Food: omzetherstel betekent nog geen margeherstel

Na vijf ontzettend hectische jaren lijkt de Nederlandse voedingssector eindelijk in iets rustiger vaarwater te komen. Langzaam begint de gemiddelde consument aan de hogere consumentenprijzen te wennen, ook door de aantrekkende koopkracht. Met dank aan een licht verbeterd consumentenvertrouwen herstelt de vraag en daarmee nemen ook de de verkoopvolumes de afgelopen maanden voorzichtig toe.

Volumegroei supermarktomzet

Voor 2026 verwachten we dan ook een groei van bijna 3% in de totale supermarktomzet, gedreven door lichte volumegroei en prijsverhogingen. Dit is zeer welkom voor supermarkten, want zij zagen hun winstmarges de afgelopen jaren onder druk staan door onder andere hogere inkoop- en loonkosten.

Speciaalzaken stabiel

Die hogere kosten doen ook voedingsspeciaalzaken pijn, zoals de bakker, de groentewinkel en de slager, zeker als consumenten prijsgevoelig blijven en eerder kiezen voor goedkopere verkoopkanalen. Voor 2026 verwachten we voor de speciaalzaak dan ook stabiele volumes, waarbij de omzetten hooguit zullen stijgen door hogere prijzen.

Voor de voedingsmiddelenindustrie verloopt 2025 tot nu toe gunstig voor wat betreft de omzetontwikkeling. Vooral hogere grondstofprijzen voor onder andere zuivel, vlees en koffie stuwden de omzetten. Voor de tweede helft van het jaar zien we een meer gematigd beeld in deze grondstofprijzen, dus dat dempt de groeiverwachtingen. In 2026 blijft de voedselverwerkende industrie profiteren van het vraagherstel in de supermarkten. De drankenindustrie heeft naar verwachting meer last van de importtarieven van Trump en de onzekerheid die daarmee gepaard gaat in de internationale handel.

Ondanks een iets beter marktsentiment blijven er voor alle spelers genoeg uitdagingen op het gebied van de winstmarges. De ontwikkelingen op de verschillende agri grondstofmarkten blijven onzeker en dynamisch, terwijl de ruimte voor prijsverhogingen nog steeds redelijk beperkt is. Tegelijkertijd zien we structurele stijgingen in arbeids- en huurlasten. De onderliggende kostenstructuur van veel foodbedrijven, van inkoop tot operationele kosten, blijft dus hoog en de uitdaging is om marge te behouden. Lees meer over onze sectorprognoses.

Ook supermarkten zijn op zoek naar margeherstel. Ze kijken daarom met veel belangstelling naar het grotere prijsgat tussen merkproducten en huismerken. Alle boodschappen zijn de afgelopen jaren duurder geworden, maar merken stegen gemiddeld harder in prijs dan huismerken. In Nederland is het prijsverschil tussen merken en huismerken intussen opgelopen tot bijna 40%.

Dat grotere prijsgat biedt supermarkten een kans om in te spelen op het verbeterde consumentensentiment door een nieuw prijspunt te introduceren: iets goedkoper dan het A-merk, maar duidelijk boven de prijs van het reguliere huismerk. Innovatieve huismerkleveranciers, maar ook B-merkproducenten, kunnen hier hun voordeel mee doen.

Voor de chocoladeliefhebbers is het geen nieuws en ook voor wie het onderwerp volgt via RaboResearch is het geen verrassing: chocolade is duur. Ten opzichte van 2021 ligt de prijs van een chocoladereep nu meer dan 50% hoger. De enorme grondstofprijsstijging op de cacaomarkt van eind 2024 werkte de afgelopen maanden door in de supermarktprijzen.

Inmiddels is de cacaoprijs alweer flink gedaald, maar nog altijd ligt de huidige prijs ruim drie keer hoger dan het niveau van 2021. Ondanks de relatieve rust op de cacaomarkt lijkt er daarom weinig ruimte voor een daling van de consumentenprijzen in het chocoladeschap. Voor chocoladeproducenten blijft de grondstofmarkt een kostbare en volatiele aangelegenheid. Ze zijn daarom naarstig op zoek naar alternatieve oogstgebieden, teelttechnieken en cacaovervangers.

