent).

Je handelsnaam moet voldoende onderscheidend zijn; puur beschrijvende namen (“De Fietsenwinkel”) zijn lastig te beschermen.

Voorbeeld: open je een bakkerij “De Zoete Hoek” in Utrecht, dan mag iemand in Groningen dezelfde naam gebruiken zolang er geen verwarring ontstaat. Gebruik je de naam voor een webshop met landelijke klanten, dan kan jouw handelsnaam ook landelijk beschermd zijn.

Tip: Wil je sterker beschermd zijn? Als je het alleenrecht wilt hebben op je handelsnaam dan moet je een merkregistratie aanvragen. Zo ben je exclusief beschermd in de hele Benelux.

Zo bedenk je een goede bedrijfsnaam in 6 stappen

Een merk gebruik je om je producten of diensten te onderscheiden van die van anderen. Vaak is dat een woordmerk (alleen de naam) of een beeldmerk (bijvoorbeeld een logo). Maar een merk kan ook bestaan uit een kleur, een vorm of zelfs een geluid.

Door je merk te registreren, heb jij het exclusieve recht om die naam of dat logo binnen jouw branche te gebruiken. Daarmee voorkom je dat een ander ermee vandoor gaat én voorkom je dat jij per ongeluk inbreuk maakt op iemands bestaande merk.

Een merk registreer je via:

Het BOIP(voor de Benelux).

Het EUIPO(voor de Europese Unie).

De WIPO(internationaal).

Voor veel starters is een registratie bij het BOIP voldoende. Je kunt later altijd uitbreiden.

Klassen kiezen

Bij de registratie moet je aangeven voor welke waren- en dienstenklassen je merk geldt. Je merk is dus niet overal beschermd, maar alleen in de sectoren die je kiest (bijvoorbeeld kleding, software of horeca).

Voorbeeld: je start een webshop voor sportkleding met een originele naam. Zonder merkregistratie kan een concurrent dezelfde naam gebruiken. Met merkrecht heb jij het alleenrecht in jouw sector. Ook minder voor de hand liggende dingen, zoals de specifieke vorm van een parfumfles of het herkenbare geluid van een jingle, kunnen als merk worden beschermd

Zo werkt het registreren van een merknaam

Stroomschema intellectueel eigendomsrecht

Checklist: zo leg je jouw intellectuele eigendom vast

Niet alles hoef je zelf vast te leggen, want sommige rechten ontstaan automatisch. Andere moet je actief aanvragen of registreren. Check hieronder wat voor jou geldt:

Wat is automatisch geregeld?

Auteursrecht: dit recht ontstaat automatisch bij originele creaties (bijvoorbeeld tekst, foto, ontwerp, software).

Handelsnaamrecht: dit recht ontstaat vanzelf zodra je je bedrijfsnaam actief gebruikt, bijvoorbeeld op je website of facturen.

Wat moet je zelf vastleggen?

Octrooirecht (patent): dit vraag je aan per land of regio. In Nederland regel je dit via het Octrooicentrum Nederland, en internationaal via andere instanties.

Modelrecht: het uiterlijk van een product registreer je bij het BOIP of EUIPO.

Merkenrecht: je naam, logo of ander merk registreer je bij BOIP, EUIPO of WIPO.

5 veelgemaakte ‘fouten’ van starters rondom intellectueel eigendom

Als je net begint met ondernemen, denk je vaak niet meteen aan zaken als intellectueel eigendom. Toch kan het ontbreken van goede afspraken of het maken van verkeerde keuzes grote gevolgen hebben. Denk aan dure conflicten, het gedwongen wijzigen van je bedrijfsnaam of zelfs het verliezen van je eigen idee.

Gelukkig kun jij leren van de fouten van andere starters, zodat je zelf niet in dezelfde valkuilen trapt. We zetten de belangrijkste voor je op een rij:

Fout 1: denken dat je eigenaar bent omdat je hebt betaald. Je laat een logo ontwerpen, betaalt de factuur en denkt dat het van jou is. In werkelijkheid heeft de ontwerper de auteursrechten, tenzij je de overdracht vastlegt in een contract.

Fout 2: geen afspraken maken met ontwerpers of developers. Een webbouwer kan later weigeren dat een ander je site onderhoudt, omdat hij de code “bezit”. Spreek altijd vooraf af wie de rechten krijgt.

Fout 3: te laat registreren. Je bouwt een merk op, maar registreert je naam of logo pas als je bedrijf al draait. Ondertussen kan een concurrent je voor zijn, en dat kan betekenen dat jij je eigen naam niet meer mag gebruiken.

Fout 4: onbewust inbreuk maken. Soms kies je een naam of logo die al door een ander geregistreerd is. Je bent dan zelf degene die inbreuk maakt, ook al wist je dat niet. Een check vooraf had dit kunnen voorkomen.

Fout 5: je idee te vroeg delen. Als je een uitvinding publiek maakt voordat je octrooi (patent) aanvraagt, is je uitvinding niet meer nieuw en kun je geen geldig octrooi meer krijgen. Houd je idee dus geheim tot de aanvraag rond is.

Voorbeeld 1:

Sanne startte een webshop voor duurzame kinderkleding. Ze liet een designer een fris logo maken, betaalde netjes de factuur en gebruikte het logo overal: op haar website, labels en flyers. Een jaar later wilde ze het logo iets aanpassen. Maar de designer gaf aan dat híj de auteursrechten had en dat Sanne niet zomaar wijzigingen mocht doorvoeren. Ze moest extra betalen om de rechten alsnog over te nemen, bovenop de oorspronkelijke kosten.

Haar les: betaal je voor een ontwerp, dan ben je nog niet automatisch eigenaar. Leg altijd contractueel vast dat de rechten worden overgedragen.

Voorbeeld 2:

Tom had een koffiezaak in Utrecht met de pakkende naam ‘Bean & Bite’. De zaak liep goed en Tom besloot ook een webshop te starten. Toen hij zijn naam wilde registreren als merk, bleek dat een koffieketen in België de merkregistratie al had vastgelegd. Tom moest zijn webshop onder een andere naam verderzetten, terwijl hij al flink geïnvesteerd had in de naamsbekendheid.

Zijn les: registreer je merknaam op tijd, zodat je voorkomt dat een ander ermee vandoor gaat.

Wat is het verschil tussen een handelsnaam en merknaam?

Handelsnaam: de naam die je gebruikt ter aanduiding van je bedrijf. Merknaam: de naam die je gebruikt om producten en/of diensten te onderscheiden.

Welke stappen kun je zetten bij een inbreuk op jouw intellectueel eigendomsrecht?

Wordt jouw werk gebruikt zonder jouw toestemming? Dan wordt er inbreuk gemaakt op jouw intellectueel eigendomsrecht. De aanpak verschilt per situatie, maar meestal volg je deze stappen:

Neem contact op met degene die jouw werk gebruikt. Stuur een duidelijke mail of brief en vraag de ander vriendelijk maar duidelijk om te stoppen. Vaak lost dit het probleem al op.
Probeer samen tot een oplossing te komen, bijvoorbeeld door een licentie te geven of een financiële regeling te treffen.
Meld de inbreuk bij de juiste instantie, zoals een DMCA-melding bij Google of een oppositie (bezwaar maken) bij BOIP/EUIPO.
Stap naar de rechter als er geen andere oplossing is, zodat de rechter een verbod kan opleggen en eventueel een schadevergoeding kan toekennen.

Naar de rechter stappen kost vaak veel tijd en geld. Het is daarom slim om eerst advies in te winnen bij een specialist. Die kan samen met jou bepalen wat in jouw situatie de beste aanpak is en welke mogelijkheden je hebt binnen het juiste intellectuele eigendomsrecht

6 aandachtspunten om problemen met intellectueel eigendomsrecht te voorkomen

Veel problemen kun je vooraf voorkomen door slim te handelen. Denk aan deze 6 aandachtspunten:

1. Leg afspraken vast

Laat een ontwerper, fotograaf of developer altijd schriftelijk bevestigen wie de rechten krijgt. Zo voorkom je discussies achteraf, bijvoorbeeld als je je logo wilt aanpassen of een andere partij inhuurt voor onderhoud.

2. Controleer altijd eerst of een bedrijfsnaam, merknaam of logo al bestaat

Met de Naamchecker van KVK/BOIP zie je snel of je risico loopt op inbreuk. Zo voorkom je dat je later moet stoppen met een naam waarin je al veel hebt geïnvesteerd.

3. Registreer op tijd

Denk niet: dat doe ik later wel. Juist als je bedrijf begint te groeien, is je naam of design aantrekkelijk voor concurrenten. Door vroeg te registreren, heb jij het exclusieve recht en sta je sterker als je je bedrijf wilt uitbreiden of verkopen.

4. Gebruik een NDA (geheimhoudingsverklaring)

Als je je idee moet delen met een potentiële partner, investeerder of leverancier, laat ze dan eerst tekenen voor geheimhouding. Zo kun je je idee veilig bespreken zonder dat iemand er met jouw concept vandoor gaat

5. Leg je idee vast in een i-DEPOT

Bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom kun je je idee of ontwerp deponeren. Daarmee heb je een officieel bewijs van de datum waarop jij het bedacht hebt. Het geeft je geen exclusieve rechten zoals een merk- of octrooiregistratie, maar het kan wel van pas komen als er later discussie ontstaat over wie de eerste bedenker was.

6. Maak auteurschap duidelijk

Zet bij publicaties je naam, datum of een ©-teken. In Nederland is dat geen officiële registratie, maar het maakt wel duidelijk dat jij de maker bent en kan misbruik ontmoedigen. Bovendien heb je zo altijd bewijs dat het werk van jou komt.

Intellectueel eigendomsrecht lijkt misschien ingewikkeld, maar het gaat simpelweg over het beschermen van wat jij bedenkt en maakt. Als starter is het slim om dit meteen goed te regelen. Zo voorkom je discussies, bescherm je je werk en kun je met vertrouwen groeien.