De wereldwijde aardappelmarkt ondergaat grote veranderingen, vooral in het segment van verwerkte producten, door de toegenomen populariteit van diepvriesfriet. De internationale handel in diepvriesaardappelproducten is toegenomen door marktgroei en hogere prijzen. Zo steeg de exportwaarde van bevroren aardappelproducten tussen 2019 en 2024 van 7,7 naar 13,2 miljard dollar. Opkomende markten zoals China en India zijn veranderd van netto-importeurs in netto-exporteurs. Zij krijgen de komende jaren naar verwachting een groter aandeel in de wereldwijde aardappelproductie en -verwerking. Nederland vertegenwoordigt nog altijd ongeveer de helft van de wereldwijde pootaardappelexport. Maar uitdagingen zoals extreme weersomstandigheden en regelgeving, bijvoorbeeld op het gebied van gewasbescherming en waterkwaliteit, belemmeren verdere uitbreiding daarvan.

Ook is er volop dynamiek in de wereldwijde handel van fruit. Nederland staat wereldwijd op de derde plaats van fruitexporteurs, met Spanje met stip op één. De markt heeft te maken met allerlei uitdagingen waardoor de prijzen de afgelopen jaren fors zijn gestegen: klimaatverandering, personeelstekorten, plantenziektes en verstoringen in de logistieke ketens. Hoewel de prijs over de hele linie is gestegen, spant diepgevroren sinaasappelsapconcentraat de kroon: sinds begin 2020 is de prijs daarvan met 370 procent toegenomen. Dat komt vooral doordat Brazilië en Florida - waar veel sinaasappels worden geteeld voor het maken van concentraat - zijn getroffen door de citrusgroenziekte. Ondanks de hoge prijzen zit er naar verwachting nog groei in de fruitmarkt. Dit komt onder meer doordat consumenten nu eenmaal gewend zijn om het hele jaar door alle soorten fruit te kunnen kopen. En voor sommige fruitsoorten zijn consumenten bereid om de portemonnee te trekken. Zo zien ze blauwe bessen en avocado’s als superfruit en blijft de vraag daarnaar voorlopig hoog, ook al zijn ze duur. De vraag naar appels, peren en sinaasappels stagneert en staat onder druk.

Water is een essentieel onderdeel van het productieproces in de voedingsindustrie. Het wordt gebruikt als grondstof, om te wassen en te koelen en om voedsel te bereiden en te verhitten. Afhankelijk van het type bedrijf en de locatie gebruikt de industrie een mix van drinkwater, grondwater en oppervlaktewater. En tot voor kort werd de aanwezigheid ervan beschouwd als een gegeven. Maar de tijden zijn veranderd. De vraag naar drinkwater stijgt nog altijd, terwijl de beschikbaarheid van grond- en oppervlaktewater afneemt. Dat geldt zeker in droge en warme jaren, waarin we extra water gebruiken en er ook veel meer verdampt. Daar zit dus een belangrijk knelpunt; in sommige regio’s kunnen bedrijven zelfs al niet meer uitbreiden omdat de productiecapaciteit van drinkwater niet voldoende is voor extra leveringen. Bovendien staat de kwaliteit van het beschikbare water onder druk. Klimaatverandering en daaruit voortkomend extreem weer versterken beide uitdagingen.

Vanwege de minder stabiele omstandigheden rondom water in de toekomst is het noodzakelijk dat bedrijven aan de slag gaan met deze uitdagingen. Waterbesparing is daarin een eerste logische stap. Het Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing draagt bedrijven ook op om hun zakelijk watergebruik in 2035 met 20% te verminderen ten opzichte van 2016-2019. Maar de plaatsing van een watermeter en de aanschaf van waterzuinige machines alleen zijn niet voldoende. Bedrijven moeten integraal naar hun hele productieproces te kijken, naar waar zij water gebruiken en hoe. In de voedingsmiddelensector is nog veel winst te behalen door inzicht te krijgen in de samenhang tussen water en energiegebruik en in de mogelijkheden voor circulair waterverbruik.

Samen minder water verbruiken

In onze recente podcast over dit onderwerp is bijvoorbeeld te horen hoe een conservenproducent koelwater opvangt, de restwarmte gebruikt en met het water op een later moment de installatie spoelt. Als alle bedrijven zulke oplossingen implementeren, kan het waterverbruik met wel 45% verminderen. Bedrijven kunnen individueel maatregelen nemen om hun waterverbruik aan te pakken, maar in sommige gevallen is het ook mogelijk dit gezamenlijk doen, bijvoorbeeld via collectieve partijen als de Waterbank. We zien dat grote bedrijven stappen zetten, maar bij kleine bedrijven ontbreekt het vaak nog aan de benodigde capaciteit om hetzelfde te doen. Bedrijven moeten dus actief met het thema water aan de slag. Zoals blijkt uit de podcast is ook met kleine aanpassingen in het productieproces al veel winst te behalen.